Инвестициялық жобалардың тиімділігінің көрсеткіштер жүйесі

     Жоғарыдағы мақсаттарды  жүзеге асыру үшін республикамызда  қаржылық саясатты  тәртіпке келтіру  керек. Ол үшін бюджеттің табыс түсетін бөлігінің жұмысын жақсартып, шығынды өз табысымызбен жабатын дәрежеге жеткізуге тиіспіз. Осы мәселені шешуде өндіріс орындарын салықтың өз уақытында то-лықтай түсуінде көп мән жатыр. Әсіресе, ірі кәсіпорындар, оның ішінде шетел-діктерге басқаруға берілген кәсіпорындар бюджеттің табыс бөлігін негізгі тол-тырушылар болуы керек. Алдағы уақытта шетел инвесторларына салық жеңіл-дігін беру мәселесін қайта қарап, бұл жөніндегі дүниежүзілік өркениетті елдер тәжірибесін пайдаланған жөн. Тіпті болмағанда, отандық және шетелдік инвес-торларды салық жөнінен бір дәрежеге қойып, олардың арасында өзара бәсеке-лестік туғызуға жағдай жасау – басты шарт.

     Еліміздің шетелдерге  кіріптарлығын жою үшін алдағы  уақытта олардан қа-рыз алуға  мораторий қою керек, онсыз мойнымыздағы ауыр жүктен құтылу оңайға түспейді.

     Алайда, экономиканың  қай саласы да қаржысыз өркендей  алмайтыны белгілі. Оны қайдан  алу керек? Қаржы қорын құрудың  түрлері көп. Олардың қатарына  ішкі капитал мен халықтың  жинақ салымдары, өндіріс орындарының қаржыла-ры, экспорт, шетелдік инвестициялар, бюджет жатады. Осылардың әрқайсысы-ның мүмкіндіктерін толықтай зерттеп, шаруашылық салаларын дамытуға жұ-мылдырған жөн. Алдымен әңгіме халық жинақ салымдарын пайдалану жөнінде. Әрине, қазір халықтың бәрі бірдей инвестиция бөлуге қатыса алмайды, олардың көбі әзер-мәзер күн елтіп жүр.

     Экономиканы дамытуда  ішкі рыноктың тұрақтылығы зор  маңыз алады. Ин-весторлар оның  өсуіне жағдай жасау үшін, өз  елімізде сапалы тауарлар шыға-рып,  оны шетелдік тауарлармен бәсекелестік дәрежесіне дейін көтеру керек. Бұл бағыттағы басты міндет – отандық тауарлардың сапасын жақсартып ғана қой-май, оларды өндіруге кететін шығынды азайтып, бағасын төмендету. Егер отан-дық тауарлар шетелдік тауарларынан арзан, әрі сапалы болса, халықтың өзіміз-дікін алуға ұмтылатыны белгілі. Және олардың жарнамасын жақсарту керек. Мысалы, күн сайын таңертең «Шеврон» майы тамаша», - деп радио қақсап жата-ды, осындай жарнаманы неге отандық тауарларға жасамасқа?

     Шетелдің бөлген инвестициясына сол елде өтпей жатқан тауарларын сатып алғанша, ол қаржыны отандық тауарды өз елімізде өндіруге неге пайдаланбас-қа? Аталған шаралар отандық тауар өндірушілерді қолдауға, олардың жұмысы-ның жандануына мүмкіндік береді.

     Шетел инвесторларына мемлекеттік кепілдік беруге де шек қойған жөн. Тек өте маңызды объектілерге мемлекет кепілдік беріп, әртүрлі ұсақ-түйектерді (мы-салы, дәрі-дәрмек, аяқ киім, т.б.) сатып алуға міндеттенбесе, бұдан көптеген қаржы үнемделген болар еді. Ал Алматы метросы сияқты экологиялық маңызы зор, қала тұрғындары үшін өте қажетті объектілерге шетелден инвестиция алу үшін мемлекеттік кепілдік керек екені даусыз.

     Қорыта айтқанда, инвестициялық  қорларды тиімді пайдалану үшін  төмендегі талаптарды сақтаған  орынды:

• экспорттық шамамызды көтеріп, шетелден тасымалданатын тауарды елімізде өндіру;
• елімізден валютаны заңсыз жолмен сыртқа шығаруға жол бермей, валюталық бақылау жүйесін жетілдіру;
• шетел капиталын елімізге тартуға мемлекеттік кепілдеме беруді шектеу;
• экономикалық өсу тұрақты болуы үшін оны отандық инвестициясымен жарақаттандырып, халықтың төлеу (салық, сатып алу) қабілетін жоға-рылату.

     Осыған байланысты  еліміз алдында екі басты міндет  тұр: инвестициялық бел-сенділікті  көтеру, ішкі рыноктың тұрақты  дамуын қамтамасыз ету. Оның басты бағыттары:

• инвестицияны өндірістік салаларға молырақ бөлу;
• ауыл шаруашылығында жерді тиімді пайдалана білу. Оны жекеменшік-ке біржолата сатып жібермей, жалға беру, түсетін жалақысының есебі-нен бюджетті толықтырып отыру. Жерді жалға алушыларға оны тиімді пайдалануға көмек көрсету;
• шетелдіктерге жерді пайдалануға шек қою;
• өнеркәсіп пен ауыл шаруашылық тауарларына баға қоюдағы арақаты-насты реттеп, олардың арасындағы алшақтықты азайту;
• отандық тауарлар есебінен ішкі рыноктың дамуына жағдай жасау.

       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Оқу тәжірибе есебінің зерттеу жұмысын қорытындылайтын болсам, қазіргі нарықтық экономи-када инвестициялық процесс маңызды роль атқарады және нарықтық эконо-мика секторында инвестициялық процестің белсенділігі анықталған бағдар-лама және жобалар бойынша жүзеге асады.

     Кез-келген  мемлекеттің бәсекеге қабілеттілігін  арттыру, әлемдік рынокқа шығуын  қамтамасыз ету инвестициялық  процестен басталады. Инвестиция  –ланатын объект таңдау мына  критерий бойынша жүргізілуі керек – аз уақыт және қаражат, үлкен тиімділік. Кез-келген объектіге инвестиция бөлу бары –сында мына өндірістік мәселелер шешілуі керек:

• экономикалық өнімдер (әлемдік және отандық рынокта бәсекеге қабілетті өнімді өндіру);
• экологиялық, экологиялық таза орталар кепілдігі, зиянды қалдық-тардың рұқсат етілгеннен төмен болуы, т.б.
• технологиялық, (қалдықсыз таза технологияны қолдану, жаңа өнім-нің өндірісіне кепілдеме, жоғары сапалы және тұтынушылар сұра –нысына ие тауарларды өндіру);

    Осыған орай, кез-келген инвестициялық бағдарлама  немесе инвестициялық жобаның  алдына қойған нақты мақсаты  болуы тиіс:

• өнім сапасын түбірлі жақсарту;
• тұтыну мүмкіншіліктерін жақсарту,(әлемдік рынокта және отандық рынокта оны пайдалану тиімділігіне кепілдік)
• экологиялық таза қнімді шығару;
• қоршаған ортаны сауықтыру;
• шикізатты қайта өндіру және қалдықсыз өндіру.

     Егер Қазақстандағы  инвестициялық процесс туралы  айтатын болсақ, өкі –нішке орай, экономиканы қайта құру және  жекешелендіру процесінде мемле-кетті ұйымдаса отырып басқару өз күшін жойды. Нарықтық экономикаға өту барысында көптеген келеңсіз жағдайларға ұшырадық – еңбекақының уақы –тылы берілмеуі, тұтынушылардың тауарлар мен қызметтерге төлемқабілетсіз

Ігі, негізгі инвестицияны қаржыландыру көздерінің жоқтығы, тұрғындардың әлеуметтік жағдайының төмендеуі, т.б. – осы мәселелерді шешу мемлекеттің басты мақсаттарының бірі болғандықтан, шет елдерден инвестиция тарту ти-імді шешім болды. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

1. Назарбаев Н.А «Казахстан-2030», Процветание, безопасность и улучшение  

    благосостояния  всех казахстанцев. Послание Президента  страны народу  

    Казахстана.

2. «Қаржы және Қаражат» 7/98, 4/98, 4/2002.

3. «Альпари» 4/42 2004.

4. «Экономист» 2/2004.

5. «Транзитная экономика» 5/2003, 7/2003,4/1999.

6. Антонов Н.Г, Пессель  М.А, «Денежное обращение, кредит  и банки», - АО       

    «Финстатинформ», 1995.

7. Дүйсенбаев К.Ш, Төлегенов  Ә.Т, Жұмағалиева Ж.Г, «Кәсіпорынның  қаржы-

    лық жағдайын  талдау», Экономика, Алматы 2001.

8. Ивасенко А. Г,  «Основные понятия фондового  рынка»(портфельные инвести-

    ций); уч.пособие.  – Москва: Вузовская книга. –  Новосибирск: НГАЭиУ, 1997.

9. Идрисов А.Б, «Планирование  и анализ эффективности инвестиций»,  Москва,

    1995.

10. Игошин Н.В, «Инвестиций», Финансы, «Юнити», Москва 2000.

11. Смаилов Ә.А, «ҚР-дағы  инвестициялық қызмет», стат.сборник.  Алматы 

       2002.

12. Сидельникова Л,  «Методы оценки инвестиций»,М/М.  Аудитор, 1996 №2.

13. Уильям Ф. Шарп, Гордон  Дж Александер, «Инвестиций», Москва.

      Инфра-М, 1999.

14. Черкасов В.Е, «Международные  инвестиций», Изд. «Дело». Москва 1999.