Меншікті капитал есебінің аудиті

МАЗМҰНЫ

 

 

Кіріспе

 

I бөлім. Меншіктік капитал есебі аудитінің теориялық  негіздері

1.1Меншіктік капиталдың есебінің аудитін құрылымдық-құқықтық                           нысанына қарай ұйымдастыру

1.2 Меншіктік капитал есебіне  тексеру жүргізу

 

 

II-бөлім. Меншікті капитал есебінің аудиті

2.1 Жарғылық капиталдың есебінің аудиті

2.2 Резервтік, қосымша төленген және төленбеген капиталдың есебінің аудиті

2.3 Бөлінбеген табыстың аудиті

2.4 Меншікті капитал ұйымының есебі және аудиті

 

  

  Қорытынды

    

    

  Пайдаланылған әдебиеттер

 
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

      Меншікті капиталдың тәжірибе жүзінде аудит саласында үлкен мән алады, сонымен қатар меншікті капитал шаруашылық қызметке қажет материалдық құндылықтардың, ақшалай қаражаттардың, қаржылық салымдар мен алдағы уақыттарда табыс табу мақсатында жұмсалған шығындардың және алажақтардың ақшалай жиынтығын айқын көрсетеді.

      Нарық шартында кәсіпорын, кредиттік мекемелер және тағы да басқа иелік ететін обьектілер мүлікті пайдалану, ақша қаражаттарын, көптеген коммерциялық операцияларды және инвестицияны пайдалану арқылы келісім шартқа түседі. Бұл қарым–қатынас сенімді болуы үшін қатысушылар өздеріне қажетті қаржылық ақпараттарды алып жіне пайдаланып отыруы қажет. Ақпараттардың сенімді болуы аудитормен тексеріліп жүргізіледі.            Коммерциялық ұйымның, кәсіпорындардың негізгі мақсаты табыстың көлемі неғұрлым жоғары болуы. Меншік иелерінің капиталға салған салымдарының кері қайтарылымы кәсіпорыннан тыс саладан түскен табыстың көлемінен кем болмауы керек. Сонымен қатар, жұмыс жасап тұрған кәсіпорындардың негізгі мақсаттың бірі-табыс көзін сақтап қалу, соның ішінде меншікті капитал. Меншікті каиталдың сол кәсіпорын өзінің әрі қарай жұмыс жасау қабілетін сақтап қалу, үшін орны жоғары.

     Меншік иелері, соның ішінде ұжымдық меншік иелері-акционерлер, сонымен қатар кредиторлар өздігінен көптеген кәсіпорын операцияларының жүргізілуіне, қорытынды есептердің жүргізілуіне қатысып, бақылай алмайды. Сондықтан олар квалификациясы бар тәжірибелі мамандардың қызметін пайдаланады. Аудиторлық қызмет-сенімді қаржылық ақпараттамен қамтамассыз етеді.

     Кәсіпорын және сол кәсіпорындағы қызметтерді жүргізуде сақталынатын заңдылықтар және қызметтердің нәтижесі туралы ақпараттар мемлекетке салық салу және экономика саласында шешімдер қабылдау үшін қажет. Ақпараттардың сақталуы нарықтағы капиталдың тиімді жұмыс жасауын жоғарытылады, сондай-ақ экономикалық шешімдер қабылдауға көмектеседі және баға береді.Меншікті капитал тәжірибе жүзінде аудит саласында үлкен мән алады.

Меншіктік капитал шаруашылық қызметке қажет материалдық құндылықтардың, ақшалай қаражаттардың, қаржылық салымдар салымдар мен алдағы уақыттарда табыс табу мақсатында жұмсалған шығындардың және алажақтардың ақшалай жиынтығы.

     Шаруашылық субьектісі алғаш құрылған кезде оның капиталы Қазақстан Республикасының заңында қаралған мөлшерден кем болмауы тиіс және де ол сол субьект құрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай түрде акционерлік қоғамға қосқан үлестерінен құралады.

Кейінгі уақыттарда субьектінің капиталы өзінің қызметі барысында тапқан таза табысы және сондай-ақ басқа көздерден, тегін түскен мүліктермен, ақшалай қаржылар есебінен өсіп отырады.

     Аудит жөнінде, бухгалтерлік есеп жөнінде көптеген әдебиеттер жарық көрді. Соның ішінде Ержанова Н.С, Торшаева Ш.М, Бауыржанов Қ, Кеулімжанов Қ.Қ, деген авторлардың әдебиеттері.

«Меншікті капиталдың қалыптасуының есебі және аудиті» деп аталатын курстық жұмысымды талдау барасында меншікті капиталдың көптеген түсініктерімен кездестік. Бухгалтерлік есепте меншікті капитал: жарғылық капиталдан, қосымша капиталдан, резервтік капиталдан және өзге де меншікті капиталдан тұрады. Менің курстық жұмысым төмендегідей негізде жазылған.

Құрстық жұмысымның мақсаты меншікті капиталдың есебін, аудитін талдау және анықтау, аудиторлық қорытынды беру.

Курстық жұмыстың мақсатына  жету үшін алдына келесідей міндеттер қойылды:

1. Меншікті капиталды экономикалық жағынан ашып көрсету, құрылымы, талдау және пайдалану;
2. Кәсіпорындағы меншікті капиталдың есебін талдау, қарастыру;
3. Меншікті капиталды аудиторлық тексеру және қорытындылау.

Курстық жұмысымның әдістемелері: жұмысым заңдылық және нормативтік актілер бойынша сонымен қатар түрлі бухгалтерлік есеп және аудит жөніндегі әдебиеттер мен материалдарды пайдалана отырып жазылды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I бөлім. Меншіктік  капитал есебі аудитінің теориялық   негіздері

     1.1 Меншіктік капиталдың есебінің аудитін ұйымның құрылымдық құқықтық нысанына қарай ұйымдастыру

 

      «Бухгалтерлік есеп» туралы Заң күші бар Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығында меншіктік капитал бұл субьектінің міндеттемелерін шегеріп тастағаннан кейінгі оның меншіктік капиталдың активтері деген анықтама берілген, яғни меншіктік капиталдың шамасы бухгалтерлік есептің балансында бағаланып көрсетілген активтер мен міндеттемелердің құнына тікелей байлынысты. «Бухгалтерлік баланс және қаржы есептеріндегі негізгі ашылымдар» бухгалтерлік есептің № 2 стандартында меншіктік капиталға:

 -жарғылық, резервтік төленбеген, қосымша төленген және төленбеген, айналымнан шығарылған капитал және бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) жатады деп көрсетілген. Демек, бұл аталғандар меншіктік капиталдың элементтері ретінде аудиттің зерттеу обьектесіне  айналады. Алдымен меншіктік капиталдың элементтері аудитін қарастырмай тұрып, меншіктік капиталдың элементтерінің қалыптасуына ықпал ететін меншік түрлеріне сәйкес әрқайсысы шаруашылық жүргізуші шаруашылықтардың ұйымдық - құқықтық нысандарын анықтап алу қажет.

      Қазақстан Республикасының күшіндегі заң актілерінде мына төмендегідей ұйымдық – құқықтық нысанындағы субьектілер көрсетілген:

1) мемлекеттік ұйым 

2) коммерциялық ұйымдар

3) өндірістік кооперативтер

4)шаруашылық серіктестіктер.

      Аталған ұйымдық-құқықтық нысанындағы шаруашылықтардың құрамын анықтап оларға қысқаша тоқталуды талап етеді. Өйткені олардың өзінің ішкі жіктелуі шаруашылықтың меншіктік капиталының қалыптасуына әсерін тигізеді.

       Мемлекеттік шаруашылыққа өз міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлкімен жауап беретін, «Шаруашылық иемдену құқығына негізделген мемлекеттік шаруашылық» және Қазақстан Республикасының үкіметінің немесе жергілікті атқару органының шешімімен құрылған, оралымды басқару құқығына негізделген мемлекеттік шаруашылық (қазыналық кәсіпорын) жатады. Қазыналық шаруашылықтың қызметі оның жарғысында көрсетілген мақсаттар мен міндеттеріне сәйкес Қазақстан Республикасы немесе қазыналық кәсіпорын құру жөнінде шешім қабылдағаны туралы жергілікті, аймақтық әкімшілік оның міндеттемелері бойынша жәрдем беру жауапкершілігін өз мойнына алады.

       Коммерциялық емес ұйымдарға: қоғамдық бірлестіктер, қоғамдық қорлар, тұтыну кооперативтері, діни бірлестіктер және қауымдастықтар (одақ) нысанындағы бірлестіктер жатады.

Коммерциялық емес ұйымдарға  аудитті ұйымдастыру мәселелерінің  жалпы көп жағдайлары ортақ болғанымен, кітапты қаралмайды.

      Өндірістік кооперативке бірлескен кәсіпкерлік қызметті дамыту үшін мүшелік негізде олардың өз еңбегімен қатысуына және мүшелерінің мүліктік пайларын (үлестерін) біріктіруіне негізделген азаматтардың ерікті бірлестігі жатады.

      Шаруашылық серіктестіктеріне толық серіктестік, коммондиттік серіктестік, жауапкершілігі шектеулі серіктестік қосымша жауапкершілігі бар серіктестік, ашық акционерлік қоғам, жабық акционерлік қоғам жатады.

Толық серіктестіктің қатысушылары, оның мүлкі жеткіліксіз болған жағдайда, оның міндеттемелері үшін тиесілі барлық мүлкімен ортақ жауапкершілікте болады.

      Коммандиттік серіктестік – келісім-шарт негізінде біріккен кісіпкерлік кызмет жөніндегі бірнеше іскердің бірлестігі. Толық серіктестіктен айырмашылығы мұнда мүшелердің бір тобы ғана толық серіктестік болып табылады. Олар өздерінің барлық мүлкімен толық жауапкершілікті мойнына алады. Олардан басқа салым салушы мүшелер серіктестікке тек өздерінің салымдары көлемінде ғана шектелген мүліктік жауапкершілікке ие, жалпы мүлікке үлес меншігі құқығы барлық мүшелеріне ортақ болады. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталы құрылтай құжаттары белгілеген үлестерге бөлінген серіктестіктердің мүшелері ЖШС міндеттемелері үшін жауап бермейді және өздерінің қосылған салымдарының құны шегінде серіктестік қызметінде шеккен зияндары тәуекелдігін көрсетеді.

       Қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктің мүшелері оның міндеттемелері үшін өздерінің жарғылық капиталындағы салымдарымен, ал егер жарғылық капиталдағы салымдар жеткіліксіз болған жағдайда өздерінің қосымша салған салымдарымен тиесілі мүліктеріне жауап береді.

       Ашық акционерлік қоғамның құрылтайшылар өздерінің акцияларын басқа акционерлердің келісімінсіз иеліктен шығара алады. ААҚ өзі шығаратын акцияларға ашық жазылу жүргізуге және қолданылып жүрген заңда белгіленген шарттармен ашық сатуға құқылы.

      Жабық акционерлік қоғамның акцияларын тек қана өз құрылтайшыларынан арасында немесе алдын ала анықталып белгіленген тұлғалардан шеңберінде таратылады. Қоғамның өздері шығаратын акцияларға ашық жазылу жүргізуге, не оларды сатып алуға, басқадай жолмен жеке тұлғалардың шектеусіз тобына ұсынуға құқығы бар.

       Бұл аталғандардан басқа. шаруашылық серіктестерінің акциялары ұйымдастырылған құнды қағаздар рыногында жоғары сұранысқа ие «Ашық халықтық қоғам» және басқа (негізгі немесе бас) шаруашылық серіктестіктің, субъектінің жарғылық капиталындағы салымның басымдығына қарай не өз ара жасақан шартқа сәйкес немесе серіктестіктің қабылдаған шешңмдерне ықпал етіп түбегейлі өзгертуге мүмкіндігі берілген «Еншілес шаруашылық серіктестік» және дауыс беруші акциялардың 20 пайызына ие басқа (қатысушылары басым) заңды тұлға «Тәуелді шаруашылық серіктестік» жатады.

Ұйымдық – құқықтық нысандағы шаруашылықтық әр түрлі ішкі жіктеулеріне қарай жарғылық капиталына төменгі мөлшеріне қарай орналасуын мына кестеден көруге болады.

 

         1 кесте- Ұйымдық- құқықтық нысандағы шаруашылықтың жарғылық капиталының төменгі мөлшеріне, қатысушыларының санына қарай орналу тәртібі

 

 

Заңды тұлғаларының  ұйымдық  құқықтық нысаны	Қатысушылар (акционерлері құрылтайшылары)	Қатысуышлары ның (акционерлерінің ) құрылтайшыларының  жоғары саны	Ең төменгі жарғы лық капитал дың мөлшері, еселенген  АЕК	Ескертулер
Толық серіктестік	Тек қана азаматтар (екіден кем емес)		25
Коммандиттік серіктестік	Толық серіктестік және азаматтар		50	Салымшыларының үлесі 50% жоғары
Жауапкершілігі  шектеулі серіктестік (ЖШС)	Азамат және заңды тұлға (бір  және одан жоғары)	100	100
Қосымша жауапкершілігі бар  серіктестік (ҚЖС)	Азамат және заңды  тұлға (бір және одан жоғары)	50	100
Ашық  акционерлік  қоғам (ААҚ)	Азамат және заңды  тұлға (бір және одан жоғары)		5000
Ашық халық қоғамы (АХҚ)	Азамат және заңды  тұлға (500 акционерден жоғары)			Активтінің мөлшері 200 000 АЕК төмен емес
Жабық акционерлік қоғам (ЖАҚ)	Азамат және заңды  тұлға	100	100
Өндірістік кооператив	Бірден жоғары жеке тұлғалар, (екіден кем емес)			Жарғылық капиталдың мөлшері жарғысында белгіленеді

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

II-бөлім. Меншікті  капитал есебінің аудиті

2.1Жарғылық капиталдың есебінің аудиті

 

        Меншіктік капиталдың негізгі элементі болып табылатын жарғылық капитал деп шаруашылықтың құрылған кезінде оның қызметін қамтамасыз ету үшін мемлекеттің бөлген мүліктерінің және қаражаттарының немесе құрылтайшыларының ( салымшыларының ) мүліктік үлесінің жиынтығын айтамыз. Жарғылық капиталдың нақты бағыты, атқаратын қызметі және қалыптасу тәртібі шаруашылықтың ұйымдық құқықтық нысанына негізделген.

        Шаруашылық жүргізуші шаруашылықтың жарғылық капиталының орындайтын негізгі қызметін бөліп көрсету қажет.

        Біріншіден, ол шаруашылықтың қызметі үшін мүліктік негіз болып табылады, яғни бастапқы капиталы.

       Екіншіден, жарғылық капиталды құру шаруашылықтың әрбір құрылтайшының (акционерлерінің) үлесін анықтауға мүмкіндік береді (пайыз). Өйткені оған жалпы жиналыста құрылтайшыларының дауысының саны және оған есептелген табыстың (дивиденттінің) көлемі сәйкес келеді.                                         Үшіншіден, жарғылық капитал қоғамның үшінші тұлғасының алдындағы міндеттемесін орыңдауға кепілдік береді. Сондықтан заң актілерінде оның төмеңгі мөлшері белгіленген.

Жарғылық капиталдың бұл аталған қызметтері әр түрлі  ұйымдық құқықтық нысандағы шаруашылықтарда калай орындалатынына жеке тоқталып өтуді талап етеді.

       Жоғарыда аталған жарғылық капиталдың үш қызметі толығымен тек қана жауапкершілігі шектеулі серіктестіктерде және жарғылық капитал құрылтайшыларының үлесінің есебінен немесе жазылған акцияларына сәйкес қалыптасатын акционерлік қоғамда орындалады.

жарғылық капитал мүліктік негіз бола тұра құрылтайшыларының  қатысу пайызын, акционерлерінің жауапкершілігі шектеулі серіктестіктерінің, несие  берушілерінің алдында олардың толық қосқан үлестерінің ақшалай көлемін анықтайды.

      Толық жауапкершілігтегі серіктестіктерде жарғылық капитал бар болғаны мүліктік негіз қызметін атқарады. Бұл жерде жарғылық капитал серіктестікті басқаруға қатысушыларының  үлесін анықтамайды, өйткені мұндай серіктестік әрбәр құрылтайшы қосқан үлесінің көлеміне қарамастан, бір ғана дауысқа ие болады. Жарғылық капитал, серіктестіктің несие берушілерінің мүддесі толық (шекеусіз) жауапкершілік жүктелген құрлтайшылардың мүліктерімен қамтамасыз етілгендіктен, кепілдік қызметін атқармайды.