Дебиторлық борыштарға талдау

Кесте  көрсеткіші   2003  жылы  тұтынушы халықтың   2002 жылдың  борышты  өтеу  мәліметтеріне  қарағанда  140,9 пайыз  өсу  сомасын  көрсеткен.  

     3-энерго  орталық   мекемесінде  талап   ету  мерзімі  біткен  дебиторлық  борыштарды   күдікті  қарыздар  резервтерінің  шоттарында  жинақталған   қаржыландыру көзіне  жатқызу  арқылы  шығысқа  шығарып  жабады. Мекемеде  күдікті қарыздар  ретінде төмендегі   мекемелер танылған.

9 - кесте

2.2 Басқадай дебиторлық борыштар мен берілген аванс бойынша есеп айырысудың есебінің аудиті.

Дебиторлық борыштарға аудиторлық тексеру жүргізген кезде  аудитордан баланстың «Басқа да дебиторлық борыштар» бабына ерекше назар аударуды талап етеді. 

 Дебиторлық борыштарды аудитор жеке-жеке тексеруге тиісті. Орын толтыруға тиісті қосылған құн салығына тексеру жүргізгенде аудитр мына мәселелерді анықтап алуға тиісті:

• баланста көрсетілген мәліметтері мен Бас кітаптағы және есеп регистрларындағы мәліметтерінің сәйкестігін;
• жабдықтаушылар мен мердігерлерден сатып алынған тауарлы-материалдық құндылықтарды, атқарылған жұмыстар мен көрсетілген қызметер үшін ақы төлеген шоттар бойынша қосылған құнға салынған салықтың көрсетілгендігін;
• қоймаларға құндылықтардың нақты түсуіне қарай кіріске алынып, 331 шотының дебетінде шот-фактураның негізінде жазылғандығын;
• қоймаға түспеген және кіріске алынбаған материалды құндылықтарды қабылдау актісі бойынша қабылданған, атқарылған жұмыстар және қызметтердің акцептелген шот-фактуралар бойынша 331 шоттың дебетіне жазуларының жазылғандығын.                                                                                 

Есептелген сыйақының  есебінің аудиті. Аудитор 332 «Есептелген  сыйақы» шотында жинақталған ақпараттармен танысып, олар қандай аралық шоттар арқылы жүзеге асырғандығын тексереді.

332 «Есептелген сыйақылар»  шотының аналитикалық есебінің, займ алушылар, вексель ұстаушылар, жалға алушылар және т.б. шаруашылықтар бойынша және уақыттың өтуімен туындаған пайыздық қарыздары айналым ведомостіне ұқсас тізімдемеде, машинажазбаларда жүргізілгендігін анықтау қажет.

Аудитор басқадай дебиторлық борыштардың елеулі үлесін құрайтын 333 «Жұмыскерлердің және басқа тұлғалардың  борыштары» шотындағы шаруашылық операцияларының дұрыс көрсетілгендігін тексеруге баса назар аударуға тиіс. Бұл шотта жұмыскерлердің және басқа да тұлғалардың дебиторлық борыштары туралы ақпараттарының есебін, есеп беруге тиісті әкімшілік, шаруашылық және операциялық шығындарына, қызметтегі іссапарларға берілген сомалар бойынша жүргізеді.

1 Есеп беруге тиісті сома деп шаруашылықтың кассасынан ұсақ - шаруашылық шығындарына (қолма-қол есеп айырысусыз болмайтын өкімшілік шаруашылық және операциялық шығындарына) және іссапар шығындарына субъектінің жұмыскерлеріне берілген ақшалай авансын айтамыз, Есеп беруге тиісті тұлғалармен есеп айырысудың аналитикалық есебін әрбір берілген аванс бойынша жүргізеді.

Кейбір шаруашылықтардың жұмыс тәжірибесінде бұндай аванстарды жоғары тұрған ұйымдардың лауазымды тұлғаларына берген жағдайларда кездесіп қалады.

Кейбір шаруашылықтардың бухгалтерияларында жұмысшылар мен қызметкерлерді шаруашылық және іссапар шығындары деген сылтаумен, жеке басының қызметі үшін жалған аванс беруге жол берілгендігі орын алып жатады. Сондықтан жұмыскерлерді іссапарға жіберу туралы бұйрықты, іссапар куәлігін, оның мерзімін, барып-келу құнын, күшіндегі нормалар бойынша тәулігіне төленген сомасын, есеп беруге тиісті тұлғаларының аванс бойынша қорытынды есебінің уақтылы тапсырғандығын және пайдаланылмаған қалдық сомасын өткізгендігін анықтауы керек.                      

 Аудитор аванстық  есепке тіркелген құжаттарының дұрыстығын, оларға төленген төлемдердің заңдылығын тексеріп, қажет болған жағдайда қарама-қарсы тексеру жүргізуді ұсынады. Сонымен қатар, аудитор есеп беруге тиісті сомалар бойынша операцияларына тексеру жүргізгенде мыналарды анықтауға тиісті:

• субъектінің төрағасының есеп беруге тиісті сомаларды алуға құқық берілген тұлғалардың шеңберін анықтағандығын;
• есеп беруге тиісті тұлғаларға берілетін аванстың бекітілген көлемінен артық берілмегендігін;
• бұрынғы алынған аванс сомалары бойынша есеп бермеген тұлғаларға берілмегендігін;
• аван<span class="dash041e_0431_