Өндірістік кооператив кәсіпкерліктің формасы ретінде

Мазмұны

 

Кіріспе………………………………………………………………………....…1-3
І-бөлім - Кәсіпкерліктің мәні, мазмұны
Өндірістік кооперативтік түсінігі және теориялық  негіздері……………………………………………………………………......…4-8
1.2. Қазақстандағы өндірістік кооперативтің құрылымы және оның сипаттамасы (Мақта шаруашылығы)……………………………....…..9-11
Кәсіпкерлік тәуекелдің мәні және түрлері............................................12-14
ІІ-бөлім - Өндірістік кооперативтің дамуы
2.1 Қазақстандағы өндірістік кооперативтің дамуы…………………..........15-25 2.2 Өндiрiстiк кооперативтi басқару..............................................................26-36
Қорытынды…………………………………………………………………....37-38
Пайдаланылған әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

Кәсіпорындардың кооперативтік түрі Қазақстан республикасын біршама таныс, өйткені, біздің тарихымыздың кеңестік кезеңінде тұтынушылар кооперативі өмір сүрді.

Кәсіпкерлікті үйымдастырудың формасы ретінде  кооперативтердің мәні мынада: олар өзінің мүшелері аударатын заттай болсын, қаржылай болсын пайлық жарнаның есебінен құрылады. одан кейін мүлік кооперативтер шығаратын өнімнің және оны сатудан түсетін пайданың, қызмет көрсету немесе қызметтің басқа да түрлерінен түсетін пайданың есебінен толығып отырады.  Жоғары ұйым болып жалпы жиналыс саналады. Өкілеттілік және атқарушылық міндеттерді жалпы жиналыс сайлатын басқарма мен оның төрағасы іске асырады.

Әр елде әр түрлі  жағдайда дамығанымен қоғамның түрлі  салаларында қатысуы талассыз қалыптасып қалған кооперативтердің пайда болуы  табиғаты мен дүниедегі кооперативтік қозғалыстың экономикалық мәні теориялық тұрғыдан түсіндіруді қажет етеді. Кооперацияның да өз теоретиктері бар, олар кооперация феноменіне теориялық анықтама беріп, оның түрлі елдердегі қоғамдақ формацияның қандай болғанына қарамастан даму үрдістерінің заңдылықтарын белгілеуге тырысады.

Кооперативтік жұйенің теориялық негіздерін зерттеуді  «кооперация» ұғымының түп-төркінінен бастайық. «Кооперация» сөзі латынның соореration—ынтымақтасу, ағылшын тілінде cooperation деген сөз адамдардың шаруашылықтар одағына бірігі үдерісін білдіреді, немістерде кооперация – mitwirking –бірлесіп жасалатын қызмет деген ұғымды білдіреді. КООПЕРАТИВ (лат.соореration—ынтымақтастық)—меншікті, жалға алынған немесе тегін пайдалануға берілген мүлік негізінде қандайда болсын қызметті бірлесіп жүргізу үшін ерікті түрде бірікккен азаматтар ұйымы. Кооперация сөзі Ресейде алғаш рет 1866 жылы Эд. Пфейфердің «Об Ассоциациях» кітабын орыс тілінде аудару нәтижесінде пайда болды.

Кооперативтердің  өзге бір тобы тұтыну кооперативтері деп аталады, ондай кооперативтер саудадағы және кәсіпкерліктегі өсімдерді болдырмайтындай тұтынушылық мақсаттарды шешуге арналады.Өндірістік кооператив

Өндірістік кооператив жеке тұлғалардың жалпы жиынтығынан пайда болады. Кооператив мүшесі екіден аз болмауы керек, және 16 жасқа толған, кооператив мүшесі болуға ерікті және оның қызметіне белсене ат салысатын кез келген жеке тұлға бол алады. Жасы кәмілетке толмаған азаматтың мүше болуына ата-анасының, не қамқоршысының келісімі керек.

Туынды кооператив жеке кәсіпкерліктің заңмен расталмаған түрінен басқа барлық кәсіпкерлікпен айналыса алады. Мемлекеттік лицензиялау жүргізілетін қызметтерге лицензия болса туынды кооперативке де рұқсат етіледі.

Құрылтайшылық келісім-шарт

Өндірістік кооперативтің құрылтайшылық келісім-шартына коммерциялық құпия жазылған құжаттар жатады, және мемлекеттік және басқа ресми органдарға көрсетіледі, сонымен қатар үшінші тұлғаға заңнама негізінде кооперативтік атқарушы органының шешімімен келісіледі.

Жазбаша түрде  бекітіледі

Барлық құрылтайшылар қол қояды

Нотариуспен куәландырылады

Жарғы

Өндірістік кооператив жарғысы мынадай мәліметтермен толығады:

 Кооперативтің фирмалық атауы;

Басқару органдар компетенциялары мен жағдайын жасау  және кооператив бақылауы мен олардың  шешімінің тәртібі туралы, соның ішінде көп дауыспен қабылданған шешімге байланысты;

Кооперативтің таза кірісі мен шығын бөлу тәртібі;

Кооперативтің таратуы мен қайта құрылуы  тәртібі;

Кооперативтің әр мүшесінің пайлық мөлшері, құрамы мен мүлік салымының тәртібі  туралы және салым салудағы олардың міндеттерін бұзушылығына жауапкершілік туралы.

Пайға байланысты шара қолдану барысында кооператив әрбір қарыз-мүшелер үшін үлес өтейді. Үлес мөлшері бухгалтерлік есеп бойынша  несие берушінің талабы келіп  түскенне бастап анықталады. Үлес ақшалай немесе табиғи түрде баріледі.

Кооператив  мүшелерінің мүліктік салымы

Өндірістік  кооперативтің мүліктік салымын  кооператив құру мен қызметіне арналған және шығынды жабудағы алғашқы капитал  құрайды. Кооперативке мүліктік салым  ақшалай, құнды қағаздармен, заттай, мүліктік хұқықпен, соның ішінде жер пайдалану хұқығы, жеке зияткерлік нәтижелері мен басқа да мүлікпен беріледі. Мүліктік салымның ақшалай түрін тек құрылтайшылардың келісімімен емес, тәуелсіз аудиторлық тексеру арқылы жүзеге асырады. Тәуелсіз аудиторлық тексеру кооперативтің мүліктік салымдары тек ақшалай болса жүргізілмейді. Кооператив мүшелерінің салымы мүлік түрінде берілетін болса, салым мөлшері кооператив мүшелерінің белгілі келісімдерімен мүлікті пайдаланғаны үшін арендалық төлемнен тыс анықталады.

Кооперативтер құрамына өз еркімен азаматтардың бірлескен  өндірісті н-е шаруашылық қызметті жүзеге асыру үшін береді.Коорператив  мүлігі коорператив мүшелерінің  ақшалай н-е материалды формадағы  салым ретінде құрылады.Кооператив мүшелері заңға сәйкес кооператив жарғысында көрсетілген субсидиялық жауапкершілікте болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

І –  БӨЛІМ. Кәсіпкерліктің мәні, мазмұны

1.1. Кәсіпкерліктің  мәні, экономикалық негізі

Кәсіпкерлік дегеніміз – белгілі бір істі істей білу. Іс істеу – адамның белсенділігі және іскерлігі. Белсенділік және іскерлік – адамның еркін өмір сүру түрі. Белсенділік, іскерлік адамдардың мінез-құлқы типтерімен байланысты болатын шығар. Кәсіпкерлік екі мағынада пайдаланылады: біреуі – белгілі бір істің түрі; екіншісі – сол іспен шұғылданатын нақтылы қоғамдық тап. «Кәсіпкерлік» деген ұғым өмірде экономикалық белсенділікке қолданылады. Антогонистік қоғамда, ол адамды адамның қанауы, ал кәсіпкерлер табы қанаушы тап болады.

Экономикалық  белсенділік – бұл барлық энергетикалық процесс тауар өндірісімен айырбас арқылы пайда табуымен байланысты. Өндірісте, айырбаста шектелген белсенділігін емес, адамдардың жан-жақты белсенділігін талап етеді. Сондықтан экономикалық белсенділік, іскерлік еріксіз немесе еркін болуы керек.

Кәсіпкерлік – ежелден келе жатқан адамдардың іскерлік белсенділігі, қабілеті. Ал оның дамуы орта ғасырдан басталды: көпестер, саудагерлер, қол өнері қызметкерлері. Кәсіпкерліктің алғашқы дамуында кәсіпкер құрал жабдықтарға иелік ете отырып, өздері сол кәсіпорында қолдап жұмыс істеген. Бұл тауарлы өндірістің бастапқы жабайы түрі.

ХVІ ғасырдың ортасынан бастап акционерлік капитал  пайда болды, акционерлік қоғамдар құрыла бастады. Мысалы, 1554 жылы Англия сауда компаниясы, 1660ж. Ост-Индия  сауда компаниясы. ХVІІ ғасырдың аяғында акционерлік банктер іске қосылды.

Ресейде, Қазақстанда  кәсіпкерлік ерте заманнан келеді. Қазақстанның көшпелі шаруашылық жағдайында кәсіпкерлік еркін дамыған жоқ. Ресейде Петр І патшалық ету кезеңінде  кәсіпкерлік ерекше дамыды, бірақ  крепостной қоғам тежеді. Капитализмнің дамуымен кәсіпкерлік те дамыды. 1861 жылғы реформадан кейін темір жол құрылысы, ауыр өнеркәсіп салалары орын алды.

Кәсіпкерліктің  субъектісі – жеке адамдар, сонымен бірге, заңды тұлғалар, біріккен серіктестер: арендалық ұжым, ашық және жабық акционерлік қоғамдар, шаруашылық ассоциациялары, әртүрлі бірлестіктер.

Кәсіпкерліктің  ерекшеліктері:

• дербестік және тәуелсіздік;
• экономикалық ынталылық;
• шаруашылық тәуекел және жеке жауапкершілік;
• жаңашылдық.

Экономиканың  негізін екі фундаментальды ақиқат құрайды. Олар шын мәнінде экономиканың барлық проблемаларын қамтиды.

Бірінші ақиқат: қоғамның материалдық қажеттілігі  шексіз немесе тойымсыз.

Екінші ақиқат: экономикалық ресурстар шекті немесе сирек.

Экономикалық  ресурстар дегеніміз – тауар өндіруде қолданылатын барлық табиғат, адам және адамдардың өндірген құрал жабдық ресурстары. Олар: фабрика, зауыт және ауылшаруашылық құрылыстары; әртүрлі жабдықтар, инструменттер, өндірістік тауарлар мен ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруге қолданылатын машиналар; әртүрлі транспорт, байланыс құралдары; материалдық байлықты өндіруге қатынасатын алуан түрлі еңбектер; жер және қазбалы байлықтар. Олар мынандай үлкен екі категорияға бөлінеді:

1. Материалдық ресурстар – жер оның табиғи байлығы және капитал;
2. Адамдар ресурсы – еңбек және кәсіпкерлік қабілеттілік.

Жер – деген  түсінікке барлық табиғи ресурстар  жатады, өндірісте қолданылатын барлық «табиғаттың әншейін байлығы». Оған мынандай ресурстар кіреді: жыртылған  жер, жайылыстар, ормандар, минералдар мен мұнайдың кен байлықтары, су ресурстары т.б.

Капитал немесе «инвестициялық ресурстар» - барлық өндірілген өндіріс құралдары, яғни инструменттер, машиналар, жабдықтар, фабрика –  зауыттар, қойма, тарнспорт, құралдарының барлық түрлері және тауар өткізу торабы. Құрал жабдықтарды өндіру және қорландыру процесін инвестициялау дейді.

Тауарлар  екіге бөлінеді: 1. Инвестициялық тауарлар, олар тұтыну тауарларын өндіруді қамтамасыз етеді; 2. тұтыну тауарлары қоғамның қажетін тікелей қанағаттандырады. Инвестициялық тауарға ақша капиталы кірмейді. Ақша ештеңе өндірмейді, яғни экономикалық ресурсқа жатпайды. Ақша – бұл финанс капиталы, яғни нақты капитал емес, жалған капитал.

Еңбек – бұл кең мағыналы термин. Экономистер оны адамдардың тауар өндіру және қызмет көрсетудегі күш ақыл-ой қабілеттіліін бейнелейді.

Кәсіпкерлік қабілеттілік – адамдардың ерекше таланттылығы. Оны түсіну үшін кәсіпкердің төрт функциясын түсіну керек.

1. Кәсіпкер барлық  ресурстарды: жер, капитал, еңбекті  өнім өндіру процесіне қосу  ынтасын өз жауапкершілігіне  алады, яғни өндірістің қозғаушы күші, себебі істеген ісі пайда беретініне сенеді.

2. Кәсіпкер өндіріс  процесінде барлық негізгі шешімдерді  өз қолына алады және фирманың  іс бағытын айқындайды.

3. Кәсіпкер –  бұл жаңашыл, коммерциялық негізде  жаңа тауар өндіруді, жаңа технологияны енгізу, бизнесті ұйымдастырудың жаңа формаларын енгізуге аянбай жұмыс істейтін кісі.

4. Кәсіпкер –  бұл тәуекелге баратын кісі. Тәуекелге  бару үшін істелетін істің  егжей-тегжейін айқын талдап, қортындысында  ие болатынын білген жөн. Кәсіпкер тек қана өз уақыты, еңбегін, іс қабілеттілігін тәуекелге салмайды, сонымен бірге өндіріске кеткен өзінің және өзінің серіктестерінің немесе акционерлердің қаржыларын тәуекелге салады.

Кәсіпкерлік істің  қозғаушы күші – мол пайда табу. Өндіріс факторлары жеке кәсіпорындарға ақшалай табыс ретінде беріледі.

1. Материалдық ресурстар бергені үшін капиталға пайыз алады.
2. Жер, су бергеніне рента алады.
3. Жұмыс күшін жалдағаны үшін еңбек ақы алады.
4. Кәсіпкерлік табысты пайда деп атайды, ол зиян да болуы мүмкін.

Экономикалық  ғылым сирек ресурстарды тиімді пайдалану жөніндегі ғылым екенін кәсіпкер жеке түсінуі керек. Экономикалық тиімділік – бұл «шығын-өнім»  мәселесін қамтиды. Экономикалық тиімділіктің критериясы әрбір өнім бірлігіне  шаққанда неғұрлым аз шығын жұмсау. Қорытып айтқанда қоғам барлық ресурстарды тиімді пайдаланып неғұрлым көп өнім өндіруге талаптанады. Ол үшін ресурстарды толық іске қосып толық қамтуға және өндіріс көлемін толық қамтамасыз ету қажет. «Толық қамтылу» деген пайдалануға жарамды барлық ресурстарды іске қосу, жұмысшылар жұмыссыз қалмауы керек; егіске жарамды жерлер, күрделі жабдықтар бос тұрмауы, яғни барлық жарамды ресурстарды іске қосу керек. Ресурстардың барлығы жұмыс істесе шығын көбейеді: жұмысшылар еңбек ақы алады, инвестициялық тауарлар сатылады т.б. яғни ел байиды, нарық тауарға толады, адамдардың әлеуметтік тұрмысы жақсарады. Қазақтың мақалы бар «шығын болмай, тығын болмайды» деген. Қоғамның өмір сүру негізін материалдық өндіріс, яғни адамдарға қажет байлықты өндіру құрайды.

Кәсіпкер өндірістің негізгі үш факторын іске қосып, өзі төртінші фактор болып ресурс иелеріне төлем төлеуді қамтамасыз етеді: жұмыс күшіне еңбек ақы; капиталға пайыз; жер иелеріне рента; кәсіпкерлерге кәсіпкерлік пайда.

Социализм мен  капитализмнің экономикалық айырмашылығы: біріншісінде жұмыс күшінің өндірген қосымша құны бүкіл қоғам мүддесіне жұмсалады, ал екіншісінде – қосымша құн үшке бөлінеді: пайызға, рентаға және кәсіпкерлік пайдаға.