Материалдық емес активтер есебі

Бұл шоттар пассивті, реттеуші, контрактивті болып  келеді, олардың кредиті бойынша  ай басындағы амортизацияның (тозудың) калдығы, ағымдағы айда есептелінген амортизациясы  жөне есеп берілген айдың соңындағы  амортизацияның қалдығы керсетіледі, ал дебеті бойынша - материалдық емес активтердің амортизациясын (тозуын) есептен шығарылган (темендетілген) сомасы керсетіледі. Материалдық емес активтердің амортизациясы олардың  бастапқы кұнынан және тиімді пайдаланудың болжамды мерзіміне анықталған нормалар бойынша эр ай сайын есептелініп  отырады. Әрбір кәсіпорын материалдық емес активтердің барлықтүрлерінің пайдалану мерзімін, негізделген (дәлелденген) есептер бойынша анықталуы тиіс. Амортизацияның (тозу) есептелінген сомасына: 811 "Тауарларды (жүмыстарды, қызметтерді) сату шығындары", 821 "Жалпы жөне әкімшілік шығындары", 935, 946 "Негізгі құралдардың тозуы және материалдық емес активтердің амортизациясы", шоттары дебеттеледі де, 111-116 шоттары кредиттеледі.

 

 

 

2.4. МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС  АКТИВТЕРДІ   ТҮГЕНДЕУ  ЖӘНЕ ЕСЕП  БЕРУДЕ  ОЛАРДЫҢ   МӘНІН АШУ

 

 Материалдық емес активтерді мүліктік түгендеу кезінде кәсіпорынның меншік кұқығы бар материалдық емес активтердің нақты бары мен жоғын; олардың баланста дұрыс және уақытында көрсетілуін, материалдык емес активтердің тозуын есептеудің дұрыстығын, моральдық тозуға ұшыраған активтерін тексереді. Негізгі құжатгарда материалдық емес активтер объектілерінің егжей-тегжейлі сипаттамасы болуы керек, олардың бастапқы кұны, пайдалану мерзімі, аійортизациялау нормасы, пайдаланылатын объектінің құрылымы және басқа мөліметтері көрсетіледі. Материалдык емес активтерді мүліктік түгендеу барысында объектінің нақты барын және кәсіпорынның оны пайдалану қүқығын растайтын құжаттары да тексеріледі. Бүл құжаттарға материалдық емес активтердің объектісі немесе оны пайдалану тәртібін сипаттайтын жөне кәсіпорынның мүліктік құқықтарын растайтын құжаттары жатады. Материалдық активтерді сипаттайтын немесе олардың пайдалану тәртібін белгілейтін, сондай-ақ кәсіпорынның мүліктік құқын куаттайтын қүжаттар жатады.

Есеп  беруде материалдык, емес активтердің  мәнін ашу. Шаруашылық жүргізуші субъектінің каржылық есеп беруінде материалдық емес активтерінің есебі үшін қабылданған есеп саясаты ашылуы керек, атап айтканда: амортизацияны есептеу үшін пайдаланатьш тәсілі; пайдалы қызмет ету мерзімі немесе пайдаланатын амортизациялық нормасы; жалпы баланстық қүн және есептік кезеңнің басы мен аяғына жинақталған амортизацияның сомасы; кәсіпорынның езі жасаған материалдык емес активтердің баланстық құны және т.б. керсетіледі. Сондай-ақ қаржылық есеп беруде: материалдық емес активтердің түрі, баланстық құны, материалдық емес активтердің амортизацияланбай қалған кезеңі; иелік ету құқығы шектелген материалдык емес активтердің баланстық құны; міндеттемесі бойынша кепілдік ретінде берілген активтердің жалпы баланстық күны; материалдық емес активтер бойынша алынған міндеттемелердің сомасы да ашып көрсетіледі. Қаржылық есеп беруде есептік кезендегі шығыс деп танылған шығындар сомасы да ашылуы тиіс: бағдарламалық жабдықтау (қамтамасыз ету) шығындары; компанияның жарнама шығындары; субъектіні құру кезіндегі жүмсалған шығындар; материалдық емес активтерді алумен, күшейтумен, жинақтаумен, қолдаумен және басқа да шығындар сомасымен байланысты шығындар сомасы көрсетіледі. Субъект одан басқа да материалдык емес активтерді есептік бағалау езгерістерінің нөтижесі және сипатын, олардың материалдык салдарын  ашу  керек.

 

 

№ 2710 «Гудвилл» материалдық емес активін есепке алу есебі.

 

«А»  компаниясы  «Б» компаниясын 30  000 000 сатып алмақ.

Сатып алу сәтіндегі  компанияның  бухгалтерлік балансының көрсеткіштері  төмендегідей:

«А» компаниясының  бухгалтерлік балансы

 

№	Атауы	Дт	Кт
1	Ақша  қаражаттары	30 000 000
2	Қорлар	30 000 000
3	Негізгі құралдар	30 000 000
4	Капитал		50 000 000
5	Міндеттемелер		40 000 000
	ЖИЫНЫ:	90 000 000	90 000 000

 

 

«Б» компаниясының  бухгалтерлік балансы 

 

№	Атауы	Дт	Кт
1	Дебиторлық  берешек	7 000 000
2	Қорлар	20 000 000
3	Негізгі құралдар	18 000 000
4	Капитал		25 000 000
5	Міндеттемелер		20 000 000
	ЖИЫНЫ	45 000 000	45 000 000

 

 

 

Тапсырма:

Гудвилл мөлшерін анықтаңыз.

«А» компаниясы «Б» компаниясын сатып  алғаннан кейінгі шоғырландырылған балансын жасаңыз.

Егер  жоғарыда аталған шарттар өзгеріссіз қалып, компания 

23 000 000 теңгеге сатып алынған болса, шоғырландырылған баланс қалай өзгерер еді?

 

 

Жауабы:

«Б» компаниясының таза активтері  (ТА)  25 000 000 теңге (меншікті капиталына тең, баланстық формула бойынша ТА =Активтер-Міндеттемелер=Меншікті капитал).

Егер  таза активтер мен  сату сомасының  айырмасы оң көрсеткіш болса, ол ГУДВИЛЛ, егер  теріс болса БЭДВИЛЛ деп  аталады. 

«Б» компаниясын 30 000 000 тг. Сату кезінде сомаға тең болады:

30 000 000- 25 000 000 = 5 000 000тг.

«А» компаниясы «Б» компаниясын сатып алғаннан кейінгі оның қаржылық жағдайы туралы (бухгалтерлік баланс)  шоғырландырылған есебін жасаймыз:

 

«А» компаниясының  қаржылық жағдайы туралы (бухгалтерлңк баланс)  шоғырландырылған есебі:

 

Ақша қаражаты = 30 000 000+0- 30 000 000 (сатып алуға) =0

Дебиторлық берешегі=0+7 000 000= 7 000 000

Қорлар = 30 000 000 + 20 000 000 = 50 000 000

Гудвилл= 5 000 000

Негізгі құралдар = 30 000 000+18 000 000= 48 000 000  
 
ЖИЫНЫ   110 000 000

 

Капитал= 50 000 000 (тек қана «А» компаниясы) = 50 000 000

Міндеттемелер = 40 000 000 + 20 000 000= 60 000 000

  
ЖИЫНЫ    110 000 000

 

Егер «Б» компаниясын  23 000 000 т сатып алса, онда  
ТА =- 2 000 000 тг –БЭДВИЛЛ

 

«А» компаниясының  қаржылық жағдайы туралы (бухгалтерлік баланс) шоғырландырылған есебі:

 

Ақша қаражаты = 30 000 000+0- 23 000 000 (сатып алуға) =7  000 000

Дебиторлық берешегі=0+7 000 000= 7 000 000

Қорлар = 30 000 000 + 20 000 000 = 50 000 000

Бэдвилл= -2 000 000

Негізгі құралдар = 30 000 000+18 000 000= 48 000 000  
 
ЖИЫНЫ   110 000 000

Капитал= 50 000 000 (тек қана «А» компаниясы) = 50 000 000

Міндеттемелер = 40 000 000 + 20 000 000= 60 000 000

 
ЖИЫНЫ    110 000 000

 

Баланс валютасы өзгерген жоқ.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Қазақстан Республикасында 1995 жылы 26 қаңтар айында №2732 Президентіміздің Жарғысы бойынша “Бухгалтерлік  есеп” туралы заңына сәйкес, (1 қаңтар) 1997 жылдан бастап заң ретінде іске қосылған “Бухгалтерлік счеттардың бас жоспары” бойынша еліміздегі бухгалтерлік есептің міндеттері анықталған.Олар:

1) кәсіпорындарды, заң тұлғаларын, барлық субьектілерді тағы басқа  жеке субьект шаруашылығы туралы  анық, толық мәліметтер мен қамтамасыз  ету;

2) мемлекетіміздің тексеруші, бақылаушы  мекемелерінің субьекті шаруашылығында  заңдылықты кәсіпкерлігін бақылау  үшін қажет информациямен қамтамасыз  ету.

Кәсіпорындар  мен ұйымдардағы күнделiктi болып  отыратын барлық операцияларды, шаруашылық үдерiстерi мен шаруашылык, құралдарының қозғалысын олардың өнім өндiруге қатысуы  мен оның нәтижесiн есептеу үшiн  үш түрлi өлшем қолданылады. Олар:заттай (натуралдық) өлшем, еңбек өлшемi, ақшалай  өлшем.

Қорыта  келгенде, материалдық емес активтер — бұл  өндірісте үзақ мерзім бойына пайдалану  үшін немесе тауарларды (жүмыстарды, қызметтерді), сатуға, әкімшілік мақсатқа  және басқа субъектіге жалға беруге арналған табиғи нысаны (мәні) жоқ акшалай  емес активтер. Бұл активтерді анықтауға  болады, олар субъектінің күшімен  бақыланады және оларды пайдаланудан субъект болашақта экономикалық олжа  табады деп күтіледі.

Материалдық емес активтерді анықтауға болады: егер де оларды жалға берсе,  сатса, айырбастаса; болашақта алынатын экономикалық олжаға олардьщ тікелей  қатысы болса. Материалдық емес активтерді субъект  бақылай алатын болса, онда  оның экономикалық олжа табу мүмкіндігі ашылады.  Келешек экономикалық олжа, осы материалдық  емес активпен тікелей байланысты, егер олар мынадай жағдай алынса: болашақэкономикалықолжаны  өсіруде материалдық емес активтердің  ролі анықталса; субъектінің осы  активті  пайдалану қабілеттілігі  мен ниеті болса; бүгінгі күнге  пара-пар қаржылық, техникалық және басқа да ресурстар бар болып, субъектіге болашақта күтілетін  экономикалық олжаны алуға қолайлы  жағдай туғызса.  Материалдық емес (үстап көру ге болмайтын) активтер — нақты табиғи нысаны  жоқ  сезілмейтін қүндылыққа ие болғанымен материалдық активтердің де, материалдық  емес активтердің де қүрамында кездесуі мүмкін.  Мысалға, кәсіпорын технологиялық  құрал-жабдықты басқару үшін, оны  компьютёрлік бағдарламамен камтамасыз ету керек, ейткені онсыз қүрал-жабдыктар  қызмет ете алмайды. Сондыктан, бағдарлама құрал-жабдыктың бөлінбейтін бөлігі  болып саналады. Осыдан, компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз етуді  ненің  құрамында екенін байымдап ақыл-парасатпен аныктау керек, өйткені  ол негізгі құралдың да, материалдық  емес активтің де құрамында есептелуі мүмкін.

 

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

1. ҚР-ның “Бухгалтерлік есеп және қаржы есебі” туралы заңы. 24.06.2002ж.
2. ҚР-ның Қаржы министрлігінің 18. 09. 2002 жылғы №438 бұйрығымен (ҚР Қаржы министрлігінің өзгертулер енгізілген 21.10.2003 жылғы № 372 бұйрығымен) бекітілген Бухгалтерлік есеп типтік шот жоспары.
3. Ныйқанбаева А.И., Қуанышова Л.С.,  «Бухгалтерлік есеп негіздері», Фолиант баспасы, Астана қаласы 2008 жыл.
4. Нұрсейітов Е.О «Ұйымдардағы бухгалтерлік есеп» LEM баспасы, Алматы қаласы 2009 жыл.
5. В.П. Проскурина «Бухгалтерлік есеп» LEM баспасы, Алматы 2010 жыл.