Қаржылық есепті ұйымдастырудың мақсаттары мен қағидалары

 

 

8. Бейтараптылық. Қаржылық есеп беруде берілген ақпараттар күні бұрын ойластырылған мәліметтен алшақ болуы керек, яғни сенімді болжамы болғаны абзал.
9. Сақтық. Кез келген шешімді қабылдаған кезде сақтық деңгейін сақтаған жөн, белгісіз жағдайда активтер мен табысты, сондай-ақ міндеттемелер мен шығыстың қайта бағалануына барынша жол бермеу керек.
10. Аяқтау және салыстыру. Қаржылық есеп берудегі ақпараттардың анықтылығын қамтамасыз ету мақсатында ондағы мәліметтер толық болуы тиіс. Ақпараттардың пайдалылығы мен мазмұндылығын арттыру үшін бір есептік кезеңі екінші бір есептік кезеңмен салыстырылуы тиіс.
11. Жүйелілік. Пайдаланушы субъектінің қаржылық есеп беруін, оның әртүрлі есептік кезеңмен салыстыру мүмкіндігін қалыптастыру керек, өйткені оның көмегімен қаржылық жағдайдың тенденциялық өзгерістерін анықтай алады, демек қабылданатын шешімдердің жүйелілігін сақтау мүмкіндігі артады.

     Есеп беруге қойылатын ең басты талап оның тазалығы (ашықтығы) болып табылады, яғни акционерлер мен инвесторларға есеп берудің мәліметі түсінікті болуы тиіс. Есеп беру белгіленген мәліметтердің мерзімінде жасалғаны жөн. Кәсіпорынның есеп беруі бухгалтерлік статистикалық және жедел болып бөлінеді. Жедел-статистиаклық есеп беру кәсіпорынның өндірістік және қаржылық қызметінің жекелеген жақтарын бухгалтерлік және жедел-статистикалық есепке алудың деректері бойынша жасалады. Бухгелтерлік есеп беру кәсіпорындардың өндірістік және қаржылық қызметін бастапқы құжаттармен және есепке алу жазбаларымен расталып, жинақталған деректерде жасалады.     

     Қандай кезең үшін берілгендігіне қарай есеп шұғыл және пошта арқылы берілетін есептер болып бөлінеді.

Орындаған	Балғазина Н.Б.			ҚЖ 0518000	Бет
Тексерген	Нұрғалиев Ө.М.				8
	Аты-жөні	Қолы	Күні

 

     

      Қаржылық есеп ақпаратты пайдаланушыларды инвестициялық  және  несие беру шешiмдерiн қабылдауға қажеттi ақпаратпен қамтамасыз еткенiмен, экономикалық шешiмдер қабылдау үшiн қажеттi барлық ақпаратпен қамтамасыз ете алмайды.    Себебi коммерциялық құпиялылықты сақтау туралы заң сыртқы пайдаланушылар алуы тиiс  қаржылық ақпарат көлемiн шектейдi.Осыған орай ақпаратты пайдаланушылар қаржылық есептi негiзгi ақпарат көзi ретiнде қабылдауы тиiс.

 Баланс мәлiметтерi негiзiнде  сыртқы пайдаланушылар осы кәсiпорынмен  серiктес болу не болмауды негiздейдi, өз салымдарының тәуекелiн анықтайды,  субъектiнiң құнды қағаздарын  сатып алу не алмау туралы  шешiмдер қабылдайды, т.б.  Осы  себептi кейде қаржылық талдауды  балансты талдау деп те атайды.

Вертикальды жасалынған баланс 5 бөлiмнен тұрады ( актив баптары  өтiмдiлiк дәрежесi бойынша өтiмдiлiгi жоғарысынан  өтiмдiлiгi төмен  баптарға қарай, ал пассив баптары өтелу мерзiмi жедел  төлемдерден өтелуі кейінгілеріне  қарай қарай орналасады):

1.     Қысқа мерзiмдi активтер

2.     Ұзақ мерзімді  активтер

3.     Қысқа мерзімді  міндеттемелер

4.     Ұзақ мерзiмдi мiндеттемелер

5.     Капитал мен  резервтер 

 Сонымен, бухгалтерлiк баланс қаржылық есептiң 3 элементін: активтер, меншiктi капитал мен мiндеттемелердi қамтиды. Қалған 2 элемент табыстар мен шығындар - қаржылық есептiң №2 формасында  бейнеленедi.

 

 

 

Орындаған	Балғазина Н.Б.			ҚЖ 0518000	Бет
Тексерген	Нұрғалиев Ө.М.				9
	Аты-жөні	Қолы	Күні

 

     Қаржылық есептiң №3 « Ақша қаражаттарының қозғалысының есебi» формасында белгiлi кезең аралығындағы кәсiпорын қаражаттарының көздерi мен осы қаражат қалай пайдаланылғаны көрсетiледi. Ол пайдаланушыларды есептi кезеңде кәсiпорынға  операциялық, инвестициялық, қаржылық қызметтен ақша қаражаттарының келiп түсуi мен шығысы туралы ақпаратпен қамтамасыз етiп, кәсiпорынның қаржылық жағдайын бағалауға мүмкiндiк бередi. Ол тікелей және жанама әдістермен жасалады.

• Операциялық қызмет – субъектiнiң табыс алудағы негiзгi қызметi .
• Инвестициялық қызмет - ұзақ мерзiмдi активтердi сатып алу мен сату, несие беру мен алу.
• Қаржылық қызмет – бұл субъектiнiң меншiктi және заемдық капиталының көлемi мен  құрамында өзгерiс тудыратын қызмет түрлерi.

Осы қызмет түрлерінен ақша қаражаттарының кірісі мен шығысының  негізгі көздерін 3 қосымшадан көруге болады.

 

                                        

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Орындаған	Балғазина Н.Б.			ҚЖ 0518000	Бет
Тексерген	Нұрғалиев Ө.М.				10
	Аты-жөні	Қолы	Күні

 

                                 1.2 Қаржылық есеп беруді жасау

Қаржылық есеп беруді жасамас  бұрын оның деректерінің шынайылығын  қамтамасыз ету үшін "Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы” Заңға 24 "Бухгалтерлік қызметті ұйымдастыру” бухгалтерлік есептің стандартына сәйкес субъект мүлікті және міндеттемелерді түгендеуге міндетті .

Есептік кезеңдегі түгендеу санын , оның жүргізілетін күнін , оның әрбіреуін тексеретін мүлік тізбесін субъект белгілейді . Субъект түгендеуді жүргізу міндетті мына жағдайларда қалып қалады :

- жылдық бухгалтерлік  есеп беруді жасау алдында  , алайда есептік жылдың қараша  айынан бұрын бастамауы керек  ;

- субъект мүлікті жалға  , сатуға , сатып алуға , сондай  – ақ шаруашылық жүргізуші  субъектінің қайта құрылуына  тапсырғанда ;

- материалды – жауапты  тұлға ауысқанда (істі қабылдау  – тапсыру күні);

- талан – тараж және  қаскүнемдік фактілерін белгілегенде  сондай – ақ құндылықтар бүлдірілгенде  – мұндай фактілерде дереу  түгендеу ;

- төтенше жағдайдан болатын  өрт немесе стихиялық (дүлей)  апат кезінде, бұл апаттар басылғаннан  кейін түгендеуді дереу қолға  алу ;

- тарату (бөліністік) балансы  жасалмастан бұрын субъектіні  таратуда (қайта ұйымдастыруда) .

Аяқталмаған құрылыстарды түгендеу барысында оның бар – жоқтығын және заттай көлемі тексеріледі , сонымен  бірге оның құрамына құрал – сайман , құрастырылмай есептен шығарылған монтаж кіретінін немесе кірмейтінін  анықтау ; құрылыс – монтаж жұмыстарының құрамында – жоспарсыз жұмыстың бар – жоғы анықталуы керек ; тоқтатылған  және уақытша тоқтатылған құрылыс  объектілерінің жағдайын анықтайды.

 

Орындаған	Балғазина Н.Б.			ҚЖ 0518000	Бет
Тексерген	Нұрғалиев Ө.М.				11
	Аты-жөні	Қолы	Күні

 

    Аяқталмаған күрделі жөндеулерді түгендеу нақты өндірістің заттай жұмысын , оның көлемін және құнын белгілеуді білдіреді .

      Кассадағы ақша қаражатын кассадағы қолда бар ақшаны белгілеу жолымен және қатаң есеп берумен банктерді полистік ( сақтандыру куәлігі ) қайта есептеумен түгендейді. Түгендеу нәтижесін жеке "Қолда бар ақшаны түгендеу актісімен” рәсімдейді .

      Кассадан түгендеу шаруашылық жүргізуші субъектінің басшылығымен әзірленген және бекітілген кассалық операцияларды жүргізу ережесіне сәйкес жүзеге асырылады. Кассаны түгендеу, қатаң есеп берумен құжаттар және бланкілерді (әуе - және теміржол билеттері, жанар - жағай май ( бензин ) талондарын және т.б. ) түгендеу әдетте бас бухгалтер мен кассирдің қатысуымен кенеттен болады. Түгендеу кезінде қолда бар ақша полистік қайта есептеліп, кассада сақтаулы басқа да құндылықтар тексеріледі. Түгендеу басталғанша ( бірнеше касса ) оларға сүргі салынады , яғни мөрленеді . Кассир түгендеу сәтінде кассалық есеп беруді жасау керек және кассалық кітапша бойынша ақша қаражатының қалдығын шығаруы керек . Кассирден барлық кіріс және шығыс құжаттары есеп беруге кіреді және кассада кірістелінбеген,есептен шығарылмаған сомма қалған жоқ , деген қолхат алынады . Ақша қайта есептелінгеннен кейін кассадағы ақша қаражатын түгендеу актісі жасалады. Түгендеу нәтижесі кассалық кітапша бойынша бухгалтерлік есеп деректерімен салыстырылады. Актіге анықталған жоқсыздықтар туралы кассирдің түсініктемесі және түгендеу нәтижесі бойынша әрі қарай шешім туралы субъект басшысының жарғысы жазылады .

     Түгендеу барысында мыналарды тексеру аса қажет: кассирмен толық материалдық жауапкершілік туралы келісімшарт бекітілді ме , касса талапқа сай жарақталған ба , сейф кілттерінің дубликат ( көшірме нұсқасы ) қайда сақталады .

Орындаған	Балғазина Н.Б.			ҚЖ 0518000	Бет
Тексерген	Нұрғалиев Ө.М.				12
	Аты-жөні	Қолы	Күні

 

  

     Қаржылық ақпараттарды пайдаланушылардың 2 негізгі топтары :

1. Ішкі 

2. Сыртқы 

     Сыртқы пайдаланушылар 2 факторға бөлінеді :

1. Субъект қызметіне тікелей  қаржылық мүдесі бар .

2. Субъект қызметіне жанама  қаржылық мүдесі бар .

   Тікелей қаржылық мүдесі бар пайдаланушылардың категориясына жататындар :

 1. Қазіргі және болуы ықтимал инвесторлар .

2. Қазіргі және болуы  ықтимал кредиторлар. 

3. Сатып алушылар .

   Жанама қаржылық мүдесі бар пайдаланушылар категориясына жататындар :

1. Салық органдары 

2. Реттеуші органдар 

3. Статистикалық органдар 

4. Аудиторлар , кеңесшілер , тұтынушылар тобы және т.б.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Орындаған	Балғазина Н.Б.			ҚЖ 0518000	Бет
Тексерген	Нұрғалиев Ө.М.				13
	Аты-жөні	Қолы	Күні

 

                                          1.3 Қаржылық есеп берудің элементтері

      ҚР президентінің 1998 жылғы 26 желтоқсандағы заң күші бар № 2732 «Бухгалтерлік есеп туралы» жарлығына сәйкес:

1. Бухгалтерлік баланстан;
2. Қаржы–шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есептен;
3. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептен тұрады;

     Сондай–ақ осыларға тіркелген түсініктеме хаттардан және басқа да қосымша ақпараттан, таблицалардан, қаржылық есептерге негізделген немесе солардан алынған және солармен бірге оқылатын диаграммалардан тұратын қаржылық есепті меншік формасы мен қызмет түріне тәуелсіз заңды тұлғалар құрастырады

     Бухгалтерлік баланс кәсіпорынның жылдық есебінің жылдық формасы болып табылады. Ол кәсіпорынның есепті жылдық басы мен соңындағы қаржылық жағдайын көрсетеді. Баланс Бас кітапта немесе машинограммаларда («Бас кітап») көрсетілген есепшоттар бойынша қалдықтар негізінде құрылады.

     Баланс «Актив» , яғни «Субъектінің құндық бағасы бар мүлкі, мүліктік және жеке мүліктік игіліктері мен құқық» және пассив, яғни жеке меншік капитал мен міндеттемелер болып бөлінеді. Актив пен пассив теңестірлген.

1– сурет. Баланс құрылымы.

 

 

 

 

 

 

Орындаған	Балғазина Н.Б.			ҚЖ 0518000	Бет
Тексерген	Нұрғалиев Ө.М.				14
	Аты-жөні	Қолы	Күні