Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру

Кәсіпорынның есеп саясаты ретінде онымен сатып алынған бухгалтерлік есепті жүргізу болып табылады. Ағымдағы топтастыру мен шаруашылық қызметтің барлық фактілерінің жиыстыруының бастапқы барлауы, бағалық өлшемі.      

«Рамадангрупп» ЖШС-нің есеп саясаты толық түрде қолданылады және кәсіпорынды төмендегілермен қамтамасыз етеді:

-қаржы-шаруашылық қызметтің барлық операцияларының бухгалтерлік есепте толық көрініс табуын;

-жасырын қор жасалуына жол бермей, ықтимал кіріс пен активтерге қарағанда шығыстар мен міндеттемелер бухгалтерлік есебіне үлкен дәрежедегі дайындығын;

-қаржылық-шаруашылық қызметінің фактілерінің бухгалтерлік есепте көрініс табуы тек құқықтық түрден ғана емес, сонымен қатар шаруашылық жүргізудің фактілері мен шарттарының экономикалық мазмұңынан көрініс  табылуын;

-аналитикалық есептің мәліметтерінің есептін шоттары бойынша айналым мен қалдықтарына теңдігі, сонымен қатар бухгалтерлік есептіліктің ағымдағы есептілікке мәліметтеріне теңдігін;

-шаруашылық қызметпен кәсіпорын көлемі жағдайына байланысты бухгалтерлік есепті ұқыпты және үнемді жүргізілуін.

Амортизацияны есептеу  біркелкі есептеу әдісімен жүргізіледі, яғни құнынан келе және амортизация нормасы келесідей орнатылады:

Ғимараттар мен құрылыстар – 5%; Транспорттар – 25%; Негізгі құралдардың басқа да объектілері – 15%.

Материалды-өндірістік қорлар 1300 шотында есептеледі, өндіріске жіберілгендер орташа құны бойынша бағаланады.

Түгендеу жүргізіледі:

-Негізгі құралдар мен материалды-өндірістік қорлар – есептілік жыл біткеннен кейін жылына 1 рет;

-Кассадағы ақша қаражаттары – есептілік жыл біткеннен кейін айына 1 рет;

- Несиелік қарыздар – есептілік жыл біткеннен кейін жылына 1 рет;

Міндетті түрде мүлік  және міндеттемелердің түгендеуі жүргізіледі:

- Жылдың есептілік жасау алдына есептік жылдың 1 қазанынан кеш емес, түгендеу жүргізілген мүліктен басқасы;

- Материалды жауапты адамдардың ауысуы кезінде;

- Ұрлық, қасақана зиян жасау, сонымен қатар құндылықтарды бүлдіру болған кезде;

- Экстремальді жағдайдарме байланысты табиғт апаттар жағдайында;

- Ұйымның қайта құрылуы немесе жабылуы кезінде.

Есеп саясатының орындалуына  бақылау жасайтын бас бухгалтер Мырзалиева Г.М.

Бухгалтерлік есепке қатысты мағлұматтар коммерциялық құпия ретінде жасырын сақталады. Есептік-бухгалтерлік құжаттар Мемлекеттік комитеттер мен министрліктер іс-әрекеті нәтижесінде пайда болатын типтік құжаттар тізіміне сәйкес сақталады.

Есептік кезең біткеннен  кейін, бухгалтерияда тұрған құжаттар, мұражайға өткізіледі, ол есептік  саясатта көрсетілген. Мұражайға өткізілген құжаттардың сақталу мерзімі  төмендегі 1 кестеде көрсетілген.

Кесте -1. Сақталу мерзімі  бойынша құжаттар тізімі

№	Құжат атауы	Сақталу мерзімі
1	Қаржылық есеп беру мен оған тіркелетін түсініктеме жазу:
а	Жылдық	әрдайым
б	Тоқсандық	5 жыл
2	Жеке, ликвидациялық, өткізу баланстары мен оған қосымшалар, түсініктемелер	5 жыл
3	Бастапқы құжаттар (кассалық, банктік құжаттар, банк үзінділері, жұмыс нарядтары, табель, қабылдау, тапсыру және мүлік пен материалдарды есептен шығару актілері, аванстық есеп беру т.б.)	5жыл
4	Есеп айырысу шоттары
а	Жұмыскерлер мен қызметкерлердің	75 жыл
б	Мемлекеттік жәрдемақы мен зейнет ақы алушылар	75 жыл
5	Есептік ( есептік-төлем ведомостері)	5жыл
6	Электрондық тасымалдаушылар инвентарлық  карточкалар	5жыл
7	ТМҚ және ақша қаражаттарын алуға  берілетін сенімхаттар	5жыл
8	Кепілдіме хаттар	5жыл
9	Көмекші бақылау кітаптары, кассалық кітап айналым ведомостері	5жыл
10	Депонерленген еңбек ақы есеп кітабы, орындау парақтарын тіркеу журналдары	5жыл
11	Шоттарды тіркеу, кассалық ордерлер, сенімхаттар, төлем тапсырмалар  кітаптары, журналдары	5жыл
12	Несиелерді жұмсау туралы мәліметтер	5 жыл
а	Жылдық	5жыл
б	Тоқсандық	5жыл
13	Еңбек ақы бойынша берешек, еңбек  ақыдан ұсталымдар, демалыс ақы төлеу  жөнінде мәлімет	75жыл
14	Түгендеу құжаттары (инвентарлық  карточкалар)	5жыл
15	Орындау парақтары (көшірмесі)	5жыл

1.3 Кәсіпорынның  қаржылық-шаруашылық қызметін талдау

 

Кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық жағдайына әсерін тигізетін ішкі факторлар осы кәсіпорын қызметінің нәтижесі болып табылады. Ішкі факторлар  сыныптамасы кәсіпорынның ақша ағымдарының  қалыптасу ерекшеліктері бойынша  үшке бөлінеді:

-операциялық қызметпен  байланысты факторлар;

-инвестициялық қызметпен  байланысты факторлар;

-қаржылық қызметпен  байланысты факторлар.

Бұл топтар әрбір фирмада  жүзеге асатын нақты жеке-жеке факторларды  өзіне қамтиды. Бизнестегі сәтсіздіктер фирманы тиімсіз басқаруға, нарықтық жағдайларға бейімделу мүмкінсіздігіне әкелетін жиі жағдайларда менеджерлердің біліксіздігімен, қиянатшылдығымен байланысты болады. Кәсіпорынныың жағымсыз даму себептерін ішкі бақылау және аудитті ұйымдастыру арқылы анықтауға болады. Кәсіпорын қызметіне жиі қаржылық-экономикалық талдау жасау қажетті басқару шешімдерін қабылдау үшін басшыларды керекті ақпаратпен қамтамасыз етеді.

Кәсіпорын сәтсіздік  себептерінің бірі ағымдық шығындардың  тиімсіз құрылымы болып табылады. Мысалы, тұрақты шығындардың жоғарғы үлесі бағаның өсуін әкеледі, ал ол өз ішінде ұқсас тауарлар мен қызметтер нарығындағы кәсіпорын өнімінің бәсекеқабілеттілігіне, өнімнің сату көлеміне әсерін тигізеді. Өндірістік шығындардың төмендеуі келесілерге мүмкіндік туғызады:

-ескерген өндірістік қуаттарды қысқартуға;

-ғылыми-техникалық үрдістердің жетістіктерге сәйкес технологиялық үрдістерді жаңартуға;

-брак, жұмыс уақытын рационалды емес қолдану нәтижесінде жоғалтуларды төмендетуге;

-шығынды өндірісті сатуға және таратуға;

-басқару шығындарын қысқартуға;

-өндірісті диверсификациялауға және т.б.

Бұл шаралармен кәсіпорын  өнімінің бәсекеқабілеттілігінің жоғарлауы  байланысты. Істі табысты жүргізуге  жоғарғы деңгейде стратегиялық жоспарлаудың негізделген жүйесі мүмкіндік береді. Құқықтық және қаржылық мәселелерді білудің коммерциялық жұмыс тәжірибесі онымен байланысты. Жиі қате қаржылық жоспарлау, мерзімдерді болжау нәтижесінде табыстардың түсуі және кәсіпорын төлемдерін өтеу төлемқабілетсіз болып қалады.

Кәсіпорынның жағымсыз қаржылық жағдайы әртүрлі және әртүрлі деңгейде көрініс табуы мүмкін. Осы жұмыс шегінде кәсіпорынның дағдарыстық қаржылық жағдайы мен оның төлемқабілетсіздігіне әкелетін факторларды қарастырып өтеміз.

Кәсіпорынның төлемқабілетсіздігіне  себеп болатын мүмкін болатын факторларға келесілерді жатқызуға болады:

-моральды ескіруіне байланысты шектелген сұранысқа ие өнім өндірісі;

-төменгі сапалы өнім өндірісі;

-сатылатын өнімдердің жоғары бағалары, осыдан оның өткізілуі кешіктіріледі;

-қолданылатын өндірістік қуаттың төменгі деңгейі;

-сатылған тауарлар үшін  мерзімінде төленбеген дебиторлық қарыздың едәуір көлемі.

Сонымен, кәсіпорын қаржылық жағдайына көптеген факторлар әсер етеді. Егер бұл факторлар әсерін және олардың мүмкін болатын салдарын талдамаса, кәсіпорын банкроттыққа ұшырауы мүмкін. Негізінен кәсіпорын қаржылық жағдайына пайда болу орны бойынша сыныпталатын сыртқы және ішкі факторлар әсерін тигізеді. Сыртқы факторлар, өзінің анықтамасынан көрініп тұрғандай, кәсіпорынды қоршайтын экономикалық, саяси, демографилық, мәдени және т.б. жағдайлар әсер етеді. Ал ішкі факторлар болса, дамыған еледер тәжірибесіне сүйенсек, аса зор қауіп төндіретін факторлар болып табылады. Оның себептері кәсіпорын ішкі құрылымы мен жүйесінде жатыр. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына қауіпті ішкі факторлар менеджмент әрекеттерінен тікелей байланысты. Оларға меншікті айналым капиталының жеткіліксіздігі, дебиторлық және кредиторлық қарыздардың өсуі, өнімді өткізудің нақты бағасын анықтау техникасының жетілмеуі және төмен келісімдік пән, қызметтің табысы төмен әртүрлі көптеген бағыттарға капиталдың бөлінуі, тікелей және портфелді инвестициялардың тиімсіздігі жатқызылады.

Кәсіпорын қаржыларын табысты  басқару шарты болып оның қаржылық жағдайы болып табылады. Сондықтан  «Рамадангрупп» ЖШС-ның қаржылық жағдайына жалпылама талдау жасалады.

Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық жағдайын талдау үшін кәсіпорынның активінің құрамы мен құрылымына талдау жасалады. Оны төмендегі 2-кестеден көреміз

Кесте 2 - «Рамадангрупп» ЖШС активінің құрамы мен құрылымы

 

№	Актив	2007 жыл		2008 жыл		2009 жыл
		Мың тг	Үлес%	Мың тг	Үлес %	Мың тг	Үлес%
1	Ұзақ мерзімді активтер	45 584	29,1	33 133	6,4	217 698	44,3
2	МЕА	462	0,3	323	0,1	184	0,0
3	Негізгі құралдар	45 122	28,8	32 810	6,3	217 514	44,2
4	Ағымдық активтер	111003	70,9	487 258	93,6	274 105	55,7
5	ТМҚ	3 585	2,3	3 107	0,6	3 031,00	0,6
6	Дебиторлық қарыз	90 293	57,7	790	0,2	4 692	1,0
7	Қысқамерзімді инвестиция	-		36 588	7,0	147 532	30,0
8	Ақша-қаражаттар	17 125	10,9	441 559	84,9	118 509	24,1
	Басқа дебиторлық қарыздар			5 214	1,0	341	0,1
9	Баланс	156 587	100,0	520 391	100,0	491 803	100,0
№	Актив	Өзгерістер                        2-Кестенің жалғасы
		08\07		09\08		08\07	09\08
		Мың тг	Үлес%	Мың тг	Үлес, %	%	%
1	Ұзақ мерзімді активтер	12 451	-22,7	184 565	37,9	85,72	8,46
2	МЕА	-139	-0,2	-139	0,0		-26,74
3	Негізгі құралдар	-12 312	-22,5	184 704	37,9	85,46	8,51
4	Ағымдық активтер	376 255	22,7	-213 153	-37,9	19,89	25,5
5	ТМҚ	-478	-2	-76,00	0,0	-5,24	92,48
6	Дебиторлық қарыз	-89 503	-57,5	3 902	0,8	61,32	12,87
7	Қаржылық инвестициялар	36 588	7,0	110 944	23,0	3,56	-100
8	Ақша-қаражаттар	424 434	73,9	-323 050	-60,8	111,15	-76,36
	Басқа  қысқа мерз.активтер			-4873	0,1	-	-
9	Баланс	363 804	0	-28 588	0	55,86	14,4

 

Берілген кестеде көрсетілгендей, айналымнан тыс активтердің құны 2007 жылмен салыстырғанда 2008 жылы 85,72%-ға, ал 2009 жылы 8,46%-ға ұлғайды және талданып отырған кезең соңында 217 698 мың теңгені құрады. Ал айналым капиталының өзгеру қарқыны айналымнан тыс активтерге қарағанда баяуырақ жүзеге асырылды: 2007 жылдан 2009 жылға қарай ол 45,39%-ға ұлғайды. Осындай өзгерістердің салдарынан кәсіпорын мүлкінің құрамында құрылымдық өзгерістер пайда болды. Егер 2007 жылы айналымнан тыс активтер мен айналым активтерінің қатынасы 1,2 : 1 немесе 29,1 : 70,9 болса, онда 2009 жылы бұл қатынас 1,6 : 1 немесе 8,46 : 25,5 болды.

Кәсіпорынның айналым  капиталының құрамы мен құрылымын  талдау мынадай қорытынды жасауға мүмкіндік береді: талданып отырған уақыт аралығында олар тең дәрежеде өзгерген жоқ. Мысалы, олардың материалдық бөлігі 2008 жылы 5,24%-ға кеміді,  2009 жылы 92,48%-ға ұлғайды, ал материалдық емес бөлігі, яғни ақша-қаражаттар 111,15%-ға ұлғайды, ал 2009 жылға қарай 76,36%-ға кеміді, ағымдық активтер құрамына кіретін дебиторлық қарыз соммасы 61,3%-ға және 12,8%-ға ұлғайды, қысқа мерзімді қаржылық салымдар болса, 2008 жылы 2007 жылмен салыстырғанда 3,56%-ға өсіп, 2009 жылы кәсіпорын өз қаражаттарын қандай да бір қызмет саласына салған жоқ. Бірақ 2007 жылдан 2009 жылға қарай негізгі құралдардың күрт өсуі нәтижесінде басқа баланс активтерінің үлесі мүліктің жалпы құнында төмендеді: егер негізгі құралдардың үлесі мүліктің жалпы құнында 2007 жылы 29,1%, 2009 жылы 44,3%-ды құраса, ал тауарлы-материалдық қорлар үлесі 2,3% бен 0,6 %, дебиторлық қарыз 57,7 % бен 1%, ақша-қаражаттар 10,09% бен 24,1%-ды құрады.

Мүліктің қалыптастыру көздерінің құрамы мен құрылымын  бағалау баланс пассивінің көрсеткіштері  бойынша жүзеге асырылады.

Аналитикалық есеп нәтижелері бойынша талданып отырған уақыт  кезеңі ішінде қалыптастыру көздері құрылымында мәнді өзгерістер пайда болды.

Ол үшін төмендегі  кесте  қолданылады.

 

Кесте 3 - «Рамадангрупп» ЖШС пассивінің құрамы мен құрылымы

№	Пассив	2007 жыл		2008 жыл		2009 жыл
		Мың тг	Үлес %	Мың тг	Үлес %	Мың тг	Үлес %
1	Меншікті капитал	68286	44	17 359	3	416 996	85
2	Жарғылық капитал	4276	3	45 950	9	448 114	91
3	Бөлінбеген табыс	64010	41	(28 591)	-5	-31 118	-6
4	Ұзақмерзімді міндет-лер	-	-	18 673	4	24 443	5
5	Басқа да міндеттемелер	-	-	18 673	4	8 397	2
	Салықтық міндеттемелер	-	-	-	-	16 046	3
6	Қысқамерзімді міндет-лер	88321	56	484 359	93	50 364	10
7	Қысқамерзімді несиелер	10564	7	9 099	2	5 986	1
8	Кредиторлық қарыз	-	-	2 426	0	13 053	3
9	Салық бойынша қарыз	35906	23	70 670	14	22 153	5
10	Қысқа мерзімді бағалау	-	-	-	-	9 172	2
11	Басқа да міндеттемелер	41851	27	402 164	77	-	-
12	Баланс	156607	100	520 931	100	491 803,00	100
№	Пассив	Өзгерістер
		08\07		09\08		08\07	09\08
		Мың тг	Үлес %	Мың тг	Үлес	%	%
1	Меншікті капитал	-50 927	-40	399 637	81	2,38	-0,5
2	Жарғылық капитал	41 674	6	402 164	82	0	0,0
3	Бөлінбеген табыс	-92 601	-46	-2 527	-1	213,14	-59,9
4	Ұзақмерзімді міндет-лер		4	5 770	1	323,05	6,1
5	Басқа да міндеттемелер			-10 276	3
6	Қысқа мерзімді міндет-лер	396 038	37	-433995	-83	-42,78	111,3
7	Қысқамерзімді несиелер	-1 465	-5	(3 113)	-1	-100
8	Кредиторлық қарыз		0	10 627	3	-21,34	67,0
9	Салық бойынша қарыз	34 764	-9	-48 517	-9	-99,39	18161,9
10	Қысқа мерзімді бағалау				2
11	Басқа да міндеттемелер	360 313	50
12	Баланс	345 111	0	-29 128,00	0	55,86	14,4