Анатомия медицина ғылымының ірге тасы

 

• Адам денесінің бүтіндігін сақтауда қан айналу жүйесініңмаңызы зор. Қан және лимфа тамырлары арқылы, қан бүкіл денеге жайылып, қоректік заттарды, гормондарды, ферменттерді, жүйелер мен мүшелердің қызметін реттейтін заттарды тасымалдайды.
• Денеге  қажетті заттардың қан арқылы тасымалдануы — гуморальдық (humor - сұйықтық) жолмен тасымалдану деп аталады. Гуморальдық жолмен гормондар, метоболиттер, медиаторлар, тіршілік әрекеті нәтижесіндепайда болған заттар келеді. Бұл заттар мүшелердің қызметін күшейтеді, әлсіретеді; мысалы, бүйрек үсті безінен бөлінетін адреналин қан арқылы тасымалданып, жүректің соғуын тездетеді, қан тамырын, көздің қарашығын кеңейтеді, зәрдің тәуліктік беліну мөлшеріне әсер өтеді.

 

• Адам денесінің бір тұтастығын сақтауда жүйке жүйесі негізгі қызмет атқарады. Жүйке жүйесі мүшелер мен жүйелердің қызметін реттейді, сыртқы ішкі ортаның тітіркеністерін қабылдап синтездейді, денені ортаның өзгерісіне бейімдейді.

 

Адам денесінің анатомиялық атаулары туралы түсінік  

 

• Адамның тән құрылысын үйренгенде мүшелердің орнын, олардың өзара арақатынасын, топографиялық орналасуын анықтаудың үлкен маңызы бар. Адам денесінің негізгі бөліктері: бас, мойын, тұлға, қол және аяк. Тұлға кеуде және іш (құрсақ) қуыстарынан тұрады. Олардың арасын көкет (диафрагма) бөледі. Іш қуысының төменгі жағын, “жамбас қуысы" деп атайды. Бас екі бөлімнен тұрады: ми бөлігі және бет. Қолдың иық, қар, білек және қол басы бөліктері бар.

• Аяқ - жамбас, сан, балғыр және аяқ басы бөліктерінен тұрады. Ішкі мүшелердің шекарасын анықтау мақсатында да денені шартты сызықтармен бірнеше бөліктерге бөлеміз. Іш қуысы екі горизонтал сызық арқылы 3 аймаққа бөлінеді. Жоғарғы сызық оң және сол жақтағы он екінші қабырғаның ең төменгі нүктесінің аралығын, төменгі сызық мықынның алдыңғы жоғарғы қыры аралығын қосып, іш қуысын 3 аймаққа жіктейді. Олар - жоғарғы құрсақүсті, ортадағы құрсақ, төменгі кұрсақ асты. Іштің тік бұлшық етінің сыртқы шетінен жүргізілген сызық әрбір аймақты үшке бөледі. Жоғарғы құрсақ аймағы - оң, сол және ортаңғы, ал құрсақ аймағы — оң, сол бүйір және кіндік. Құрсақ асты аймағы оң, сол мықын және шат бөлігінен тұрады.

 

• Кеуде қуысындағы мүшелердің шекарасын анықтау үшін оған тік сызықтар жүргізіледі. Олар: 1. Орталық төс сызығы төссүйегініңекі шетінен; 2. Бұғананың орталық сызығы – бұғанасүйегініңортасынан басталып, төменге қарай бағытталады. 3. Алдыңғы, ортадағы, артқы қолтық асты сызығы - қолтық асты шұнқырының алдыңғы, ортадағы, артқы шетінен; 4. Жауырын сызығы - жауырынның төменгі бұрышынан, ал 5-омыртқа маңы сызығы - омыртқа жотасының екі жағынан өтеді.

• Барлық мүше мен мүшелер жүйесінде кездесетін бірдей анатомиялық атаулардан, олардың жиынтығынан, анатомиялық номенклатура туады. Анатомиялық номенклатура дүние жүзінде латын (жартысы грек) тілінде жүргізіледі. Дүниежүзілік анатомиялык номенклатура 1955 жылы Парижде өткізілген анатомдардың VI Дүниежүзілік конгресінде белгіленген. 1975 жылы Токиода өткен Дүниежүзілік анатомдардың X конгресінде анатомиялық атаулар толықтырылған.

 

• Анатомиялық терминдердің ішінде дене мүшелерінің орнын, бағытын көрсететін атаулар бар. Оларға сагиталь, фронталь, горизонталь жазықтықтар жатады. Бұл жазықтықтардың адам денесіне қатынасын адам тік, қолын төмен түсіріп, алақандарын алға қаратып ұстаған жағдайда анықталады. Денеден шартты түрде үш сызық өткізіледі. Горизонталь өткізілген жазықтықтың сызығы денені жоғарғы және төменгі бөліктерге бөледі. Фронталь жазықтық (frons - маңдай) маңдайға параллель сызық, ол денені алдыңғы және артқы бөліктерге бөледі. Сагиталь (латынша sagitta — садақ оғы) ол да тік жазықтыққа жатады. Бұл жазықтықтың сызығы денені симметриялык оң және сол екі бөлікке бөледі.

• Сонымен дененің, оның бөліктерінің жазықтықтағы жекеленген нүктесі, сызығы әртүрлі болып белгіленеді. Олардың негізгі терминдері мыналар: жазықтықтың ортасына жақындауы - медиаль, алыстауы - латераль, мүшенің бастапқы жағына жақын бөлігі проксималь, ал алыстау орналасқан бөлігі - дисталь деп аталады. Мысалы, саусақтың алақан сүйектеріне жақын орналасқан сүйектер “проксималь", ал саусақтың ұшындағы сүйектер “диеталь" деп аталады. Дененің алдыңғы бетіне жақын орналаскан бөлігі “вентраль", (латынның ventет - іш) арқаға жақындауы “дәрсаль" (латынның dетsalis - арқа) деп аталады. Дененің көптеген мүшелерінің құрылысы бірдей анатомиялық терминдермен белгіленеді.Мысалы, мүшенің денесі (лат. - corpus), басы (capuf), мойны (collum тесігі (foramen), сайы (sulcus), шұңқыры (fossa) болады. Ал, жілік сүйектерінің екі ұшы “эпифиз" (epiphysis), ортасындағы дене бөлігі “диафиз" (diaphysis), олардың аралығы "метафиз” (methaphysis) деп аталады.