Меншікті капитал есебінің аудиті

       Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің « Қаржылық қорытынды есепті дайындап тапсырудың тұжыпымдамалық негізін бекіту туралы » бұйрығының ( 29.10.2002ж. ) 16 тарауының 66 параграфында Резервтік капиталдың құралуы кәсіпорын ( ұйым ) мен оның кредиторларын зиянның зардаптарынан қосымша қорғауды қамтамасыз ету үшін заң актілерінде немесе құрылтай құжаттарында қарастырылады.

        Резервтік капиталдың өзгеруі құрылтай құжаттарының ережелеріне сәйкес жүзеге асырылады. Мысалы, резертік капитал меншікті акцияларды қайтарып сатып алуға жұмсалуы мүмкін.

Қосымша төленбеген капитал-негізгі құралдарды және ұзақ мерзімді инвестицияларды қайта бағалау нәтижесінде олардың бастапқы құндарының өсу сомасы. Негізгі құралдар мен инвестицияларды қайта бағалау сомаларының нақты бары мен олардың қозғалысы жөніндегі ақпараттарды жинақтау үшін негізгі құралдарды қайта бағалаудан  алынған қосымша төленбеген капитал, басқа да активтерді қайта бағалаудан алынған қосымша төленбеген капитал пайдалынады.

        Резервтік капитал-іс жүзінде заңнамамен құрылтайшы құжаттарға сәйкес болжандаған шығындарды және инвесторларға шығынның орнын жабу үшін құралады.

Басқаша айтсақ, резервтік  капитал-кәсіпорынның тоқтаусыз жұмысына және үшінші тұлғалардың мүдделерін сақтауға кепіл болып шығады. Мұндай қаржылық көздің бар болуы үшіеші тұлғаларға кәсіпорынның өз міндеттемелерін орындайтындығына сенім артады. Резервтік капиталдың пайда болу міндетті және ерікті сипатта.

        Алғашқы жағдайды ол Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес, ал екінші жағдайда кәсіпорынның құрылтайшы құжаттарында, немесе оның есеп саясатында белгіленген тәртіпке сәйкес құрылады. Егер кәсіпорынның құрылтайшы құжаттарында резервтік капитал құру көзделмесе, немесе кәсіпорынның оны құруға құқы жоқ.

        Заңнама бойынша резертік капитал құруға міндетті кәсіпорындар оның баланстың « Резервтік капитал» бабы бойынша көрсетіледі.  Осылайша ашық акционерлік қоғам резервтік капиталды қоғамның шығындарын жабу үшін жарияланған жарғылық капиталдың 15% кем емес мөлшерде жасауы тиіс.

        Қоғамның резервті капиталы мемлекеттік тіркеуден өткен уақытынан бастап екі жыл ішінде құрылуы тиіс. Ол акционерлік қоғамның жалпы жиналысы белгілейтін мөлшерде, таза табыстан (пайдадан) жыл сайын аудару жолымен қалыптасады.

       Егер қайсыбір төлемдер нәтижесінде қоғамның резервті капиталы оның жарияланған жарғылық капиталынан 15% кем болып қалса, онда қоғам көрсетілген шамаға дейін резервті капиталды толықтыру үшін аударымды жаңғартуға міндетті.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.3    Бөлінбеген табыстың аудиті

       Меншікті капиталдың бұл элементңне тексеру жүргізу кезінде аудиторға жылдың басындағы және аяғындағы қалдықтары Бас кітаптың есепті жылдың бөлінбеген табысы ( жабылмаған зияны ), өткен жылдың бөлінбеген табысы, мәліметтермен және бухгалтерлік есептің осы шоттардың кредиттік айналымы көрсетілетін регистрлерімен салыстыру қажет. Содан кецін шаруашылық операцияларының көрсетілуінің дұрыстығын тексеру қажет.

        Заң және құрылтай құжаттарына сәйкес есепті жылдың бөлінбеген табысының есебінен резервтік капиталға аударым жасалатындығы айтылған болатын.

        Қорыта айтқанда аудиторға бөлінбеген табыстың шамасын ( мөлшерін ) бағалау қажет. Бұл бөлінбеген табыстың динамикасын көру және өзгеру  тенденциясын анықтау үшін оны  өткен есепті кезеңдермен салыстыру жолымен жүргізіледі. Талдау жасау үшін тек есепті жылдың қорытынды мәліметтері ғана емсе, сондай-ақ өткен кезендердің де мәліметтері алынады. 

Меншікті капитадың  бухгалтерлік есебінде болуы мүмкін бұрмалаушылықтар.

        Құрылтайшылармен есеп айырысу және жарғылық капиталдың құралуының есебін ұйымдастыру кезіеде әр түрлі жіберілген қателер немесе әдейі бұрмалаушылықтар туындайды. Солардың ішіндегі негізгілері:

-жарғылық капиталға  салынған материалдық құндылықтардың, материалдық -емес активтердің  құнын өсіру нәтижесінде жарғылық капиталды негізсіз      көбейту

-құрылтайшылардың жарғылық  капиталға өз үлестерін салмауы  немесе толық салмауы ( қоспауы  )

-өзгерістердің акционерлер  тізімдесіне өз уақытында енгізілмеуі

-құрылтайшылардың шығуы  мен жаңаларының қабылдануының өз уақытында рәсімделмеуі

-орындалған қаржы  шаруашылық операциялары бойынша  растаушы құжаттардың жоқ болуы 

-қажетті негіздеулерсіз  құжаттардағы жазулардың түзетілуі

-түп нүсқаның немесе  заңдық құжаттарға сәйкес куәландырылған  көшірмелердің жоқ болуы

-лицензиясыз қызмет жасау

       Меншікті капиталды пайдалану бойынша бұрмалаушылықтарды қосымша анықтауға мүмкіндік беретін баланстың жақын баптары төмендегі шоттар болуы мүмкін:

-ақшаның төленуін  сипаттаушы шоттар

-негізгі құралдардың,  инвестициялардың шоттары

-бағамдық айырмашылықтардың  есебі бойынша шоттар.

        Меншіктік капиталдың негізін құраушылардың бірі бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) болып табылады. Аудитордан баланстың осы бабына тексеру жүргізгенде ерекше зейін қоюын талап етеді.

       Резервтік капиталға бөлу заң актілеріне және құрылтайшыларының құжаттарына сәйкес, есепті жылғы табыстың есебінен жүргізіледі деп жоғаоыда аталды. Есепті жылғы зиянды жабуға бағытталған резервтік капиталдың қаржы сомасына «Резервтік капитал» бөлімшесінің шоттарын дебеттеп және «Есепті жылғы бөлінбеген табыс » ( жабылмаған зиян ) шотын кредиттейді. Есепті жылғы бөлінбеген табыстың едәуір бөлігі серіктестікке қатысушыларға табыстарын және дивидентерін төлеуге жұмсалады. Оның қалған сомасы «Есепті жылғы бөлінбеген табыс» шотынан «Алдағы жылдағы бөлінбеген табыс» шотына өткізіліп, «Резервтік капитал» бөлімшесінің шоты мен кредиті бойынша корреспонденцияда алдағы  жылдың зиянын жабуға резервтік капиталға бағытталған қаржыны көрсетеді, ал дебеті бойынша алдағы жылдың бөлінбеген табысынан серіктестікке қатысушыларға дивидендтерін және табыстарын төлеуге бағытталған сомасын «Дивидент бойынша есеп айырысу» бөлімшесінің шоттарымен және «Басқадай несиелік қарыздар мен есептеулер» бөлімшесінің «Басқадай» шотымен корреспонденциясында көрсетеді.

        Қорытындысында, аудитор бөлінбеген табыстың шамасын бағалауы қажет. Осы көрсеткіштің қозғалысын көру және оның өзгеру бағытын анықтау үшін оны алдағы есепті кезеңдерімен салыстыра жүргізу жолымен анықтайды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.4 Меншіктік капитал   ұйымның есебі және аудиті

 

       ЖШС «Каспий Инжиринг»  жарғылық капиталы 2 000 000 тенгені құрайды,  осы қызметке құрылтайшылардың тепе-тең үлесімен салынған салымын құрайды.

Өндірістік-шаруашылық  кәсіпорын қызметінің негізін құрайды. Жарғылық капитал өзіне  заңдылық құқығымен  кәсіпорынның жеке   меншігін және иеленуі бекітілген.  Тіркелген кезден бастап жарғылық капиталдың соммасы кәсіпорынның жарғысында бекітілген.

Құрылтайшылар құрылтайшы келісім шартында  2 000 000 тенгені көрсетілген.

Осыған орай  құрылтайшы, бухгалтердің шешімне қарай ЖШС  «Каспий инжиринг» жазу жүргізіледі

Д-т 5110         К-т  5030                   -2 000 000 тенге

журнал ордерінде № 13 (Қосымша 1),  несие есеп операциясы  бойынша шоты бөлімдердің 5000 «Жарғылық капитал», 5100 «Төленбеген капитал», 5200 «Сатып алынған жеке меншік үлестік аспаптар», 5300 «Эмиссиялық кіріс», 5400 «Резервтер», 5500 «Бөлінбеген кіріс (Жабылмаған зиян)».

Журнал-ордер графасында « Операцияны»  операция бойынша  қажетті жазулар жүргізілген, заң бойынша , белгіленген тәртіп бойынша  жүзеге асырылады.

Журнал ордерде синтетикалық шотқа 5000, 5100, 5300, 5400, 5500  бөлімшесінің графасы берілген, ЖШС «Каспий  Инжиринг» бухгалтері синтетикалық код енгізілген, Дебет бойынша берілген шот корреспонденцияланады. Айдың соңында әр синтетикалық шот бойынша несие шоты бойынша айналымды есептейді және «Барлығы» деген графаға енгізіледі. Несие бойынша айналым соммасы («Барлығы» деген жолға) әр синтетикалық шот бойынша Бас кітапқа ауыстырылады.

Журнал-ордерінде аналитикалық есеп бойынша  қолма-қол және меншіктік  капиталдың ұйымның субшотының қозғалысы.

Жарғылық капитал, құрылтайшылардың  келісімі бойынша,    құрылтайшылардың белгіленген уақыты бойынша. Жарғылық капиталдың құрылтайшылардың келісіміне сай аяқтаған, есеп айырысу шотында және кәсіпорын кассасын 2 000 000 теңге түсті.

Бухгалтерлік есепте жазу жүргізілген

Д-т 1030                        К-т5110                                 -730 000 тенге

Д-т 1010                         К-т 5110                               -1 270 000 тенге

Қаржылық жыл аяқталу  мына бөлімнің 6 «Кірістер» және «Шығыстар  » Типтік жоспар шот бойынша жабылады. Осы шоттың сальдосы 5610 «ощшагнадд»:

Д-т 6010-6030,              К-т 5610                              - алынған кірістер соммасы;

6110-6160, 6210-6280,

6310-6420

Д-т 5610                            К-т 7010-7110,                -алынған шығыстар;

                                           7210, 7310-7340,

                                           7410-7470, 7510,

                                            7610-7620, 7710

  Алынған кірістің  барлық соммасы және шығынның 5510 шотына сәйкес «Бөлінбеген  кіріс (жабылмаған зиян) есептік  жылда»:

Д-т 5510                             К-т 5610                          -барлық кірістің соммасы;

Д-т  5610                             К-т 5510                          - барлық шығынның соммасы;

ЖШС «Каспий Инжиринг», есептік жылдағы шығынды анықтағаннан кейін, нормативтік акт бойынша  сәйкес жүргізілунее негізделеді және жарғы бойынша дивиденттің төлемдер акциясы ұстаушыны акционерлер және серіктестіктің қатысушылармен өзара шығынды реттеу.

       Типтік жоспар шоты бойынша бухгалтерлік есебіне сай реттелмеген шығын, дивиденттік төлемдер бойынша  және серіктестіктің қатысушыларының шығындарына бағытталған шот бойынша көрінеді 5510 «Бөлінбеген кіріс (жабылмаған зиян) есептік жыл» және несиелік шот 3030. ЖШС «Каспий инжиринг» дивидендті  сол есептік кезеңде, барлық құрылтайшылардың хабарландыруынан көрініс табады. Осы уақыттан кейін құрылтайшылар алу бойынша құқықтарын талап етеді.

№11 Журнал-ордерінде (Қосымша 2) несие шоты бойынша бөлімдердің  1320 «Дайын өнім», 1330 «Тауарлар», 1200 «Қысқа мерзімді дедиторлық берешек», 2100 «Ұзақ  мерзімді дебиторлық берешек» және 6000 «Өнімдерді сатудан және қызмет көрсетуден алынған кіріс».

Журнал-ордерінде «Барлығы»  жолында және 10 графада «Несиелеу  бойынша барлығы»  барлық соммасы  несиелік айналым бойынша айналым  шотында көрініс табады.Журнал-ордерінде  бөлім бар, бұл аналитикалық есептеудің  негізгі қызметтен  алынған кіріс пен шығынға арналған.

      Әр синтетикалық шот бойынша негізгі қызметтен алынған табыс,сатылған тауарды қайтару және сатуға жеңілдік, бағадан және негізгі қызметтен шығыс және барлық бөлімшенің 6000 және 7000 («Барлық» жол) айдың басындағы сальдосы көрініс табады, айға айналым синтетикалық шоттың бөлімшесі 6000 шотына сай – несие бойынша, 7010 бойынша дебет және ай соңындағы сальдо (графа 3 «Ай соңындағы сальдо»). Берілген анлитикалық есеп «Таза кіріс» бойынша кестені  толтыруға қолданылады.

      Дайын өнімнің өзіндік құнды анықтауға, және дайын өнімнің қоймада  ай соңында фактілік өзіндік құны  А кестесі «Жинақталған мәліметтер».

А кестеде «Жинақталған мәліметтер» графаның «өзіндік құнның фактісі»  4  «Барлығы» жол бойынша көрініс табады: барлық дайын өнімнің қалдығының ай басындағы соммасы, дайын өнімнің меншіктік өндірісін және басқа да түсулер, дайын өнімнің айына  (1 жол + 2жол +3 жол), 5 және 6 жолдары – стоимость реализованный (отпущенной на сторону) дайын өнімнің және басқа да бағыттарға бағытталған шығындлған (барлық және администратрлық көмек, қосымша өндіріс, жетіспеушілікті анықтау және т.б.). 7-ші жол «тауарды қайтарғандағы құн» тауарды қайтарғандағы соммасы көрсетіледі. 8-ші жол «Есептілік соңындағы кезеңнңің қалдығы, мына формула бойынша: бастапқы кезеңдегі қалдық + түсімдер – отпуск на сторону и расход без отражения по реализации».

      ЖШС «Капий инжиринг» бухгалтер журнал-ордерінде №14 (Қосымша 3) операциялар жүргізеді , несие бойынша  және шоттың групасы бойынша дебет бойынша және шот бөлімшесінің 5600 « Қорытынды пайда (қорытынды залал)», 6020 «Сатылған өнімдерді қайтару», 6030 «Бағадан және сатудан түсетін жеңілдіктер», 7000 «Өткізілген өнімнің және көрсетілген қызметтің өзіндік құны», 7100 « Өнімдерді сату және қызметтер көрсеті бойынша шығыстар», 7200 «Әкімшілік шығыстар», 7300 «Қаржыландыруға арналған шығыстар», 7400 «Басқа да шығыстар», 7700 « Корпорациялық табыстар бойынша шығыстар», 6300 «Қысқартылған қызметпен байланысты кірістер», 6400 «Үлестік қатысу әдісі бойынша есепке ескерілетін ұйымдар пайдасының үлесі», 7600 «Үлестік қатысу әдісімен ескерілетін ұйымдарының залалындағы үлесі».