Басқарушылық талдаудың ақпараттық базасы және ұйымдастыру

АРБды жұмыстан босату немесе қысқартуды жоспарлау. Өндірісті немесе басқаруды рационализациялау (оңтайлаңдыру) салдарынан жұмыс күшінің керек  шамадан артықтығы пайда болады. АРБды босатуды жоспарлау сырт қы еңбек нарығына біліктілігі жоғары кадрларды шғармауға және осы  АРБға әлеуметтік қиыншылықтар тудырмауға мүмкіндік береді.

Жұмыстан босайтын жұмыскерлердің жұмысын жоспарлау босатулар  түрлерінің жіктеуіне нсгізделеді. Жіктеу критерийі жұмыскердің ұйымнан  кету еркіндігінің дәрежесіне байланысты болады. Олар:

-    жұмыскердің талабы  бойынша;

-    әкімшіліктің  талабы бойынша;

-    зейнеткерлікке  шығуға байланысты.

Ұйымнан кету адам өмірінде маңызды орын алатындықтан басқару  қызметінің басты мәселесі жұмыстан босаған кісілерге басқа өндіріске  барудың, әлеуметтік және жеке жағдайлардың жайлы өтуіне аса көңіл бөлулері керек.

Псрсоналды пайдалануды  жоспарлау. Бұл процесс штат тық  лауазымды жұмыс орындарын толтыру  жоспарын жасаудан басталады. Бұл жұмысты  анықтағанда адамдардың біліктілігімен қатар бір адамға тусетін психикалық және физикалық жұмыс көлемі мен үміткердің мүмкіндіктерін ескеру қажет. Адам үшін лайықты болатындай еңбек ету шарттарымен қамтамасыз ету қажст.

Оқытуды жоспарлау. Псрсопалды оқытуды жоспарлау ұйым ішінде және сырттай оқьпу немесе білім алу, өз бетінше дайындалу арқылы болатынын  ескерген іс-шаралардан тұрады.

Сыртқы еңбек нарығынан  біліктілігі жоғары жаңа мамаңдар ды іздемей-ақ АРБды оқытуды жоспарлау  арқылы жұмыс кердің меншікті өндірістік ресурстарын пайдалануға мүмкіндік  береді. Сонымен қатар, мұндай жоспарлау  жұмыскердің жұмысқа жұмылуына, мотивациялануына және тезірек бейімделуіне жағ дай жасайды. Ол жұмыскердің өндірістің өзгермелі жағдайында сол жұмыс орнында-ақ бейімделу процесін жылдамдатады. Іс жүзінде ұйымда псрсоналды оқытудың екі түрі қалыптасқан: жұмыс орнында және жұмыс орнынан тыс жерде.

Жұмыс орнында оқыту арзан  әрі жедел болып табылады, күнделікті жұмыспен тығыз байланысының бар  болуымен сипат талады және дәрісханада  оқытуга әдетгенбеген жұмыскердің  оқу процссін меңгеруін жеңілдетеді.

Жұмыс орнынап тыс жерде  оқыту барынша тиімді, бірақ қосымша  қаржылай шығындарды талап етеді  және жұмыскерді өзінің қызметтік міндеттемелерінен  алшақтатады.

Текерлік мансапты, қызметтік  кәсіби жоғарылатуды жоспарлау. Ол жұмыскерді үйымға қабылдаған уақыттан бастап, жұмыстан шығады-ау деген уақытқа дейін  оның қызметі немесе жұмыс орнының  жүйесі бойынша жоспарлы түрде көлденеңінен және тігінен жылжуын ұйымдастырудың қажеттілігінен тұрады. Жұмыскер өзініц қысқа және ұзақ мерзімдегі келешегін  біліп қана қоймай, қызмет бабында  өсуі үшін қандай көрсеткіштерге жетуі  керсктігін де білуі керек.

Персоиалды қаржыландыруды жоспарлау. АРБға жұмсалатын шығын  ұйымның өндірістік және әлеуметтік корсеткіштерін жасау үшін негіз  болып табылады.

Нарықтық жағдайда алдыңғы  қатарға АРБдың саны да емес, еңбекақы қоры да емес, орташа жалакы да емес, оның

орнына өнім бірлігіне  шаққандағы АРБға жұмсалатын шығындардың  шамасы шығады. АРБ шығыны - еңбек  кадрларының әрекет етуіне байланысты барлық шығындарды қамтитын интегралдық  көрсеткіш.

АРБ шығындарын жоспарлау  кезінде бірінші кезекте шығындардың  келесі баптарын сскеру керек: негізгі  және қосымша еңбекақы, әлеуметтік салықтарға бөлінетін қаржылар, іссапарлар мен кызметтік жол қатынасының  шығыны; кадрларды даярлау, кайта  даярлау және біліктілігін жоғарылату шығындары; қоғамдық тамақтануға, тұрғын үй және тұрмыстық қызметке, мәдениет және дене шынықтыруға, денсаулық сақтау және демалыс, балалар мекемесімен  қамтамасыз етуге, арнайы жұмыс киімін алуға байланысты қосымша төлем  шығындары. Сонымен қатар, еңбекті  және қоршаған ортаны қорғау шығындары, еңбек етудің барынша игілікті жағдайларын  жасауға, ұйымда салауатты психологиялық  климатты қалыптастыру, жұмыс орындарын  құру шығындарын да жоспарлау қажет.

Нарықтық экономикада  АРБ шығынының жеткілікті шамасын  анықтау еңбек бойынша барлық басқа көрсеткіштерді жоспарлау  үшін бастама болып саналады. Егер ұйымда АРБ шығынының шамасы бәсекелестердің  белгілеген шығынының шамасынан  жоғары болса, онда мүндай ұйымның жұмыс  істеуі қиындау болады. Бірақ, бір  жағынан, егер АРБ шығыны, мысалы, қызметкерлердің  еңбекақы деңгейі бәсскелестерге қара ғанда төмен болса, онда кадрлар  тұрақсыздығы пайда болады да, еңбектің тиімділігі төмендеп, ұйымның бәсекеге деген қабілет тілігі де төмендейді.

Еңбек өнімділігі мен АРБ  санын жоспарлау АРБ шығынын  төмендетуге мүмкіндік беретін  көзін іздеудің қажетті құралы болады. АРБ санын есептегенде нормативтік  нсгізі ретінде өнім бірлігіне шаққандағы нерсонаддың үлес шығынын ескеру қажет. Ол ұқсас бәсекелесуші ұйымдардың бәсскелссуінің нәтижесінде қалыптасады. Еңбекақы және АРБ шығынының шекті  мүмкін болатын көлеміне қарай жоспарлау  керек, тек сонан соң ғана қажетті  еңбек өнімділігінің деңгейі  мен АРБдың жеткілікті және мүмкін болатын санын анықтау қажет.

АРБ санын мөлшерлеу  және есепке алу. Жұмыс істейтіндердің санын мөлшерлеу АРБды басқарудың бүкіл жұйесінің арқа сүйер буыны.

Нарыққа өту еңбекті молшерлеу  мәселесін күрделендіре түсті, оны  ұйымдастыруда жаңа тәсілдерді іздеуді  талап етті. Марық және бәсске еңбек  мөлшерінің мәнін жоғарылатты, ұйымның  әрекет етуінде олардың рөлін  бір беткейлі өзгертті.

Нарық жағдайында мелшерлеу  артық қорларды жасырудың орнына ұйымның бәсекеге қабілеттіліғін жоғарылату үшін иерсонал саны мен еңбек шығындарын қыскартуға бағытталған мүмкіндіктерді анықтайтын кұралға айналды.

Ұйымдардың жұмыс тәжірибесінде  уақыт мөлшері көбірек пайдаланылады, себебі, жұмыс уақыты жұмсалған еңбек  саны ның жалпыга бірдей өлшеуіші болып табылады. Сонымен қатар, жұмыс  уақытының шығыны өнімділік мөлшері, қызмет көрсету мөлшері мен АРБ  санының мөлшерін есептеуде негіз  ретінде алынадьі. Уақыт мөлшері деп сәйкес біліктілігі бар бір адам немесе жұмысшы тобының бірлік жұмыскердің жұмысты орындауға жүмсаған қоғамдық кажетті уақыт шығынын айтамыз. Бір операцияға немесе бірлік өнімге бекітілген уақыт мөлшері бір дапалық уақыт мөлшері деп аталады. Даналық уақыт мөлшерінің шамасы машиналар мен механизмдердің жұмысына кеткен уақыт, жұмысшылардың қимылына және онсыз берілген тапсыр маны орындауға мүмкін болмайтын демалыс уақытының қосын дысынан тұрады. Жалпы түрде даналық уақыт мөлшерінің құрамып келесі формуламен көрсетуге болады:

                       ( 1 )

мұндағы:

        нсгізгі уақыт;

      қосымша уақыт;

      жұмыс орнына қызмет  көрсету уақыты;

     дсмалыс   және   жеке   басқа   керекті   қажеттіліктер уақыты;

    өндірістің  тсхнологиясы   мен  ұйымдастырылуымен бекітілгсн  өзгерілмейтін узілістер уақыты.

 Негізгі уақыттың шамасы  белгілі бір нормативтің кемегімен  анықталады.

 

Технологиялық процестің  негізгі мәселелсрін мұнсыз орын дауға болмайтын, қосымша іс-әрекеттерді  орындауға жұмсалған қосымша  уақыттың шамасы белгілі бір уақыт  нормативінің көмегімен немесе хронометражды  бақылаудың мәліметтерінің негізінде  есептеледі. Жаппай өндірісте әрбір  деталь, әрбір тәсіл бойынша қосымша  уақытты мөлшерлеу жүргізіледі. Сериялық өндірісте есеп іріленген  тәсілдер жиынтығының көмегімен  жүргізіледі.

Жұмыс орнына қызмет ету  бойынша жүмыстардың уақыты мен  мазмұны нормативтер бойынша  нсмесс жұмыс уақыты сурет темесінің (фотография) көмегімен анықталады. Жаппай және ірі сериялы өндірісте  машиналық және автоматтандырылған опера цияларды орындау кезінде  жұмыс орнына қызмет ету уақыты Тқк  жалпы уақыттың пайызы түрінде (а_тех) берілғен техникалық қызметтің уақытына (Т_тех) бөлінеді және оперативті уақыптың пайызы түрінде бекітілген ұйымдастырушылық қызмет көрсету (Тұжк) уақытына бөлінеді. Жағшай және ірі сериялы өндірістің шарттары үшін даналық уақыт мөлшері келесі формуламен анықталады:

мұндағы:

-   оперативті уақыт 

     -   негізгі уақыт;

-   ұйымдастырушылық  қызмет  көрсету  уақыты,   оперативті  уақыттың %-ы; 

  -  демалу және жеке  қажеттілік уақыты,  оперативті уақыттың %-ы;

-  технологиялық шарасыз шығындар  уақыты, опсра

тивті уақыттың %-ы; Сериялық, ұсақ сериялық және бірлік өндірісте  жұмыс ор нына қызмет көрсету уақыты  оперативті  уақьптың  проценті түрінде  бекітіледі.

              (3)

 

    Техникалық-экономикалық  есептеулерді жүргізгенде, каль  куляция құрғанда, өнімнің езіндік  құнын анықтаганда келесі формула  арқылы даналық-калькуляциялық уақытгың  Т_дк мөлше-рін апықтауга болады:

                                                                   (4)

мұндагы:

   -   дайындау-аяқтау уақыты;

      n        -   бір партиядағы бөлшектердің  саны.

Өнімділік мөлшсрі жұмыс  істейтіндердің санын есептеу үшін, еңбек өнімділігін жоспарлауда, еңбскакы тәлемін, еңбек өнімі бірыңғай және натуралды шамамен өлшенетіндей өндірістің түрлерін ұйымдастыруда  қолданылады. Сағаттық, тәуліктік, ай лық  өнімділік мәлшерін есептеу үшін бастапқы шама даналық уақыт мөлшері  болып табылады. Уақыт мөлшері  мен өнімділік мөлшерінің арасында кері үйлесімдік (пропорционалды) байла  ныс бөлады: уақыт мөлшерінің кез  келген азаюы тез арада соған  сәйкес өнімділік мөлшерінің ұлғаюына және керісінше әсер етеді.

                                                (5)

мұндағы:

Н_өм  -   өнімділік мөлшері;

Т_а    -   ауысымның (сменаның) ұзақтығы.

Қызмет көрсету мөлшері  еңбекті мөлшерлеу үшін және көп  станокта жұмыс істейтін негізгі  жұмысшылардың санын есептеу  үшін, сонымен бірге бірқатар көмекші  жұмысшылардың кәсібін анықтау  үшін қолданылады. Қызмет көрсету мөлшері деп бір жұмысшымен немесе сәйкес біліктілігі бар жұмысшылар тобымен қызмет көрсетілетін жұмыс орындарының немесе баска да объектілердің, өндірістік алаңдар мен құрал-жаб дыктар бірлігінің сапы деп түсіну керек.

Жүмысқа шыққан жұмыскерлердің саны қызмет көрсету мөлшерінің көмегімен  есегпеледі:

 

                                                                   (6)

мұндағы;

Н_жоқ -   келу саны;

К_ак   -   құрал-жабдықтарға қызмет көрсетудің ауысымдылық коэффициенті.

Сандық мөлшері  деп ірі агрегаттарда қызмет көрсету  үшін қажет болатын жұмысшылар немесе белгілі кәсіби біліктілігі бар  жұмыс істейтіндер категориясының саны деп түсіну керек.

Сызықтық және функционалды жетекшілердің еңбектерін басқару  мөлшерінің көмегімен анықталады.

Ұйым бөлімшелерінің және қызметтің ішінде еңбекті ұтым ды ұйымдастыру және адамдарды орналастыру  мақсатында қарым-қатынастар мелшері  қолданылады.

АРБдың жұмыска келу құрамына жұмысқа келген бар лық жұмыскерлер  кіреді.

АРБдың тізімдік санына жұмысқа  келген жұмыскер лермен бірге демалыста, іссапарда, ауырып жұмысқа келмеген, мемлекеттік тапсырыстарды орындаумсн айналысатын жұмыс керлер де кіреді.

Жұмыскерлерді жұмысқа қабылдау және босатудың арқа сында АРБ  құрамы үнемі өзгеріп отырады. Бұл  өзгерісті кадрлар айналымы деп  атайды. Кадрлар айналымының шамасы барлық жұмыстан шыгып кеткен адамдар  санының (босату бойынша айналым) немесе барлық кабылданғандардың (қабыл дау  бойынша айналым) белгілі мерзімде осы уақыттағы жұмыс істейтіндердің орташа тізімдік санына қатынасымен  анықталады.

АРБ санының өзгерісін  сипаттау үшін кадрлардың ауысымдылық  керсеткіші қолданылады. Ол қабылдаиғандардың  немесе ұйымнан босатылғандар санының  аз шамасы берілген уақыт мерзіміндегі орташа тізімдік санына қатынасының  пайыз бен өрнектелген түрімен  анықталады.

Еңбек ұжымының түрақтылығын сипаттайтын көрсеткіш кадрлар  ағымы болып табылады. Ол белгілі мерзімдегі жұ мыстан босатылгандар санының осы мерзімдегі жұмыскерлердіә орташа тізімдік санына катынасымен анықталады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кәсіпорындағы өткізу қызметінің рөлі 
 
Кәсіпорынның өткізу қызметі – компанияны тұтынушылармен тығыз байланыстыратын буын. Өткізу қызметінің құрылымы территориялық, туарлық белгісіне қарай жасалынуы мүмкін. Территориялық белгісінне қарай ұйымдастыру кезінде агенттер мен өткізушілер белгілі бір географиялық аймаққа бекітіледі. Ал егер компанияның өнімдері көп, техникалық құрылымы күрделі және сан алуан болса, онда өткізу қызметі тауар белгісіне қарай ұйымдастырылады. Мұндай жағдайда сауда агенттері тауардың арнайы түрін немесе ассортиментті тобын өткізуге негізделеді. Көптеген фирмаларды өнімді өткізумен кең өрісті қызметтерді қамтитын сауда агенттері айналысады. Олардың түрлері-универмагтан тапсырыс алушы, қызметтер мен тауарлар сатушы, фармацевтік компаниялардың сауда агенттері, тұтынушыларды техникалық ақпаратпен қамтамасыз ететін агенттер, т.с.с. Кейбір фирмаларда агенттер мүлдем болмауы мүмкін (кталог бойынша өткізу тағы басқалары), ал басқа фирмаладың негізгі буыны, агенттер болып табылады. Сауда агенттерінің қызметтері: компанияны тұтынушыларға таныстыру, тұтынушының қажеттілігін зерттеу, оларға қызмет көрсеті, тұсау кесер өткізу, мәміле жасау. 
Компанияда ішкі және сыртқы немесе «далалық» өткізу қызметтері болады. Сыртқы өткізу қызметтері-ол тапсырыс берушілерге өздері барып, жұмыс істейтін агенттер. Ішкі өткізу қызметі – ол жұмысшылардың кеңседен шықпай-ақ өткізу жұмыстарын орындау. Қазіргі кездегі өткізудің ең қолайлы әдісі - мерчендайзинг. Ол дүкендердегі тауарлардың сөрелерде тиімді орналасуы, кезкелген уақытта тұтынушының тауарды алу мүмкіндігі, бір сөзбен айтқанда, өнімді өткізудің тиімді стратегияс