Патофизиология пәні және міндеттері

Ф КГМА 4/3-04/02

ИП № 6 УМС при КазГМА                                                                                       от 14 июня 2007 г.

 

 

 

ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ

 

Кафедра «Патологиялық физиология»

 

 

 

 

 

 

 

ДӘРІС

 

Тақырыбы: Патофизиология пәні және міндеттері

 

 

 

 

 

Пән: Патологиялық физиология

 

Мамандығы: «5B110200 - Қоғамдық денсаулық сақтау»

 

Курс: ІІ

 

Уақыты (ұзақтығы): 1 сағат

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қарағанды 2011

 

 

 

 

 

 

 

Кафедраның  әдістемелік

жиналысында бекітілген

 

№ 2 хаттама, «01» ___09_____ 2011

 

Кафедра меңгерушісі _____________ Жаутикова С.Б.

 

• Тақырыбы: Патофизиология пәні және міндеттері.
• Мақсаты: студенттерді патологиялық физиологияның негізгі әдістерімен және талаптарымен таныстыру, оның клиникамен тығыз байланысын және аурулардың алдын алу және емдеу үшін патофизиологиялық ұғындыру.
• Дәріс жоспары:

1. Патологиялық физиология бастапқы ғылым және оқу пәні ретінде.

2. Патологиялық физиология пәні, мақсаты, талаптары; медициналық жоғарғы оқу жүйесінде оның орны; патофизиология қазіргі клиникалық медицинаның теориялық негізі ретінде.
3. Патологиялық физиологияның объектілері мен әдістері. Денсаулық сақтау профилактикалық бағытының дамуы үшін патофизиологиялық зерттеулердің мәні, аурулардың емдеуі мен диагностикасының жаңа әдістері мен заттарын құру және жетілдіру.
4. Басқа ғылымдармен патологиялық физиологияның байланысы. Молекулалық биологияның, генетиканың, биофизиканың, биохимияның, электрониканың, математиканың, кибернетиканың, экология және басқа ғылымдардың жаңа жетістіктерінің қазіргі патофизиологияның дамуындағы рөлі.
5. Тәжірибелік терапия емнің жаңа әдістерінің өңделуінің және сырқат зерттеуіндегі қажет әдіс ретінде.
6. Клиникалық патофизиология туралы түсінік, оның талаптары мен перспективалары.
7. Адамға зерттеу мүмкіншілігі мен шектеулері, олардың диентологиялық аспектілері.
8. Патофизиология тарихынан қысқаша мағлұматтар, оның дамуының негізгі кезеңдері.
9. Патофизиологияның негізін қалаушылар: И.М.Сеченов, В.В.Пашутин, И.И.Мечников, В.В.Подвысоцкий, А.А.Богомолец, И.Г.Савченко, Л.А.Тарасевич, Д.К.Заболотный және т.б. Қазақстанда патофизиологияның дамуы: Н.Э.Глеклер, Х.С.Насыбуллина, Я.А.Лазарис, Т.А.Назарова, Х.Е.Маманова, В.Г.Корпачев.
10. Патофизиологияның оқу курсының құрылысы; жалпы патологиялық      физиология (жалпы нозология, типтік патологиялық процесстер); жеке патологиялық физиология (мүшелердің және жүйелердің патофизиологиясы).

 

• Ситуациялық есеп

 

«И.П. Павлов былай деп жазған, - Клиника өзінің мың жыл жеңіл қамтып алды, патологиялық жағдайдың морфологиясын толық берді. Бірақ патологиялық анатомия, микроскопиялық және кейінгі кездің клиникалық зерттеулерін жинады, және әр уақыт ауру процесін ішкі толықтылығына қатысты, материалдарды дөрекі түрде жинады, бірақ толық анализ ауру процесі механизмін толық білу басынан аяғына дейін тек қана эксперимент қолынан шыға алады. Бір ғана патологиялық анатомия бұл үшін тек дөрекі тәсіл, ол сынақсыз бір клиника көріністің күрделілігін шешуде өте әлсіз»

1. Осы айтылған сөзді талқылай отырып қандай нәтиже шығаруға болады?
2. Патологиялық физиологияның басты мақсаттары мен міндеттері қандай?
3. Патологиялық физиологияның оқу объектісі мен басты тәсіл болып не табылады?

 

• Дәріс тезистері:

Патологиялық  физиология бастапқы ғылым және оқу  пәні ретінде.

Патологиялық физиология бастапқы ғылым ретінде медицина оқу жүйесінде ерекше орын алады. Теориялық және клиникалық пәндер қиылысында орналасып және интегративті медико-биологиялық ғылым бола отырып, ол дәрігерлік ойлау қабілетін дамытады. Патологиялық физиологияның негізгі мақсаты-студенттерді "науқас төсегінде дүниетануды қолдану" білуді үйрету (С.П.Боткин).

Патологиялық физиология ауру ағзаның тіршілік әрекетін оқытатын ғылым. Медициналық оқу бағдарламасы мынадай үлгімен құрастырылған, бастапқыда қалыпты ағзаның қызметі  мен құрылысын қарастыратын пәндер оқытылады (қалыпты анатомия, гистология, биохимия, қалыпты физиология), сосын ауру ағзаның қызметі мен құрылысы туралы мағлұматтарды студентке беру үшін құралатын талаптары бар пәндер оқытылады. Осымен оны тікелей клиникаға әкеледі. Бұндай талапты патологиялық анатомия мен патологиялық физиология орындайды.

Патологиялық физиология аурудың шығу тегінің, дамуының, ақыр соңының негізгі заңдылықтарын  оқытады. Қазіргі уақытта сырқаттың  мыңдаған түрлі нозологиялық формалары  қарастырылған. Практикалық дәрігер  бір сырқатты басқа сырқаттан ажыратуға, дұрыс диагноз қоюға және рационалды ем тағайындауға тырысады. Патофизиология жекеден тыс жүреді, көптеген аурулар тобын сипаттайтын жалпыны табуға тырысады. Патологиялық физиологияның соңғы мақсатыауру дамитын заңдарды ашу болып табылады. Осымен байланысты патологиялық физиология философиямен тығыз байланысқа кіреді, өйткені, ауру заңдарын ашу материалистік диалектика заңдарының негізінде қаланады.

Патологиялық физиология пәні, мақсаты, талаптары; медициналық  жоғарғы оқу жүйесінде оның орны; патофизиология қазіргі клиникалық медицинаның теориялық негізі ретінде.

Патологиялыќ физиология — гректіњ  pathos (ауру, дерт, кесел), physicis — (функция, ќызмет), logos — (ілім, ұѓым) деген сөздерінен ќұралѓан, дерттану физиологиясы  деген ұѓымды білдіреді. Сонда патологиялыќ физиология ауру организмніњ физиологиясы деген ұѓым. Ќалыпты физиология сау организмніњ тіршілік зањдылыќтарын зерттейтін болса, патологиялыќ физиология ауру организмніњ тіршілік зањдылыќтарын тексереді. Атап айтќанда, патологиялыќ физиология жасушалардыњ, аѓзалардыњ, жүйелердіњ және организмніњ ќалыптан тыс өзгерулерініњ ењ жалпы зањдылыќтарын аныќтайды. Сонымен патологиялыќ физиология дегеніміз дерттік үрдістердіњ пайда болу себептері, даму жолдары мен салдарлары туралы ілім. Бұл көрсетілген патологиялыќ физиологияныњ негізгі маќсаты болса, оныњ алдында тұрѓан міндеттері болып, төмендегілер саналады:

1. Аурудыњ пайда болу  себептік байланыстарын (этиологиясын, гректіњ aitia — себеп,  logos — ѓылым деген сөздерінен тұрады)  зертеу;

2. Аурудыњ даму және сауыѓу жолдарыныњ негізгі зањдылыќтарын (патогенез, гректіњ pathos— ауру, дерт, кесел және genesis — даму деген сөздерінен ќұралѓан) аныќтау;

3. Эксперименттік  емдеу  тәсілдерін жетілдіру;

4. Клиникалыќ дүние  тануды ќалыптастыру;

5. Патологиялыќ зањдылыќтардыњ жалпы теориясын ќалыптастыру.

Патологиялыќ физиология жалпы биологиялыќ ѓылымдармен  тікелей байланысты және олардыњ, әсіресе  ќалыпты физиология мен биохимия пәндерініњ, негіздеріне сүйенеді. Олардын айырмашылыѓы жоѓарыда көрсетілген патофизиологияныњ маќсаттары мен міндеттерінде. Сонымен бірге патофизиологиялыќ патанатомия пәнімен тыѓыз байланысты. Бұл екі пән жалпы биологиялыќ және клиникалыќ пәндердіњ арасында тұрады. Біраќ патанатомия зерттеу үшін өліктен алынѓан материалдарды пайдаланады. Ќазіргі жаѓдайда ауруды тексеру үшін патанатомия биопсия (bios —өмір, тіршілік,  opsis— ќарау) жиірек ќолданылады. Осы әдістерді ќолдана отырып, патанатомия аѓзаныњ немесе тінніњ ќұбылыс өзгерістерін, кеселдіњ белгілі бір даму сатысында ѓана зерттей алады. Бұл әдістермен патанатомдар аурудыњ өзгерістерін даму сатыларында тексере алмайды. Ал, патофизиология болса, ол бүлінген жасушаныњ, тінніњ, аѓзаныњ, жүйеніњ және тұтас организмніњ ќызметтердіњ дерттіњ пайда болѓанынан бастап, ењ соњына дейін баќылай алады және зертеу әдістерінде патоморфологиялыќ тәсілдердіњ кеселдіњ  кез-келген  сатысында ќолдана алады.

Егер патологиялыќ анатомия  науќастыњ аѓзалары мен тіндеріндегі жергілікті ќұрылымдыќ өзгерістерді зерттесе, онда патофизиология тұтас организмді, оныњ реттеуші жүйелерімен біріктіріп зерттейді. Науќас организмніњ сыртќы орта ыќпалдарына бейімделу мүмкіншіліктерін, ондаѓы ќорѓаныстыќ-компенсациялыќ жаѓдайларды зерттеу патофизиология пәніне ѓана тән өте ыњѓайлы мүмкіншілік.

Патофизиология пәні клиникалыќ пәндердіњ негізі болѓандыќтан соњѓыларды жаќсы ұѓу үшін оны білу мамандыѓына ќарамай, дәрігерлердіњ барлыѓына өте ќажет. Клиникалыќ пәндерде жекелеген аурулардыњ пайда болу себептерін, даму механизмдерін және салдарларын белгілі науќас адамдарда тексереді. Бұл кезде сырќат адамныњ жасына, жынысына, әлеуметтік орналасќан  ортасына ж.б. жаѓдайларѓа ќарай аурудыњ пайда болу себептері, даму жолдары әр түрлі араќатынастарда болу мүмкін. Сондыќтан да «дертті емдемей, науќас адамды емдеу ќажет» деген ќаѓида ќалыптасќан. Ал, патофизиология ауру себептерініњ, даму жолдарыныњ жалпы зањдылыќтарын тексереді. Аурудыњ пайда болу себептеріне, организмніњ ќоздырѓышѓа жауап ќайтару ќабілетіне және сыртќы (әлеуметтік) ортаныњ жаѓдайына байланысты организмде жасушалардыњ, аѓзалардыњ жѕне реттеуші жүйелердіњ ќызметтері өзгерулерініњ әртүрлі  байланыстары пайда болады.

Осы џрдістердіњ даму сатыларында, кибернетика тілімен  айтќанда, ауру организмніњ жања «баѓдарламасы» ќўрылады. Бўл «баѓдарламада» кейбір љзгерістер ђртџрлі кестелерде бірдей болуы мџмкін. Клиникада аурулардыњ жеке тўлѓаларындаѓы дара кљріністерін зерттеп, емдейді. Мысалы, терініњ ќабынуын — нефрологтар, т.с.с. тексеріп емдейді. Ал, ќабыну процестерініњ орналасќан жеріне ќарамай барлыѓыныњ даму негізінде белгілі бір жалпы зањдылыќтар жатады. Осы жалпы зањдылыќтарды патофизиология зерттейді. Сол сияќты ісіктерде орналасќан жеріне ќарай ђртџрлі клиникалыќ кљріністермен сипатталады жѕне олар онкологтармен зерттелсе, бўл ісіктердіњ дамуындаѓы жалпы зањдылыќтарды патофизиология тексереді.

Патофизиология ќалыпты  физиологяи сияќты эксперименттік ђдісті ќолданады. Лабораториялыќ жануарларда  адам ауруларыныњ џлгісін (моделін) алады. Аурудыњ џлгісі деп лабораториялыќ жануарларда адам ауруларыныњ кейбір белгілеріне сђйкес аурулардыњ тџрлерініњ кљшірмесін алуды айтады.

Ќазіргі жаѓдайда  адамныњ  кљп ауруларыныњ  џлгілерін эксперименттік жануарларда алуѓа болады. Мысалы, травмалыќ шок, ќантты диабет, атеросклероз, жоѓары ќан ќысымы ауруы, миокард инфаркты, љкпе, бџйрек ќабынуы ж. б. Сонымен ќатар, есте саќтайтын бір жай, ол адамныњ организмі жџйе ретінде тіпті ењ жоѓары ўйымдастырылѓан жануарлардыњ (адам ќалыптас маймылдардыњ) организмінен ђлде ќайда жоѓарыда, кџрделі екенін ўмытпау керек. Сондыќтан адам ауруларыныњ џлгісін жануарларда толыќ кљлемінде алу мџмкін емес. Сонда да аурудыњ патогенезіндегі кейбір мањызды тџйіндерін, кейбір симптомдар мен синдромдардыњ џлгісін алудыњ толыќ мџмкіндігі бар. Мысалы, гипертониялыќ аурудыњ џлгісін алѓанда адамда кездесетін ауруды толыќ ќайталау мџмкін емес. Сондыќтан тек сол ауруѓа тђн симптомдыќан ќысымыныњ жоѓарлауын (гипертензия) ѓана эксперименттік жануарларда алуѓа болады.

Ал, адамныњ кейбір ауруларын  жануарларда ќайталауѓа мџлде болмайды. Ол жан-дџниелік (психикалыќ) аурулар, ісіктіњ кейбір тџрлері (асќазанныњ обыр ісігі (рак), зат алмасуыныњ аурулары (подагра), аллергиялыќ аурулар (бронхиалыќ демікпе), жыныстыќ ќатынас аурулары (мерез, соз) (жџре пайда болѓан иммундыќ тапшылыќ синдромы) ЖИТС ж. б.

Патологиялық  физиология-адам және жануардың ауру ағзасының тіршілік әрекеті, яғни ауру ағзаның физиологиясы туралы ғылым. Патологиялық физиология ауыруға, ауруалды, ауруға және сауығуға тұрақтылықтың механизмі мен табиғатын көрсететін ғылым.

Патологиялық  физиологияның зерттейтін заты ауру кезінде клеткалардың, мүшелердің және толық ағзалардың функциялар бұзылыстарының жалпы заңдылықтарын оқыту болып табылады.

Болашақ дәрігерді  дайындаудағы патологиялық физиологияның  мақсаты-патологиялық процесстерді тану, жалпы көптеген аурулар немесе олардың топтары үшін; аурудың негізі мен олардың даму заңдары туралы бастапқы мағлұматтар алу, соңында клиникалық дамуы мен құрылуы. Бұл талап патофизиологияны клиникалық ғылымдармен, екеуінің мақсаты бір болғандықтан, тығыз байланстырады. Дегенмен жақындағы талаптар, әдістер мен объектілері олардың әртүрлі.

Патологиялық  физиология-тәжірибелік медицинаның  негізгі пәні, сондықтан патофизиологиялық  зерттеулерде тәжірибелік әдіс маңызды  рөл атқарады, ол әртүрлі аурулардың этиологиясын, патогенезін, саногенезін  түсінуге, сонымен қатар терапияның ғылыми негізделген әдістерін өңдеуге клиницистерге көмектеседі (тәжірибелік терапия).

Патологиялық  физиология аурудың негізімен, себебімен, шарттарымен, олардың пайда болу механизмімен, дамуымен және соңымен  диалектик материализм және нақты мәліметтер клиникада және тәжірибеде алынғандар принципінің негізінде шұғылдана отырып, анықтамаларды құрайды және ауру, нозология, этиология, патогенез және т.б. негізгі медициналық көріністерін ашады. Бұл түрлі мамандықтағы дәрігердің дүниеге көзқарасының құрылуына үлкен мағына береді. Практикалық медицина үшін ең қажеттісі практикалық дәрігерді патофизиология қаруландыратын үлкен фактылық тәжірибелік материал болып табылады. Ауру патогенезінің көптеген сұрақтарын шешу және патогенетикалық терапияны негіздеу патофизиологтардың зерттеулері арқасында мүмкін болды. Сонымен, көмірсу алмасу бұзылысының патогенезін ашу панкреаттық диабетті модельдеумен байланысты екені белгілі (И.Меринг және О.Минковский, 1889). Ал, тағамдық-витаминдердің қосымша факторларын анықтау жануарларға жасалған тәжірибелер қорытындысында болды. (Н.И.Лунин, 1800). Клиникада қолданатын тірілудің тиімді әдістері жануарларда терминалды жағдайлар мәселелерінің тәжірибелік өңделуінің қорытындысы болып табылады (Ф.А.Андреев, В.А.Неговский және т.б., 1943).