БҚО Сырым ауданы Аралтөбе ауылындағы «Суықбұлақ» шаруа қожалығындағы бұзаудың трихофития ауруы кезіңдегі мал дәрігерлік шаралардың ұйы

35 кг  тәркіленген  шикізат,  300  теңге  өнім  құны.

               Ш6=35 х 400 -  300  =  137000  теңге;

Малдардың  бруцеллез,вибриоз, трихомоноз, лептоспироз  және т.б.  ауруларына шалдығуына  байланысты төлді  толық ала алмаудан  болатын экономикалық шығынды  (Ш4)  былайша аңықталады:

                                Ш4= ( Кт х Та х Тн) х Қт;

Мұндағы; Қт- туу коэффициенті, жоспарлы көрсеткіш  бойынша қабылданған;

Та- малдың түріне қарай  төлдеуге тиісті  аналықтар саны, басы;

Тн-  нақтылы алынған  төлдер саны

Қт- бір бас төлдің  туған кездегі  жорамал құны,тенге;

                             Ш4=(0,09 х 280 -25)х 5000 =1000тг;

Малдардың асыл тұқымдық   қасиетінің жойылуынан  келтірілген  экономикалық шығын (Ш5)  келесі формула бойынша есептеледі:

                             Ш5=М  х ( Ба  х Бж)

Мұндағы; М- асыл тұқымдық  қасиетін  жойған мал  саны,бас;

Ба  және Бж -  асылтұқымды  және  асылтұқымдық  қасиетін  жойған  кездегі  малдардың  орташа өткізу құны;

                             Ш5=2 х ( 2000-1000)  =2000 тг

Яғни 13700  теңге  шаруашылықтағы  ауырған  бұзау  малының  шикізатын  тәркілеуден  түскен  экономикалық  шығын.

   Сонымен  шаруашылықтағы  трихофития ауруынан  келген  экономикалық  экономикалық  шығынның  жалпы  мөлшерін  аңықтағанда,   жоғарыда есептелген  шығындардың  мәнін  бір – біріне  қосамызда аңықтаймыз:

          Шж  = Ш1 + Ш2 + Ш3 + Ш4+Ш5 +Ш6 ;

Мұндағы;  Шж  -  жалпы шығын  қосындысы;

Ш1 ; Ш2 ; Ш3 ;Ш4; Ш5; Ш6 .... -  экономикалық шығын түрлері;

                     Шж = 73330+18000+34000+137000 +2000+1000=142030 тг;

142030 теңге  шаруашылықтағы  трихофития  ауруынан келген  нақты экономикалық  шығын.

8.Аталып отырған  ауруды  жою, алдын алу  шаралары  және  оны  шаруашылықтар мен  елді – мекендерге  таратпау.

             Шаруашылықтарда  төлдер  арасында трихофития ауруы  таралған  кезде   міндетті түрде ауруды  бүкіл шаруашылыққа  тарап кетпеуі үшін  арнайы іс- шаралар  жүзеге асырылады.

     Бұл шараларды уақытылы  әрі дер кезінде  жүргізу сол  шаруашылықтағы  мамандарға жүктеледі,

    Ауруды жою  шаралары  ең алдымен аурудың пайда болуы  себептерін  жлюдан басталады.  Трихофития ауруы  кезінде басты себеп шаруашылықтағы  ветеринарлық-  зоогигиеналық  талаптардың  дұрыс сақталмауынан,  нақтырақ  айтқанда  малдың  тұратын  орны,  төсеніші,  азық- жем құрамы  әртүрлі  саңырауқұлақтармен  зарарлануынан  туындайды.

Бұларды болдырмау   үшін    арнайы  дезинфекция, дератизация  жіне дезинсекция  жұмыстары  жүргізілуі  қажет.

Бұған қоса  ауруға  бейім  малдарды  профилактикалық  мақсатта  иммундеу   үшін  ЛТФ- 130  вакцинасы  қолданылады.

     Аурудан малдар  өлген  жағдайда  мал  өлексесін  арнйы  орындарда  жоюы  немесе  өңдеуі  шарт.

     Осы  аталған  іс- шараларды  жүзеге  асыру  барысында  шаруашылық  есебінен  едәуір  қаражат жұмсалады. Қаражаттың  көп мөлшерде  жұмсалуы  шаруашылықты  экономикалық  шығынға  әкеледі.

   Ветеринарлық   шараларды     ұйымдастыруға  кеткен шығындар- еңбек шығыны  және  материалдық шығынды құрайды.

« Суықбұлақ»  шаруа қожалығында   бас ветеринарлық  дәрігердің  айлық  жалақысы  15000 теңге, ал  ветеринарлық фельдшердің  айлығы-  12000   теңгені  құрайды.

  Осыдан  ветеринарлық  шараларды  жүргізу  кезінде   шаруашылықтың   еңбек шығыны   есептетейміз. Ол мына  төмендегі  кестеде көрсетілген:

                                                                 1-кесте.

    Материалдық шығын  деп  қолданылған  биопрепараттың,  дезинфекциялылық  бөгеттерге  және т.б.  жұмсалатын  шығынды  айтамыз.Шаруашылықтағы ауруды алдын  алуға  жұмсалған  материалдық  шығынды  есептейміз.

     Ең алдымен  ветеринарлық  шаралардын түрін,  олардың мөлшерін,бағасын  кесте  түрінде  көрсеттім.

                                                                             2-кесте

Ең алдымен  қора  көлемін аламыз Бұзауларға арналған 1 қораның  көлемі  3000 м2. Дәл  осындай 3 қора  салынған 3 х3000м2 =9000м2.

      Кесте бойынша  дезинфекция құны 1 теңгеге тең, сондықтан 9000 х 1=9000тг.Келесі  вакцинация  шығын есептеу.Вакцинация  жұмсалатын  мал басы санын 1  басқа  шаққандағы вакцинация құнына көбейтіп,жалпысын  табамыз:  227 х 20 =4540 теңге.

      Шыққан еңбек  шығындары мен  материалдық  шығындарды қосамыз:

            Шв= 15821+3000+4540 =29361 теңге

Жалпы  ветеринарлық  шаралар шығыны

9.Мал дәрігерлік шаралардың  экономикалық  тиімділігін бағалау.

«Суықбұлақ»  шаруа қожалығында  бұзаулардың  трихофития ауруының  алдын алу  және емдеу,  оларды  жою  жөніңдегі  шаралады  жүргізуден  шаруашылық көлеміндегі алд алынған болдырылмаған  экономикалық  шығынды  былайша  есептейміз:

                               Бш1   = Мж х Ка1 х Кж х  Б – Ш ;

Мұндағы: Мж -  ауруға бейімді  жалпы саны, бас;

К а1 - малдардың ауруға  ұшырау  коэффициенті,кг;

К ж -  негізгі өнімнің  жойылу  коэффициенті,кг;

Б-  негізгі өнімнің  бірлігінің   орташа сатылу  бағасы, теңге

Ш-  нақты  экономикалық шығын,тг.

    Шарушылықта  барлық бұзау саны 230 бас,ауруға ұшырау коэффициенті- 0,53,  жойылу коэффициенті-4,2 кг,өнімнің орташа  бағасы-400 теңге,нақты экономикалық шығын  142030 теңге.

                    Бш1  = 230 х 0,53 х4,2  х400 - 142030 =204792-142030  =62 762  теңге

   Ауырған  малдарды  емдеу  нәтижесіндек алды алынған  экономикалық  шығынды ( Бш2 )  өлім- жітімнен  болуы мүмкін  және ауырып жазылғаннан,  өлім- жітімнен  келтірілген  нақты  экономикалық шығындардың  айырмасы ретінде  келесі  формуланы  қолданамыз:

                   Б ш2 =  Мс  х  Кө х С х Б –Ш

Мұндағы, Мс-  емдеуден  өткен  ауру малдар саны,бас.

Кө - өлімге ұшырау тірілей салмағы,кг

С-  малдың орташа тірілей салмағы,кг;

Б-  негізгі  өнім  бірлігінің  орташа сатылу бағасы, теңге;

Ш- нақты экономикалық шығын,кг;

    Алдымен өлімге  ұшырау коэффициенті ( Кө )  аңықтаймыз.Өлімге ұшырау коэффициенті - өлген мал санының ауруға  ұшыраған  мал санына  қатынасы. Өлген мал – 3, ауруға ұшыраған -12.

                                   3    

                          КӨ = -------   = 0,5

                                   12

Бш2 =12 х0,5 х 90х 400-142030 =216000-142030=73970 теңге

Аймақ  бойынша  алдын алу, сауықтыру шараларын  жүргізу  нәтижесінде  алды алынған (болдырылмаған)  экономикалық шығынды               ( БШ3)  келесі формула  бойынша аңықталады;

                                    Бш3 = (Мж  х Ка2 х Ма)х Кж хБ;

Мұндағы; Мж-  аймақ  көлеміндегі ауруға бейім жалпы мал саны,бас;

Ка2-  аймақ  бойынша  малдардың  ауруға ұшырау  коэффициенті;

Ма-  аймақ бойынша  ауруға шалдыққан  малдар саны,бас;

Қж-  негізгі өнімнің  жойылу коэффициенті,кг,

Б-  негізгі өнім бірлігінің  орташа сатылу бағасы,теңге;

                            Бш3=(230  х 0,52-15)х 4,2х 400 =175728 тг;

  Емдеу, сауықтыру, алдын алу  шараларын  жүргізу  нәтижесінде  алынған  экономикалық  тиімділікті  мына формуламен  есептейді          

                         ЭВ1 = Бш1 – ШВ

Мұндағы, Б  -  мал дәрігерлік  шараларды  жүргізуге  алды алынған  шығын, тг

Ш В -  мал дәрігерлік шараларды  жүргізуге жұмсалған шығын,кг;

           ЭВ1  =62762-29361 =33401 тг

           ЭВ2  = 73970-29361 =  44609 тг

            Эв3=175728-29361 = 146367тг

Жануарлардың  ауруларын емдеуде  және алдын алуда  тиімдірек әдістер  мен препараттарды  қолдану нәтижесіңде, өнім мөлшерін көбейту  және сапасын  жақсарту арқылы алынған қосымша  түсім құны  келесі формула бойынша  аңықталады;

                        Қт = (Өд.ә -Өт.ә)х Ан;

Мұндағы; Қт-  қосымша түсім құны,теңге;

Өд.ә және Өт.ә-   дәтүрлі және тиімдірек  әдістер мен құралдарды  қолданып  өндірілген  өнімдер құнының  бір бас өңделген  малға есептелген  үлесі,теңге;

                      Қт=(3000-2000)х280 =280000 тг;

    Ветеринарлық  шараларды  жүргізу үшін  жұмсалатын  ағымдағы шығындарды  немесе  күрделі  қаржыларды  азайту  арқылы үнемделген  еңбек және  материалдық  шығындардың құның   келесі формула бойынша аңықтайды,

                      Үш=( Өк + Ен х Қк) – (Өж+ Ен хКж) хАн;

Мұңдағы; Өк және Өж-  өңделген бір мал басына ( жұмыстың  өлшем бірлігіне)  негізгі  қордағы және  жаңа нұсқаулардағы  ветеринарлық шараларды  жүргңзуге жұмсалған  ағымдағы өндірістік  шығындар,тг;