Экстрокорпоральды ұрықтандырудың оң және теріс әсері

 

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Қазақ Ұлттық Аграрлық Университеті

 

 

Кафедра: Технология және биоресурстар

 

 

 

 

 

 

 

 

Тақырыбы:  Экстрокорпоральды ұрықтандырудың

оң және теріс әсері 

 

 

 

 

 

 

 

Орындаған: ТППЖ мамандығы

І курс магистрантары

 ЖалгасоваЛ.

Тексерген: Омарова Г.С

 

 

 

 

 

 

2014 ж

 

 

 

 

Кіріспе...................................................................................................................................4  

 
І Жасанды ұрықтандыру-ғасыр жаңалығы 
1.1 Арнайы медициналық түтікшелерде қолдан ұрықтандыру арқылы сәбиді дүниеге әкелу (экстрокорпоральды ұрықтандыру)...................................................................... 7 
1.2 Экстрокорпоральды ұрықтандыру қазақ елінде қонақта..................................................................................................................................8 
1.3 Құрсақ ананың құқығы жан-жақты қорғалады...........................................................9

 

ІІ .Жеті атасын білмеген - жетімдіктің белгісі

2.1. Жасанды ұрықтандыру орталықтары жеті атаны біле ме?........................................................................................................................................11

2.2 Дініміздің үкімі қандай?...............................................................................................13

 

III Аман ердің аты  шығады.

3.1 Жасанды жолмен ЭКО арқылы ұрықтандырған баланың денсаулығы..................17

3.2 Бедеулік пен белсіздік: кесел ме, кесір ме?................................................................19

3.3 Белсіздікке апаратын бес себеп....................................................................................22

 

IV Шетелге қарап ұлыған қазақ болып шықпайық

4.1 Қолдан ұрықтандырудың шетелдегі жағдайы.........................................................24

4.2 Бала сүю бақытына қанша жаста жетуге болады....................................................25

4.3 Шетел жұлдыздарына қуаныш силады...................................................................26

 
Қорытынды .......................................................................................................................27 
Пайдаланылған әдебиеттер............................................................................................28

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Глоссарий

 

Донор (лат. Dono — сыйлаймын) деген мағына береді

Генофонд (ген және французша fond — жиынтығы) — бір популяциядағы не бір түрге жататын организмдегі әр түрлігендердің саны мен құрамы.[

Ген(грек. genos — тұқым, тек) — тұқым қуалаудың қандай да бір элементар белгісін қалыптастыруға жауапты материалдық бірлік.

«Қолдан ұрықтандыру» – табиғи жолмен өздігінен ұрықтана алмаған жағдайда, әйел жұмыртқа клеткалары мен еркек  ұрық клеткасын сыртқы ортада арнайы медициналық түтікшелер көмегімен біріктіріп ұрықтандыру тәсілі. 

Генетика — бүкіл тірі ағзаларға тән тұқым қуалаушылық пен өзгергіштікті зерттейтін биология ғылымының бір саласы

Митохондриялар (грекше митос — жіп және хондрион — түйіршік) — жіпше және түйіршік тәрізді органоид.

Бедеулік (sterilitas) – кәмелетке толған әйел немесе еркек ағзасының ұрпақ бермеуі.

Белсіздік, импотенция (латынша: impotentia – әлсіздік, дәрменсіздік) – еркектің жыныс қабілетінің нашарлауы немесе оған мүлдем қабілетсіз болуы.

Мутация (mutation) — жасушаның генетикалық материалының өзгеруі, бұл кейінгі ұрпаққа да беріледі.

Инфекция (латынша infestio – ластану – микроорганизм  мен  потогендік  микробтардың   әрекеттесуіндегі эволюциялық қалыптасқан биологиялық процестер  комплексінің  даму  барысындағы   қағыну  күйі.   

Дезоксирибонуклеин қышқылы (ДНҚ) - тірі организмдердегі генетикалық ақпараттың ұрпақтан-ұрпаққа берілуін,сақталуын,дамуы мен қызметін қамтамасыз етуіне жауапты нуклеин қышқылының екі түрінің бірі

Тұқым қуалаушылық - ұрпақтар арасындағы материалдық және функционалдық сабақтастықты қамтамасыз ететін тірі организмдерге тән қасиет

Ұрықтың дамуы, эмбриогенез (грек. embryon — ұрық және genesіs — шығу тегі) — ұрықтанғаннан бастапжұмыртқадан жарып шыққанға немесе туғанға дейінгі ұрықтың даму мерзімі. 

Эмбриология (ұрық және грек. logos – ілім) – жыныс клеткаларының қалыптасуын, дамуын, құрылысын, ұрықтануды, ұрықтың пайда болуын және оның эмбрионалдық дамуының негізгі кезеңдерін зерттейтін биологиялық ғы-лым

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Тәңір тіршілікті жалғассыз етіп жаратса, мына шексіз әлемді баяғыда қара түнек басқан болар еді. Адам өмірінің де мәні – ұрпақ. Пәниде жасаған мәнді әрекеттеріміздің барлығы – перзентімізге бағышталған. Бала – пенделердің ғана емес, мына дүние біткеннің мұрагері. Махаббаттың өзін де сұрыптайтын болсақ, ана мен баланың махаббатынан тұрлаулы не бар?

Алайда, аналық махаббатты сезінбей, құрсағын жарып шыққан шаранасына мейірімі төгілмей, бір балаға зар болып отырған отбасы қаншама?! Қазір елімізде қиылған әрбір 100 некенің 16-сы бедеуліктің қасіретін тартуда.

Әрбір баласыз әйел бала тууды армандайды. Қазақстандағы отбасылардың 14-18 пайызы бала сүйе алмай отыр.

Әрбір оныншы әйел жасанды ұрықтандыру жолымен бала көтеруді ойлайды.

Әрбір отыз бесінші әйел жетімдер үйінен бала асырап алуға бел байлайды.

Жұбайлардың 30 пайызы қосалқы репродуктивтiк технология бойынша емделудi қажет етеді.

Жер бетiнде 2 миллионнан астам сәби жасанды жолмен ұрықтандыру арқылы өмірге келген.

Бір жылда әлемде қосалқы репродуктивтiк технология бойынша 700 мың отбасы емделiп, 30 мыңнан артық нәресте дүниеге келедi екен. Сонда бұл қалай? Мағжан Жұмабаевтың «Шолпанның күнәсі» әңгімесіндегі бейшара Шолпан бала үшін барлық ессіздікке барған — «аты естілген қожадан ішірткі жаздырып ішкен, көрінген сәлдеге үшкірткен, шиқандай қып-қызыл бетті қожа бесті бұқадай суға қарап: «Тіпу-тіпу!»-деп үшкіргенде, қожаның «қасиетті» лебі шетке бытырамай, тура түгел ішіме барсын деп, жүрегі ойнап, жүзі бір қызарып, бір ағарып, бетін қожаның аузына тақап, тосып отыратын»… «Жасаған-ау, бала бере гөр!» деп әулиеге ат айтқан, қорасанға қой айтқан… Шолпанның бедеу күйеуі Сәрсенбайдың көзіне шөп салып,  «Махаббаттың ақ қанатын кірлеткен» іске баруы —  Әзімбайдан жүкті болып, күнәға батуы, соның ақырында үстіне қырық шелек суық су құйылып, балаға да, басқа тірлікке де лағынет айтқаны…

…Заманында қазіргідей экстрокорпаральды ұрықтандыру да, қосалқы репродуктивтiк технология бойынша емделу де болмаған еді. Өкінішке қарай, қазір де сәби сүйе алмай жүрген Шолпандар өте көп. Олар да Шолпан секілді «іштей бітеу жара болып, жалғыз өртенеді, жылайды… Тіпті кейбірі дұғалық қылып, ішірткі ішу, үшкірту, түкірту, қақтыру-соқтыру, намаз, ораза, садақа, нәзір һәм басқа басы-аяғы жоқ құлшылдықтан шаршайды…»

Бірақ, бір шүкірі, қазіргі заманның —  «қайрылып қарау білмейтін, аяу білмейтін өмірдің Шолпандардың жүрегінен саулап аққан қанына, қанаты сынып өліп жатқан жанына кідіріп, бұрылып қарарлық…» жоғары технологиялық медицинасы бар!

Жасанды жүктілік, қолдан ұрықтандыру, ұлттың ұлттық шежіресін (генафон) жалғастыра ма? Нәтижесіне кім кепілдік береді? Хайуанға жасалған тәжірибенің қорытындысына қарап, көп нәрсеге көзіміз жетті. Адамға жасалған тәжірибе жақсылыққа жалғасса екен деп тілейміз. Себебі, адамның аты - адам.

Бала – болашақтың кілті, елдің ертеңі. Бұл ретте дана халқымыз «Бай болма, балалы бол» немесе «Балалы үй – базар, баласыз үй – қу мазар» деп тегін айтпаса керек. Сондай-ақ,  «балам - өмірімнің жалғасы» деп білетін қазақ халқында «Тоқсанбайлар» мен «Сексенбайлар» дүниеге келіп, ел тізгінін ұстағандар  да аз емес. Қартайғанда бала сүю ұлтымыз үшін таңсық емес-тін. Алайда, бүгінде жастайынан «құрсағы тарылып», бала сүю бақытынан айрылғандардың саны ғылым мен технология дамыған шақта артып келе жатқаны еліміздің демограф-ғалымдарын алаңдатып отыр. Олардың айтуынша, қоғамымызға дендеп енген «батыстық дерттің» әсерінен тәуелсіз еліміздің халық саны күрт азайып, дамыған әрі гүлденген Қазақстанда демографиялық дүмпудің орнына, әлеумет санының төмендеуі басымдық танытуда. Расында қазіргі таңда шаңырақ көтерген жас жұбайлар тұрмысын бір ыңғайға келтірмейінше, дүниеге сәби  әкелмейді. Яғни бір ауыз сөзбен айтқанда, мансап қуып, уақытын өткізіп, соның салдарынан тұрмыс құру шағынан асып кетіп, соның кесірінен бала көтеру бақытынан айрылғандар да қаншама? Және де жастайынан махаббат машақатын сезініп, ақыл тоқтатпаған  шақта  «ана» болып қалудан қорқып, өз тұқымына балта шапқандар  да  аз емес.  Ресми  деректерге сүйенсек, 2009 жылы еліміз бойынша 300 мың түсік жасалынған екен. Түсік жасатушылардың денін  17 мен 25 жас аралығындағылар құрайды. Оның қатарында  ең жас түсік жасатушы 12 жастағы бүлдіршін де бар. Түсік жасатушылардың саны жыл санап артпаса, азяр емес. Соның салдарынан жыл сайын адам саны 300 мыңға азаюда. Алайда түсік жасатушылардың  «дүниеге  әкелмеген» балаларының  орнын «жасанды бала» толтырып келеді. Бедеуліктің зардабын тартқандар ғылым мен медицинаның күшімен бала көтеріп, «қолдан» бала жасауда. «Бірақ, бұл біз үшін керек пе? Жасанды бала арқылы таза  қазақты  жойып,  жасанды  қазақты  дүниеге әкелмейміз бе?» деген сауалдар төңірегінде сөз қозғасақ.   Өзектілігі: Жалпы, бұл тәсіл ең алғаш 20 ғасырдың алғашқы жартысында жануарларға қолданылды.Бір ғана еркек малдың ұрығымен мыңдаған ұрғашы малдар шағылыстырылды. Ғылыми жаңалық мал шаруашылығын ілгерілетіп, экономиканың дамуына үлес қосты. Ғылым бір орында тұрмайды. Жасанды жолмен ұрықтандыру табиғи жолмен ұрпақ сүйе алмайтын адам баласын да құтқарды. Осылайша 1978-ші жылы АҚШ-та шыны құтыдан алғашқы сәби дүниеге келді. Қазір жасы отыз екіге келген Луиза Браун тұрмыс құрып, табиғи жолмен өмірге ұрпақ әкеліпті. Осыдан бері жасанды ұрықтандырудың жолдары да түрлене бастады.  Репродуктология ғылымы әйел мен еркектің аналық және аталық клеткаларын зерттеп, алынған ұрық арнайы ыдысқа орналастырылып, будандастырылады. Осындай жолмен іңгәлап келген талай сәби бақытты өмір кешуде.   Донорлық ұрық  бағдарламасы Қазақстандағы ұлттар  достастығы ұранына сәйкес жұмыс  істей бастапты. Бұл ыдыстарда  еліміздегі 130 ұлттың шәукеті бар  десе де болады. Кімді қалайсыз  қара торысын ба, ақшыл сары  не бидай өңді, бәрі сіздің  құзырыңызда. Донорға қатысты барлық  ақпарат беріледі сатып алушыға. Түрі қандай, қай жерде жұмыс  істейді, жасы қаншада, шанының түсі, салмағы, көзінің қарашығына дейін. Тек аты-жөні өте құпия сақталады. Суреті де көрсетілмейді. Жеті  атасын білмейтінді жетесізге  жатқызатын халық туған әкесін  танымайтын перзент өсіруге мәжбүр  болып отыр. Тұлпардан бұзау тумайды, сиырдан тұлпар тумайды. Қазақтың генофоны өте таза екенін бәрі біледі. Алайда соңғы уақыттағы сұрықсыз жайттар санаға селкеу түсіреді. Тексіз ұрпақ көбейіп келе ме деген сауал мазалайды. Өйткені гендік ақпарат балаға айна қатесіз беріледі.

 

Мақсаты: Экстрокорпоральды ұрықтандыру ғылымының зерттеу нысанын анықтау және еліміздегі жағдайымен танысу. Сонымен қатар ұлттық дәстүр мен ұлттық құндылықты сақтайма, шариғаттың ой пайымдауын анықтау. Эко ұрықтандыру ғылымының дамуын шет елмен салыстыру. Эко жолына бармаудың жолын қарастыру.

 

Міндеті: Экстрокорпоральды ұрықтандыру ғылымын зерттей келе оның оң және теріс жақтарын көрсету. Тарихи-мәдени мұраны сақтап, одан әрі дамыту үшін ұлттық сипатта қарастыру; адам мақсатына сай тақырыпты жан жақты ашып көрсету. Салауатты өмір салтын сүруге шақыру;

 

Алынатын нәтиже: Экстрокорпоральды ұрықтандыру ғылымынан хабардар болу. Ғылымның жетістіктері мен жаңалықтарымен танысу. Ұлт саулығына, салтымызға, дінімізгі оң және теріс әсеріне көз жеткізу. Бұл жолмен алынатын ұрпақтың денсаулығындағы ауытқуларды білу.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

І Жасанды ұрықтандыру-ғасыр жаңалығы 
1.1 Арнайы медициналық түтікшелерде қолдан ұрықтандыру арқылы сәбиді дүниеге әкелу (экстрокорпоральды ұрықтандыру)

 

«Қолдан ұрықтандыру» – табиғи жолмен өздігінен ұрықтана алмаған жағдайда, әйел жұмыртқа клеткалары мен еркек  ұрық клеткасын сыртқы ортада арнайы медициналық түтікшелер көмегімен біріктіріп ұрықтандыру тәсілі. Ұрықтандырылған бұл зигота артынша әйел жатырына салынады.

  Бұл тәсіл XX ғасырдың алғашқы  жартысында ең әуелі жан-жануарларда  қолданыла бастады. Бір ғана еркек  малдың ұрығымен мыңдаған ұрғашы  малдар қолдан шағылыстырылды. Бұл  ғылыми жаңалық мал шаруашылығына  айтарлықтай экономикалық тиімділік  әкелді. Мыңдаған сиырларға бір  ғана бұқа салу қиындық туғызатындықтан, шаруа иелеріне бұрынырақта көптеп  бұқа ұстау, оларды арнайы күту, бағу керек болатын. Енді жаңаша  мына тәсіл арқылы оларды күтуге  жұмсалатын шығын азайды.  Оған қоса,  бұқаларды көптеп ұстағаннан кейін қартайған бұқалардың етін өткізу де қолайсыз болатын. Жаңа тәсіл арқылы санаулы ғана бұқа ұсталатындықтан басқа еркек малдарды жас кезінде сойып етке өткізу де экономикалық пайда әкелді. Оның үстіне, бұқалардың ұрықтарын зертханада зерттеу арқылы олардың ішінен аурудан таза, етті, ең мықтылары таңдалып, ұрықтандыруға қажетті  бұқалар іріктелетін болды. Сөйтіп, жоғарғы сапада мал төлдету мен мал түрлерін көбейтуде бұл тәсіл таптырмайтын мүмкіндік сыйлады.

Кейін келе-келе бұл тәсіл табиғи жолмен ұрықтана алмайтын адамдарға да қолданыла бастады. 1978 жылы Эдвардс және Стептоу атты дәрігерлер, Джон Браун, Луиз Браун атты ерлі-зайыптылардың ұрықтарын түтікшеде ұрықтандырып, оны қайтадан Луиз Браунның жатырына салады. Сөйтіп, 1978 жылы 25 тамызда Лесли Браун атты алғашқы сәби дүниеге келген.

Қолдан ұрықтандыру екі тәсіл арқылы жүзеге асады:

1. Қолдан іштей ұрықтандыру тәсілі. Бұл тәсілде ер кісінің спермасы алынып, әйел жатырының қолайлы жеріне қойылады.

2. Қолдан сырттай ұрықтандыру тәсілі. Бұл тәсіл ер кісінің спермасы мен әйелдің жұмыртқа клеткасы алынғаннан кейін оларды зертханада арнайы түтікшелерде ұрықтандырып, артынша оны әйелдің жатырына орналастыру арқылы жүзеге асады.

Қазіргі таңда әлемде  барлық тәсілдер кеңінен қолданылуда. Қолдан ұрықтандыруды  біреулер тек ақша табу мақсатында пайдаланса, енді біреулері үйленбей-ақ балалы болу  үшін немесе ерлі-зайыптылардың біреуіндегі яки екеуіндегі жүкті болуға бөгет келтіретін кей ақауларға  байланысты кеңінен қолдануда.

 

 

 

 

 

 

 

 

1.2  Экстрокорпоральды ұрықтандыру қазақ елінде қонақта

 

Бүгінгі күні біздің елде 13 экстрокорпоральды ұрықтандыру (ЭКҰ) орталығы жұмыс істейді. Оның үшеуі мемлекеттік, қалған оны жекеменшік. Қазақстанда экстрокорпоральды ұрықтандыру орталығы алғаш 1995 жылы ашылып, осы күнге дейін алты мыңнан артық «түтікшелік нәресте» өмірге келген. Қазақстанда экстрокорпоральды ұрықтандыру (ЭКҰ) орталығы алғаш рет 1995 жылы ашылды, қазір үш мемлекеттік, он жеке ЭКҰ орталығы жұмыс жасайды. Он біріншісі жақында Ақтөбеде ашылды.

Сол 1995 жылы алғашқы орталық ашылғаннан бері республика бойынша 20 000 отбасы оның көмегіне сүйеніп, нәтижесінде алты мыңнан астам «түтікшелік нәресте» дүние есігін ашты.

Қосалқы репродуктивтік технология бойынша емделіп, бала көтеру өте қымбат қызмет болып есептеледі. Яғни, еліміздегі жеке клиникалардағы баға бойынша ол —  850-900 мың теңге көлемінде. Ал әйелдердің барлығының бірдей жасанды ұрықтандыру әдісі арқылы әп дегеннен бала көтеріп кете алмайтындығын, кейбірінің ЭКҰ орталықтарының көмегіне кемінде 4-5 рет жүгінуге мәжбүр болатындығын ескерсек, үйінде «базары жоқ» отбасылардың бала сүюі үшін қаншалықты қаржы қажет екенін бағамдай беріңіз…

2010 жылдан бастап экстрокорпоральды  ұрықтандыру жаңа Денсаулық Кодексінің  тегін медициналық кепілді көмегінің  тізіміне енді. Соған сәйкес былтыр  елімізде сәби сүйе алмай жүрген  отбасылар үшін республикалық  бюджеттің қаржыландыруымен 100, биыл 300-ден астам квота бөлінді.

2012 жылы бөлінетін квота 600-ге, ал 2015 жылы 750-ге жетеді. Жылына 160 мың жас отбасы құрылса, соның 20 мыңы бала сүю бақытына қол жеткізе алмауда. Перзентке зар болып отырған шаңырақтың саны барлық ерлі-зайыптылардың 14-18 пайызы көлемінде. Әрбір оныншы әйел жасанды ұрықтандыру жолымен бала көтеруге ниетті. Сондай-ақ, әрбір 35-інші отбасы бала асырап алғысы келсе керек. Қосалқы репродуктивтiк технология бойынша емделудi қажет ететін ерлі-зайыптылар 30 пайыздан жоғары.