Кассалық операциялардың есебінің аудиті

 

       Сол уақытта қолма – қол емес ақшалай қаражаттың қозғалысы бойынша операцияларды көрсетудің ұсынылған тәртібінен айырмашылықтарды айқындау қажет. Бұл мақсаттар үшін шығатын мәліметтерді мынадай формада көрсету ұсынылады: (кесте 4)

 

Операция-лар мазмұны	Банк көшірмесі			Бухгалтердің мәліметтері бойынша		Аудитордың мәліметтері бойынша
	Құжат№	Ай-күн,ж	Со-ма	Шот-тың Д-ті	Шоттың К-ті	Шоттың  Д-ті	Шоттың  К-ті
1	2	3	4	5	6	7	8

 

       Тағы бір өрескел  қате – ақшаны  кәсіпорын кассасына  кіріске алмау. Тексеру кезінде  аудитор бар ақшаның қозғалысын  талдауы, іс жүзінде жасалған  төлемді дебиторлық борышты өтеу  сомасы мен касса есебіне алынған сома арасындағы айырмашылықты анықтауы керек.

       Түсімді банкке  тапсырудың мерзімділігін мұқият  зерттеп, бақылау және оны әр  түрлі қажеттіліктерге шығыс  жағдайларын анықтау керек. Бұл  мақсаттар үшін мәліметтер жинау  мен өңдеуді мынадай кесте көмегімен іске асыруға болады: (кесте 5)

 

 

 

 

 

 

Ай, күнжылы	Ақша қозғалысы
	Түсу				Шығыс
	өнім үшін	Жұмыс пен көрсетілген қызмет	Басқа-лары	Барлы-ғы	Банк-ке тапсырыл-ды	Кәсіпорын-ның қажеттілігіне	Жабдықтау-шыларға	Барлы-ғы
1	2	3	4	5	6	7	8	9

        Тексерудің  жеке объектісі – нақты мақсаттарға, сонымен бірге еңбекақы төлеуге, іссапар шығыстарын жабуға, шаруашылық  қажеттіліктеріне және т.б. чек  кітапшасы бойынша банктен алынған  ақша қозғалысы.

       Тексеруде ақша  алу мен істен шығу туралы мәіметтерді салыстыру қажет. Мұндай ақпаратты мынадай кестеде орналастыруға болады:

(кесте 6)

Есепті кезең	Еңбекті өтеу бойынша шығыстар			Іс-сапар шығыстары			Шаруашылық шығыстары
	Банк-тен алын-ды	касса-дан бе-рілді	Ауытқу-лар	Банкт-ен алын-ды	касса-дан бе-рілді	Ауытқу-лар	Банк-тен алын-ды	касса-дан бе-рілді	Ауытқу-лар
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10

       Кәсіпорынның  кассадағы ақшасы қозғалысын  анықтап, оларды кіріске және  шығысқа алудың уақтылығы мен  толықтығын, мынадай кестені тіркеуді  қолдана отырып, техникалық  және мазмұнды қателерді табу үшін бухгалтерлік есепте операциялардың көрсетілуі дұрыстығын тексеру керек: (кесте 7)

 

Операция-лар мазмұны	Кассалық ордер			Бухгалтердің мәліметтері бойынша		Аудитордың мәліметтері бойынша
	№	дата	сома	Шотт Д-ті	Шот К-ті	Шот  Д-ті	Шот   К-ті
1	2	3	4	5	6	7	8

 

       Кассалық тәртіпті  сақтау мен төлем циклі аудит  бағдарламасын толығымен орында  үшін  тестілеу өткізуге болады. Сұрақтар тізбесін тексеруші аудитор  кәсіпорындағы нақтылы жағдай мен көлем циклі  аудиттің қойған мақсаттарына сәйкес қалыптастырылады. Тестілеу ішкі бақылаудың жағдайын анықтауға, ақшаның сақталуын қамтамасыз етуге, бухгалтерлік есепте кассалық операцияларды түгел және анық сенімді көрсету үшін талдауға мүмкіндік береді.

       Мұндайда төлеу  циклі мен ақша басқарудың тиімділігін бағалаудың балдық, индекстік немесе процедуралық тәсілдері қолданылуы мүмкін. Мысалы, бағалаудың балдық тәсілінде «иә» жауабы үшін ақша қозғалысын ұйымдастыру деңгейіне байланысты 1-ден 3 балға дейін қолданылады, ал «жоққа» – 0 балл. Субъектінің ақшасын аудару жағдайын тестілеу қорытындыларын жалпы бағалауда қойылған балдар сомасы бойынша: 50 балға дейін өте төмен, 51-65 төмен, 66-80 орта, 81-90 жоғары, 91 балдан жоғары - өте жоғары.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

      

       Қазақстан Республикасының  Ұлттық Банкісінің нормативтік актілерге және басқа да заң актілерінің талаптарына сәйкес барлық шаруашылық жүргізуші шаруашылықтар өз ақша қаражаттарын оларға қызмет көрсететін банктердің тиісті мекемелеріндегі шоттарда сақтауға міндетті. Шаруашылық күнделікті қажетін өтеу үшін қалдырылған ақша қаражаттары, Ұлттық Банктің белгілеген көлемінде шаруашылықтың кассасында сақталуы тиіс.

              Шаруашылықтағы ақша қаражаттарының  есебінің тиімділігін арттырып, талапқа сай жүргізілуіне бірден-бір  әсер ететін фактор – ол  уақтылы жүргізілген түгендеу. Аудитор  түгендеудің материалдарымен танысып, оның нәтижесі бойынша жасалған  актіде көрсетілген фактілерге назар аударып, олардың кейбіреулерін қағазға жазып алып, тексеру барысында қайталануын бақылауға алады.

       Банктердегі, есеп  айырысу, валюталық және арнайы  шоттардағы ақша құжаттарына  жүргізілген түгендеудің банктен  алынған көшірмелердегі мәліметтерімен салыстырылып тексеру арқылы жүзеге асырылғандығын анықтайды. Шаруашылықтың басшысының түгендеудің нәтижесінде жасалған актіні мамандарды қатыстырып талқылап бекіткендігін анықтап, кеткен кемшіліктер бойынша  қаралған шараларды растайтын хаттамамен танысып, кассалық операциялардың есебін тексерумен ұштастырып жалғастырады. Шаруашылықтың қаржы шаруашылық қызметінің бухгалтерлік есеп шоттарының типтік жоспарында ақша қаражаттарының ақпараттарын жинақтап, қозғалысын таратып отыру үшін V “Ақша қаражаттары” бөлімінің 41 “Жол үстіндегі ақшалар”, 42 “Банктегі арнайы шоттардағы нақты ақша қаражаттары”, 43 “Валюталық шоттағы нақты ақшалар”, 44 “Есеп айырысу шотындағы нақты ақшалар” және 45 “Кассадағы нақты ақшалар” бөлімшелерінің синтетикалық шоттары қаралған. 

       Күшіндегі заң  актілеріне сәйкес шаруашылық  жүргізуші субъектілер ақша қаражаттарын  қызмет көрсететін банктердің  тиісті мекемелеріндегі сәйкес  шоттарда сақтауға міндетті. Шаруашылықтың  банк мекемелері арқылы ақша  қаражаттарының есеп айырысу операциялары есеп айырысу, валюталық, ағымдағы, ашылған аккредивтерде және басқа да шорттарда сақтауға, ұзақ және қысқа мерзімді несиелер алуға, олардың сөндірілуіне және қайта толықтыруларына міндеттемелер жөніндегі  басқа заңды тұлғаларға ақша аудару жолымен жүзеге асырылатын төлемдерге, шоттардағы жаңылыс немесе қате жазылған жазулар бойынша қызмет көрсететін банк мекемелеріне шағым талап жасауға байланысты туындайды.

       Ұлттық Банк  ақша-несие жүйесіне орталықтандырылған  жоспарлы басқаруды, бюджеттің кассалық орындалуын жүзеге асырып жиынтық валюта жоспарын қалыптастыруға қатысады. Ол ақша эмиссиясын, заңды тұлғаларға несие беруді, оның қойылымын анықтауды, қаржыландыруды және есеп айырысу қызметін атқарады. Шаруашылықтың ақша қаражаттарының айналымына олардың мақсатты жұмсалуына бақылау жасауды жүзеге асырады. Банктегі ашылған шоттар арқылы шаруашылықтың тапсырмасы өтініші бойынша нақты ақшасыз жүзеге асыратын операцияларға аудиторлық тексеру жүргізерде, аудитордан банк операцияларының ерекшеліктері мен талаптарын ескере отырып бағдарлама жасау талап етіледі. Бағдарламада қаралатын басты мәселелер түгелдей қамтылуға тиісті.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:

 

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы: Әділет Пресс, 2009.- 40 б.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі.- алматы БРОКИ, 2009.- 236 б.
3. Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы: Қазақстан Республикасының Заңы. – Алматы: Юрист, 2008.- 22б. 
4. Қазақстан Республикасының Әкімшілік- құқық бұзушылық туралы кодексі. – Алматы: Юрист. 2009.- 128 б. 
5. Аудиторлық қызмет туралы: Қазақстан Республикасының Заңы. – Алматы: Юрист, 2009.- 14 б.
6. Қазақстандағы аудиттің халықаралық стандарттары. – Алматы: Раритет, 2009.- 786 б.
7. Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі. – Алматы: Юрист, 2009.- 136 б. 
8. Аренс Э.А, Дж. К. Лоббек “Аудит”
9. Абленов Д.О “Аудит негіздері”, Алматы – 2005
10. Әбдіқалықов Т.Ә “Аудит және бухгалтерлік есеп”, Алматы – 1999
11. Байдаулетов М.Б., Байдаулетов С.М  “Аудит”, Алматы – 2004
12. Джек. К. Робертсон, Москва –1993
13. Данилевский Ю.А “Аудит”, Москва - 2000
14. Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дихембаева З.К “Аудит и анализ финансовой отчетности”, Алматы – 1998
15. Ержанов М.С “Теория и практика аудита”, Алматы –1994
16. Лабынцев Н.Т., Ковалев О.В “Аудит”, Москва - 2000
17. Подольский “Аудит”, Москва -
18. Дюсембаев К. Ш. “Аудит и анализ в  системе управления финансами (теория и методология)- Алматы: Экономика, 2002. 
19. Шишкин А.К., Микрюков В.А.,  Дышкант И.Д «Учет, анализ, аудит на предприятии», Москва – 1995

20. Абленов Д. О. Аудит: теория и практика. – Алматы: Экономика, 2005- 420 б.