Қысқа мерзімді активтердің есебі мен аудиті

    Бухгалтерлік есепте  ЖЖМ-дың шығысының нормативтік  деңгейін маршрут парағының негізінде  есептейді. Ол үшін спидометр  көрсеткіштері бойынша бір жұмыс кезінде жүріп өткен жолын анықтайды. Күнделікті жүріп өткен жолын барлық жұмыс күндеріндегі күнделікті жүрген жолын, яғни маршрут парағында көрініс тапқан көрсеткіштерін қосып, есептік кезең бойында жүріп өткен жолын анықтайды. Содан соң бүкіл жүріп өткен жолына қажет майдың мөлшерін есептейді. Майдың шығысы сызықты норма шығысына сәйкес етіп есептелінеді. Аталған норма автомобильдің маркісіне  және басқа да факторларына тәуелді болып келеді. Ол үш сызықтық норманың үш түрін пайдаланады:

- базалық  норма, 100 километр жүрген жолына есептелген нормасы;

-транспоттық жұмысының 100 км есептелген  нормасы;

-жүкпен жүрген жолына есептелген  нормасы.

    Бірақ базалық нормаларына  біршама түзетулер енгізуі мүмкін, өйткені олар әр түрлі факторлардың  себеп салдарынан: не көбеюі, не азаюы мүмкін.

    Норма көбею мүмкін, егер  де:

-автомобиль теңіз деңгейінен  жоғары, яғни таулы жерлерде жұмыс  істесе;

-қалаларда жұмыс істесе, оның  халқы миллионнан артық болса, онда норма 10%-ға өседі;

-жүкті арту мен түсірумен  байланысты технологиялық тоқтаулар қажет ететін болса, онда норма 10%-ке дейін өседі.

    Норма азаюы мүмкін, егер  де:

-жүретін жолдың категориясы  жоғары болса, онда 15% дейін;

-автобустар пайдалану кезінде  тапсырыс бойынша, тұрақты маршрутта  жұмыс істемесе, онда оның нормасы 10% дейін азаяды.

    Егер де осы аталғандардың  басым бөлігі қабат келсе, онда  сызықтық нормасы бойынша есептеп  шығарылады. Есептен ЖЖМ-ды шығарылған  кезде белгіленген норма шегінде  шығарылады.

    Қалған барлық жағдайда  ЖЖМ-дың артық жұмсалуына рұқсат етілмейді. Егер де одан артық жұмсалу фактісі автомобильдің техникалық жағдайымен байланысты болса, онда оны жөндеу және техникалық қызмет шаралары ұйымдастырылады. Ал егер де жүргізушінің кінәсінен болса, онда артық жұмсалған ЖЖМ, олардың жалақысынан ұсталады, бірақ жалақыдан ұсталынатын ұсталымдардың деңгейі 20 % аспауы керек.

    ЖЖМ артық жұмсалған  бөлігін бухгалтерлік есепте  келесі жазулармен рәсімдейді:

- егер де артық жұмсау техникалық  жағдаймен байланысты болса, 7440 «Күмәнді  талаптарды есептен шығару және резерв құру бойынша шығындар» шоты дебет келіп, 1312 «Отын» шоты кредиттеледі де, ал 3130 «ҚҚС» шотының дебетінде және 1420 «ҚҚС» шотының кредитіндегі сомасы қызыл жазумен жазылады, ал 7210 «Әкімшілік шығыстар» шотының дебетіндегі және 1420 «ҚҚС» шотындағы сомасы кәсіпорынның шығысына шығарылады;

- егер де ЖЖМ-дың артық жұмсалуына  жүргізуші кінәлі болса, онда 1250 «Қызметкерлердің қысқа мерзімді  дебиторлық берешегі» шотының  дебетіндегі  және  1312 «Отын» шотының  кредитіндегі, сондай-ақ 1250 «Қызметкерлердің қысқа мерзімді дебиторлық берешегі»  шотының дебетіндегі және 3130 «ҚҚС» шотының кредитіндегі сомалар есептелініп, 3430 «Қызметкерлерге сыйақы бойынша қысқа мерзімді бағалау міндеттемесі» шоттың дебетіне және 1250 «Қызметкерлердің қысқа мерзімді дебиторлық берешегі» шоттың кредитіне есептеп шығарылады.

    Ыдыс пен ыдыстық материалдарды  есепке алуды ұйымдастыру. Ыдысты  есепке алу 1313 «Ыдыс және ыдыс  материалдары» шотында жүргізіледі. Бұл шотта картоннан, ағаш талшықты, синтетикалық және басқа материалдардан жасалған ыдыс, қаптар, ыдыс материалдары, ыдыс жасау және жөндеуге арналған материалдар мен бөлшектер (жәшік жасауға арналған бөлшектер, бөшкені бекітетін бөлшектер, темір белбеулік және басқалары) есепке алынады.

    «Қосалқы бөлшектерді» талдамалық шотта олардың кесілген бағасы бойынша машиналардың маркаларына жіктей отырып, жалпы сомасы бойынша есепке алады. Қосалқы бөлшектердің үлкен номенклатураның болуына байланысты олардың есебі бухгалтерияда келісілген бағалар бойынша жалпы сомасы мен топтары және машина маркалары бойынша жүргізіледі. Қоймада әрбір қосалқы бөлшекке карточка ашылады. Қосалқы бөлшектердің  жекелеген түрлері олардың саны мен құны бойынша есепке алынады.

     Жөндеудің агрегаттық  әдісі кезінде қоймаларда айналым  қорының әрбір агрегатына айналым агрегатын есепке алу карточкасы ашылады. Агрегаттар  жөндеуге айналым қорына жөндеуден өтіп жатқан обьектіден алынған дәл осындай агрегат өткізілгенде ғана босатылады.

   «Аккумуляторлар» деген  талдамалық шотта аккумуляторлардың  барлық түрлері есепке алынады (белгіленген қор). Бұларға арналған талдамалы шоттар автомашиналардың, тракторлардың маркалары бойынша ашылады. Дөңгелектегі және машиналардағы запаста тұрған шиналар, олардың баланстық құнына енгізіледі және негізгі құралдардың құрамына машинаның жалпы мүліктік  (инвентарлық) құнында есепке алынады.

    «Қалпына келтіруге жататын  қосалқы бөлшектер мен шиналар»  деген талдамалық шоттарда машиналар  мен жабдықтардан алынған, қалпына  келтіруге жарамды двигательдер, тораптар, агрегаттар, шиналар мен қосалқы бөлшектер есепке алынады. Есептен шығарылған автомобильдерден, тракторлардан және басқа да техникадан алынған  мен қосалқы бөлшектер шиналар 1314 «Қосалқы бөлшектер» шотының дебеті бойынша «Негізгі емес қызметтен түскен басқа да табыстар» деген 6160-шотының кредитінен, олардың қалған ресурстарына сәйкес бағасы бойынша кіріске тіркеледі.

    «Қалдық ресурсы бар  қосалқы бөлшектер мен детальдар»  деген талдамалық шотта машиналар  мен жабдықтардан алынған пайдалануға  жарамды қалдық ресурстары бар қосалқы бөлшектер және детальдар қалдық  құны бойынша бағаланып есепке алынады.

    Басқа да материалдарды  есепке алуды ұйымдастыру. 1315 «Басқа да материалдар» деген шотта басқа материалдардың есебі жүргізіледі. Бұл шотта кәсіпорын қызметкерлерімен есеп айырысу үшін арналған талондарды және басқа да материалдарды ескеруі мүмкін. Қоймаларда жатқан таңбалар, қатаң түрде сақталатын есеп беру банкілері номиналдық құны бойынша  «Қатаң есеп беру банкілері» 006 –баланстан тыс шотта есепке алынды. «Басқа материалдар» 1315 және 006-шоттар бойынша банкілердің кірістері мен шығыстары кіріс және шығыс құжаттарының негізінде рәсімделеді. Бұл құндылықтардың талдамалық есепке алынуы материалдық жағынан жауапты (1315-шот) және есеп беретін (006-шот) адамдар бойынша оқшауланған түрінде ұйымдастырылады. Қоймалардан банкілер берілгенде олардың құны 1315-шоттың кредитінен тиісті (7440, 8041 және басқа) шоттың дебетіне есептен шығарылады.

    Бүгінде өндеу шығындарының  жылдан жылға қарқындап өсіп  келе жатқандығын байқау қиын емес. Бұл оң құбылыс емес, өйткені өңдеу шығындарымен бірге өнімнің бағасы да өседі. Өнімнің өңдеу технологиясы күрделі және үлкен шығындарға әкеледі.

    Аяқталмаған өндірістің  есебі. Бухгалтерлік есеп стандартты бухгалтерлік есепті қаржылық жіне басқару деп бөлуді және соған сәйкес орталық бухгалтерияның құрамын екі бухгалтерияға, яғни қаржылық және басқару бухгалтериясына бөлуді көздейді.

    Басқару бухгалтериясы 8011 «Негізгі өндіріс», 8020 «Меншікті  өндірістің шала фабрикаттары», 8030 «Көмекші өндіріс», 8040 «Қосымша шығындар», «Әлеуметтік сала», «Өндірістегі ақаулар» бөлімшелердің шоттарында жүргізіледі. Баланстық және басқа да есеп беруді жасау үшін әрбір есепті кезеңнің аяғында басқару бухгалтериясынан қаржы бухгалтериясына аяқталмаған өндірістің  қалдықтары беріледі. Аяқталмаған өндірістің құнын есепке алу үшін қаржылық бухгалтерияда 1340 «Аяқталмаған өндіріс» шоты көзделген.

    Аяқталмаған өндірістің  қалдықтарын басқару бухгалтериясынан  қаржы бухгалтериясына беру 1340-шотының  дебеті бойынша 8010 «Негізгі өндіріс», 8020 «Меншікті өндірістің шала фабрикаттары», 8030 «Көмекші өндірістер»,

«Өндірістегі ақаулар» шоттарының кредиті боцынша (егер де ақауды өндірісте жөндеу немесе түпкілікті ақауды талдау аяқталмаған жағдайда) бейнеленеді. Келесі есепті жылдың басында аяқталмаған өндірістің 1340-шотында есепке алынған құны басқару бухгалтериясына беріледі. Ол операция жоғарыда аталған шоттардың кредитімен  8010, 8020, 8030, 8040-шоттардың дебеті бойынша көрсетіледі.

    Осылайша 1340-шоттардың дербес маңызы болмайды. Олар аяқталмаған өндірістің құнын қаржы бужгалтериясында есепке алуға және оның қалдықтары туралы дерктерді баланста көрсетуге арналған. 1340-шотта жай шоттар болып табылады, олар өнім түрлері, тапсырыстар, қайта жасаулар мен өндіріс сатылары бойынша талдамалық есебін жүргізуді талап етпейді.

    1340-шотта есепке алынған  аяқталмаған өндірісті талдамалық  есепке алу толық көлемінде  8010, 8020, 8030 және 8040-шоттарында, яғни басқарушы  есептің бухгалтериясында жүргізіледі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР АУДИТІ

 

3.1 ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР АУДИТІН  ҰЙЫМДАСТЫРУ

 

    Ақша қаражаттарымен  операциялар жүргізу жеткілікті  түрде заңдық, ведомствалық және басқа нормативтік құжаттармен реттелген. Сонымен бірге, оларға елеулі қателер жіберуге алып келуі мүмкін басқа да циклдар әсерін тигізеді. Себебі, шаруашылық операциялары циклдарында барлық уақытта дерлік шоттарды төлеу жүзеге асырылып отырады. Баланстағы ақша қаражаттарының шоттары бойынша сальдо үлкен болмайды, бірақ олардың келіп түсуі мен шығуы бойынша үлкен айналымдар орын алады. Ақша қаражаттары өтімді (ликвидті) активтерге жататын болғандықтан, олардың ұрлану ықтималдығы жоғарырақ болады (ішкі тәуекелдік). Демек, бухгалтерлік есептің 1010.1 "Кассадағы ұлттық валюта түріндегі нақты ақша", 1030.1 "Ағымдағы корреспонденттік шоттардағы ұлттық валюта түріндегі нақты ақша", 1040 "Ағымдағы корреспонденттік шоттардағы шетелдік валюта түріндегі нақты ақша" шоттары объектіге қатысты тексеру жүргізілетін категорияға жатады. Объектіге қатысты тексеру жүргізуді орындау алдында тәуекелдікті бағалау үшін аудиторға тексеру процедураларының қолайлы көлемін анықтауға мүмкіндік беретін клиент туралы акпараттарды жинау немесе жаңалау керек.

    Бухгалтерлік есептің  "Ақша қаражаттарының қозғалысы жөніндегі қорытынды есеп" деп аталатын ұлттық стандартында ақша кассадағы және банктерде ашылған шоттардағы нақты ақша ретінде анықталған. Ақшаның қозғалысы - олардың операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметтің нәтижесінде келіп түсуі және шығуы.

    Жоғарыда аталып өткендей, кәсіпорында ақша қаражаттарының ұрлану ықтималдығы жоғары. Сондықтан, аудит өткізу кезінде бірінші кезекте ішкі бақылаудың ұйымдастырылуын зерттеу қажет.

    Ақша қаражаттарының  қозғалысына ішкі бақылау жасау  жүйесі - активтерді қорғау, субъектінің қаржылық саясатына сәйкестікті қамтамасыз ету, бухгалтерлік шоттарда көрсетілген мәліметтердің дұрыстығын қамтамасыз ету үшін жасалынған процедуралар мен саясат.

    Бақылау процедураларына  зерттеу жүргізбес бұрын аудиторға  өзінің қандай ақпараттардың негізінде тексеруді жүзеге асыратындығын білу кажет. Негізгі ақпарат ретінде 13-кестеде келтірілген құжаттар қызмет көрсетеді.

13-кесте

Кәсіпорындағы ақша қаражаттары аудитінің негізгі ақпарат көздері

 

№		Нысандардың аты (атауы)
1		Қаржылық есеп беру
2		Есеп саясаты
3.		Бас кітап, бухгалтерлік есеп регистрлері
4		Есеп       айырысу-кассалық       қызмет       көрсетуге банктермен жасалынған келісім-шарттар

 

 

13-кесте жалғасы

5.		Банк үзінділері, төлем тапсырмасы,  чек,  вексель, талап-төлем тапсырмасы, аккредитив,  инкассалык өкім
6		Касса операцияларын жургізу Ережелері
7.		Толық материалдық жауапкершілік туралы келісім-шарт
8.		Бақылау және ақша есептегіштердің көрсетулерін (кассалық машиналарды жөндеуге жіберу кезінде) шығарып алу туралы Акт
9.		Пайдаланылмаған  касса   чектері   бойынша  сатып алушыларға ақша сомаларын қайтару туралы Акт
10.	Инв-9	"Ақшаны түгелдеу Актісі"
11.	КО-1	"Кассалық кіріс ордері"
12.	КО-2	"Кассалық шығыс ордері"
13.	КО-3	"Кассалық кіріс және  шығыс  құжаттарын тіркеу журналы"
14.	КО-4	"Касса кітабы"
15.	КО-5	"Кассирдің   кабылдаған   және   берген   ақшаларын есепке алу кітабы"
16.		Аванстық есеп, іс-сапарға шыққан жұмыскерлерді есепке алу журналы