Ағынды сулардың антропогендік факторлар әсерінен ластануы

 

Есіл өзені  иісін анықтау –  0 иісі жоқ

Кеңгір су қоймасы  иісін анықтау – 2 әлсіз

Иістер табиғи – хош иісті, батпақ иісті, шірік иісті, топырақ иісті, зең иісті, балық, күкіртсутегі, шөп иісті, белгісіз, және жасанды – хлор, фенол, бензин, камфора иісті болуы мүмкін.

Жақсы ауыз суы иіссіз болуы керек, ал рұқсат етілетін иіс 20⁰ С температурада 2 баллдан жоғары болмауы керек.

    Судың дәмі. Анықтауды сынама алған жерде тек судың санитарлық тұрғыдан қауіпсіздігіне сенімді болғанда ғана жүргізеді. Күманды жағдайларда оны алдын ала 5 - 10 минут қайнатып, 20-25⁰ С дейін суыту қажет болады. Дәмін (татымын) анықтау үшін шамамен 15 мл суды ауызға алып, бірнеше секунд ұстап, жұтпай дәмін анықтайды. Шикі судың дәмін анықтағаннан кейін ауызды марганец қышқылды калийдің әлсіз ертіндісімен шаю қажет.

Судың дәмін: қышқыл, сілтілі, тұзды, ащы-тұзды, кермек, ауыз қуыратын, тәтті; татымын: темірлі, кермек, хлорлы, металл, балық дәмді деп белгілейді.

Дәмі мен татымының  қарқындылығы баллмен: татымы жоқ – 0, өте әлсіз – 2, сезілетін – 3, анық– 4, өте күшті 5 баллмен бағаланады.

Есіл өзені  дәмін анықтау – татымы жоқ

Кеңгір су қоймасы  дәмін анықтау – өте әлсіз

 

     Судың мөлдірлігі. Анықтау үшін суды биіктігі бойынша сантиметрге бөлінген цилиндрге құяды, оның түбіне Снеллен шрифты бар баспа қағаз салады. Содан кейін біртіндеп суды резина түтігі бар төменгі тубустан шрифт анық көрінгенше ағызады. Бағана биіктігі бойынша оның мөлдірлігін сантиметрмен өлшейді.

Далалық жағдайда судың  мөлдірлігін анықтау үшін диаметрі 1 – 1,5 см болатын сымтемір сақинаны қолданады. Тұтқасынан ұстап, сымтемірді 500 – 1000 мл көлемді цилиндрға құйылған зерттелетін суға оның контурлары көрінбей қалғанша батырады. Содан кейін, сантиметрлік сызғышпен сақина анық көрінетін жерге дейінгі тереңдігін өлшейді. Сақина бойынша зерттеуден алынған деректерді Снеллен шрифты бойынша көрсеткішке кестемен аударады:

 

 Судың мөлдірлігін  анықтау

 

Анықтау әдістері
Сақина бойынша, см	Снеллен бойынша, см	Сақина бойынша, см	Снеллен бойынша, см
1	2	3	4
2	0,5	24	17
4	2	26	18
6	3	28	19
8	5	30	21
10	6	32	23
1	2	3	4
12	8	34	25
15	10	36	26
17	12	38	28
20	14	41	30
22	16

Есіл өзені  мөлдірлігін анықтау –  сақина бойынша 17 см,селлен бойынша 12 см

Кеңгір су қоймасы  мөлдірлігін анықтау – сақина бойынша 12 см,селлен бойынша 8 см

 

 

30 см жоғары мөлдірлігі бар су жақсы деп саналады; 10 нан 30 см – қолдануға рұқсат етіледі. Судың мөлдірлігін: мөлдір, әлісіз мөлдір, сәл лайлы және күшті лайлы деген терминдермен анықтайды. 

 

Судың лайлығы. сынамада органикалық және минералды текті ерімеген және коллоидты заттардың болуымен шартталады. Судың лайлылығы мен мөлдірлігі арасында белгілі бір тәуелділік бар. Осыдан лайлылықты анықтауды судың белгілі мөлдірлігін айналдырып кесте бойынша жүргізеді:

 

   Судың лайлылығын анықтау

 

Мөлдірлігі, см	Лайлылығы мг/л	Мөлдірлігі, см	Лайлылығы мг/л	Мөлдірлігі, см	Лайлылығы мг/л
4,0	235	14,0	65,0	24,0	38,0
5,0	185	15,0	61,0	26,0	35,1
6,0	155	16,0	56,0	28,0	32,6
7,0	130	17,0	53,4	30,0	30,5
8,0	114	18,0	48,0	32,0	28,6
9,0	102	19,0	46,0	34,0	26,9
10,0	92	20,0	44,5	36,0	25,4
11,0	83	21,0	43,3	38,0	24,2
12,0	76	22,0	41,4	40,0	23,0
13,0	70	23,0	39,6	42,0	21,8

 

Есіл өзені  лайлылығынн анықтау –  мөлдірлігі бойынша 17 см, лайлылығы – 53,4 мг/л

 Кеңгір  су қоймасы лайлылығын анықтау  – мөлдірлігі бойынша 12 см, лайлылығы  – 76 мг/л

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

         Қорытынды

Табиғат байлықтарының  ішінде судың орны ерекше. Сусыз  жер бетінде тіршіліктің болуы  мүмкін емес.

Су біздің ғаламшарымыздың  үстінде 3-3,5 млрд жыл бұрын жер  қыртысының газсыздануы саядарынан шыққан бу түрінде пайда болған деп есептеледі. Қазіргі кезде судың салмағы жер салмағының 0,025%-ын құрайды және оның жалпы мөлшері 1,6*10,9 текше шақырым болып саналады.

Су түссіз, иіссіз, дәмсіз сұйықтық, табиғи зат. Сондай-ақ ол толық құнарсыздығымен ерекшеленеді. Солай бола тұра жер әлеміндегі барлық тіршілік үшін қажет. Аусыз адам да, жан-жануарлар да, өсімдіктердің де тіршілік етуі мүмкін емес.

Су ең жақсы  еріткіш болып табылатынымен  өзінің жай заттарға ыдырауы қиын, химиялық енжар зат. Ол барлық табиғат  ортасында: су буы және қар, жаңбыр, шық түрінде әуеде сығынды сулар түрінде жер қыртысының үстінгі қабатында, тіршілік шарасында, яғни тірі заттар құрамында болады. Сондай-ақ су шарасын, яғни жердің айрықша сулық белдеуін құрайды.

Су байлықтарын  сақтау- бүкілхалықтың іс екенін ұмытпауымыз керек. Себебі, су бірінші қажеттілік және біздің таптырмайтын байлығымыз. Осыған орай су ресурстарын қорғауға бағытталған бірқатар іс-шаралар, қаулы-қараларда қабылданды. Су ресурстарын пайдалану және оларды қорғаудағы заңды құжаттардың бірі- ол 1993 жылдың 31 наурызында қабылданған «Су кодексі». мұндағы көрсетілген Қазақстан Республикасындағы су заңдарының міндеттері- халықтың, экономика салаларының суды ұтымды пайдалануын қамтамасыз ету, су ресурстарын ластанудан, былғану мен сарқылудан қорғау, судың зиянды ықпалын болдырмау және оны жою мақсатында су қатынастарын реттеп отыру, су қатынастары саласындағы заңдылықты нығайту болып табылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер.

1. Сагимбаев Г.К. Экология и экономика – Алматы мектеп 1997-144 б.
2. Ә.Бейсенова, А.Самақоға, Т.Есполов, Ж.Шілдебаев «Экология және  табиғатты  тиімді  пайдалану», «Ғылым», 2004
3. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: экология және табиғатты қорғау – Алматы мектеп ААҚ 2002ж. 392 б.
4. Су арнасы-2003 //Водопользование: действительность, проблемы и перспективы. Сборник материалов//. Шымкент 26-27 июня 2003 года- 191с.
5. НИИ “Экологии и человека и гигиены окружающей средың им. А.Н.Сыскина: “Чистота –Залог здоровья водоочистители в вашем домең 2000 г
6. Центральный институт типового проектирования. Пособие по проектированию сооружений для очистки и подготовки воды. 1989 г
7. Вода экология и технология Международный конгресс. Москва, 1994,-339с
8. Фомин Г.С., Ческис А.Б. Вода: Контроль химической и бактериологической безопасности по международном стандартом. Справочник (пед.ред. С.А.Подлепы) М, 1992г-389с
9. Сармурзина А.Г., Ашкеева Р.К., Дубовиченко А.Э. Химия воды, Алматы, "Қазақ университеті", 1997. - 71 с.
10. Семин В.А. Основы рационального водопользования и охрана водной среды. М., Высшая школа, 2001. -320с.
11. Новиков Ю.В., Сайфутдинов М.М. Вода и жизнь на замле. М., Наука, 184 с.
12. Юнити, 2001. - 343 с.
13. Алексеев С.В. Груздева Н.В. Муравев А.Г. и др. Практикум по экологии: Учебное пособие: М: АО ОМДС, 1996
14. Валова В.Д. Основы экологии М: Дашков иК 2001
15. w.w.w. ecolіne.ru/mc/books/eіa book/іntro htme.
16. http://kk.wikipedia.org/wiki/
17. http://www.info-tses.kz/