Негізгі құралдардың аудитінің жүргізу тәртібі

• қалдықты азайту;

• сандардың жиынтығы бойынша құнын есептен шығару (кумулятивтік әдіс).

 

Негізгі құралдардың әр түріне амортизация есептеудің әр түрлі әдістерін қолдануға болады. Бірақ жыл бойында негізгі құралдардың бір түріне бір ғана әдісті қолдану керек.

Ұйымдар негізгі құралдардың күй-жайын жақсартатын, яғни, қызмет мерзімін ұзартатын бұдан былайға шығындарды, сондай-ақ осы мерзімді қысқартатын технологиялық басқа дәрістерді ескере отырып, негізгі құралдардың пайдалы қызмет ету мерзімін қайта қарай алады.

Амортизация есептеудің таңдап алынған әдісі есеп саясаты арқылы айқындалып, бір есеп беру кезеңінен екіншісіне дейін дәйекті түрде қолданылып отырады.

Негізгі құралдардың тозуының дұрыс есептелгенін тексеру үшін аудитор мыналарды:

- есептік саясатта бекітілген  амортизация есептеу әдісіне сәйкес амортизация есептеу тәртібінің сақталғандығын;

- есептеуде амортизация  нормаларының дұрыс пайдаланылғанын;

- негізгі құралдардың  тозуын есептеу ведомосінің дұрыс  есептелініп толтырылғандығын;

- жолаушы және жүк тасымалдайтын  автокөліктерге тозу есептеу ерекшеліктерінің сақталғандығын;

- негізгі құралдар есепке  алынғанда және есептен шығарылғанда  тозу есептеу және оны тоқтату  тәртіптерінің сақталынғандығын;

- пайдалы қызмет ету  мерзімі бітуіне қарамастан, әлі  өндірісте пайдаланылып жүрген негізгі құралдарға тозу есептеудің тоқтатылғандығын;

- негізгі құралдардың  пайдалы қызмет ету мерзімі (ұзартылғанды, қысқартылғанда) қайта қаралып, тозу  есептеу тәртібіне өзгерістер  енгізілгендігін;

- тозу есептеудің жедел  әдістерін қолданудың негізделгеніне және амортизация сомаларының тікелей мақсаты, бағыты бойынша жұмсалғандығын;

- күрделі жөндеуге және  қайта жарақтандырып, жабдықтауға  тоқтатылған негізгі құралдарға  тозу есептелгендігін;

- құрылысы толық аяқталмай  пайдалануға берілген негізгі  құралдарға тозу есептеу тәртібінің сақталынғандығын;

- тозу есептелмейтін негізгі  құралдарға тозудың есептелінбегендігін;

- есептелген амортизация  сомасының негізгі құралдардың  топтары бойынша бөлу тәртібінің  сақталынғандығын;

- ішкі аудитордың немесе  лауазымды тұлғалардың тозуды есептеу тәртібінің сақталуына бақылау жүргізіп отырғандағын анықтауы қажет.

Негізгі құралдарды пайдалану барысында біртіндеп тозатындықтан, сондықтан олардың пайдалы қызмет ету мерзімі біткенше жұмысқа (өнім өндіруге) қабілеттілігін төмендетпей ұстап тұру үшін, техникалық құжаттарында белгіленген тәртіпке сәйкес күрделі және ағымдағы жөңдеуден өткізіп тұру керек.

Аудитор негізгі құралдардың техникалық құжаттарында белгіленген тәртіпке сәйкес күрделі жөңдеуге қойылып, жөндеу жұмыстарының жүзеге асырылғандығын және жұмсалған шығындарының негізділігіне, олардың бухгалтерлік есепте дұрыс көрсетіліп, өнімнің (жұмыс, қызмет) өзіндік құнына ендірілгендігіне баса назар аударып, анықтауға міндетті.

Әрбір жөнделетін объектіге кәсіпорынның жөндеу цехтарында карточкалар ашылып, оларды жөндеу бойынша шағындарды жинақтайды. Жөндеу жұмыстары біткеннен кейін объектілерді акт бойынша тапсырыс берушілерге табыстайды.

Аудитор негізгі құралдардың шығуы бойынша шаруашылық операциялардың бухгалтерлік есепте уақытылы және дұрыс көрсетілгенін және негізгі құралдарды өткізу барысында салық салынатын табыстың дұрыс анықталынғанын тексеруі қажет. Себебі салық салынғанға дейінгі табыс көлеміне негізгі құралдардың істен шығуынан болатын қаржылық нәтижелер тікелей әсер етеді. Сондықтан аудитор 6210 шотының кредиті мен 1210, 2110, 1010, 1040 шоттарының корреспонденциясының дұрыстығын зерттейді.

Негізгі құралдардың есептен шығуы бойынша бухгалтерлік есеп шоттарының жүйесі және олардың арасындағы өзара байланыстары 2-суретте келтірілген.

 

2-сурет

 

Негізгі құралдардың есептен шығуы бойынша бухгалтерлік есеп шоттар жүйесі және өзара байланысын тексеру бағыты

 

                       ДӘЛЕЛДЕУ                            ТЕКСЕРУ

 

 Кредит 2410, 2420

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Бухгалтерлік баланстың дұрыстығына аудиторлық тексеру жаппай әдіспен жүргізілді.

  Аудитті жүргізудің жалпы қабылданған әдістері, пайдаланушының күтуі және бизнесті жүргізу практикасы аудитордың процедураны «қаржылық есеп беру бойынша пікірі шындыққа сәйкес келмейді» деген минималды тәуекелмен білдіретіндей жоспарлауы мен орындауын талап етеді.

  Аудиторлық тексеру кезінде айтылған пікір пайдаланушы үшін кәсіби стандарт сақталды, елеулі мәліметтер жинақталды және осы пікірді дәлелдеу үшін бағаланды дегенді білдіреді.

  Аудиторлық тексерістер тек олар қоғамдық мүддені білдіретін жəне ол үшін мүмкіндіктер болған (қысқа мерзімді перспективада) жағдайда міндетті болуға тиіс: Аудиторлық тексерістер заңнаманың негізінде міндетті тəртіпте жүргізілетін ұйымдардың саны қолда бар білікті аудиторлардың санымен шамалас болуға тиіс. Экономикалық саясатты əзірлеушілер аудиттың заңнамалық белгіленген талаптарын, олар Қазақстандық аудиторлардың мүмкіншіліктерінен асып кетпейтіндей, біртіндеп енгізуге тиіс.

  Тұжырымдамада баяндалған негізгі бағыттар бухгалтерлік есепке алуды және қаржылық есептілікті реттеудің қолданыстағы жүйесіне тұжырымдамалық өзгерістерді енгізу, сондай-ақ бухгалтерлік есепке алу мен аудит саласында қалыптастырылатын ақпараттың сапасын арттыру қажеттілігінен туындады.

  Ең соңында, бұл қаражаттарды кəсіпорындардың өздерінің ішінде де, экономика масштабында да анағұрлым тиімді бөлуге жəрдемдеседі, өйткені кəсіпорындардың жетекшілері мен инвесторлар қандай инвестициялық мүмкіншіліктер мен іскерлік операциялардың жақсы, ал қандайларының нашар екенін жақсырақ түсіне алады. «Бухгалтерлік есеп туралы» Заңға ұсынылған түзетулермен көзделген ОПИ үшін өздерінің қаржылық есеп-қисаптарын қоғамдық депозитарийге табыстау туралы талап қаржылық есеп-қисаптардың жұртшылық үшін қол жеткізу деңгейін көтереді.

  Қаржылық есеп беру дәлділігінің толық кепілдігі (нольдік тәуекел) экономикалық тұрғыдан тиімсіз. Сондықтан аудитор қателер мен қателіктер абсолютті түрде жоқ деген кепілдеме бере алмайды.

  Аудитор клиент бизнесін зерттеп, қаржылық есеп беруді сыртқы пайдаланушылар сенімінің деңгейіне әсер ететін факторлардың әрқайсысының мәнін бағалап, аудит аяқталғаннан кейін клиенттің, бизнестегі қаржылық жеңісінің ықтималдылығын анықтауы керек. Осы факторлар негізінде, аудитор «қаржылық» есеп беруде аудит аяқталғаннан кейін де елеулі қателіктер сақталады деп отырып, тәуекелдік деңгейін субъективті түрде қоя алады. Тексеру процесінде аудитор клиент туралы қосымша ақпарат алып, аудиторлық тәуекелдік деңгейін бағалау жөніндегі ойын өзгерте алады.

   

 

Пайдаланған әдебиеттер:

 

1.  Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» заңы 2007 жыл 28 ақпан  (2011 жылғы өзгертулер және толықтырулармен бірге).

2.  «Аудиторлық қызмет туралы» Қазақстан Республикасының заңы, 2006 жыл  5 мамыр ( 15.07.2010 жылғы өзгертулер және толықтырулармен бірге).

3.  «Қазақстан аудитінің халықаралық стандарттары» – Алматы 2004 ж

4.  Балапанова А.Ж. «Аудиттің теориялық негіздері»: Оқу құралы. – Алматы: 2003

5.  Ержанов М.С. «Аудит-1»: (базовый учебник). – Алматы: 2005

6.  «Егемен Қазақстан» газеті, №128-129 (27202), 3 сәуір 2012 жыл

7.   СәтмырзаевАсанАбдасбекұлы, УқашевБақытЕркінбекұлы.

Аудит теориясы; оқу құралы – Алматы Р.Б.К 2000ж

8.  Сәтмырзаев Асан Абдасбекұлы, Уқашев Бақыт Еркінбекұлы.

9.  Аудит теориясы; оқу құралы Ұлағат университеті Алматы 1998ж

10.  Қазақстан Республикасының аудитролық қызмет жайлы  1998 ж бекітілген ҚР-ның заңы

11. Тасмағанбетов Т.А. Абленов Д.О  «Бизнесті есеп пен талдау»

12. Скала В.И. «Основы бухгалтерского  учета в стройтельстве».-Алматы ЛЕМ.2006 г