Қазақстан Ренспубликасының метрология саласындағы заң шығарушы базасын талдау

Заң әрекетінің таралу салаларына мемлекеттік басқару органдары жатады, сондай-ақ Қазақстан Республикасының териториясындағы өлшем бірлігін қамтамасыз етумен байланысты жүзеге асырылатын әрекеттер мен жеке және заңды тұлғаларға таралады.

ҚР-ң «Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы» заңы 7 тараудан, 31 баптан тұрады:

І тарау. Жалпы ережелер.

1 Бап. Осы заңда пайдаланылатын  негізгі ұғымдар.

2 Бап. Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы заңдар

3 Бап. Осы заңның қолданылу аясы

4 Бап. Өлшем бірлігін қамтамасыз  ету мақсаттары.

5 Бап. Өлшем бірлігін қамтамасыз  етуді мемлекеттік басқару.

ІІ тарау. Өлшем бірлігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесі.

6 Бап. Өлшем бірлігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйелердің құрлымы.

7 Бап. Өлшем бірлігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүесінің объектілері.

8 Бап. Өлшем бірлігін қамтаамасыз ету жөніндегі нормативтік құжаттар.

9 Бап. Шама бірліктері.

10 Бап. Шама бірліктерінің мемлекеттік эталондары.

11 Бап. Өлшем құралдары.

12 Бап. Өлшемдерді орындау әдістемелері.

ІІІ тарау. Метрологиялық қызмет.

13 Бап. Метрологиялық қызметтін  құрлымы.

14 Бап. Мемлекеттік метрологиялық  қызмет.

15 Бап. Өлшем бірлігін қамтамасыз  етудің мемлекеттік қызметтері.

16 Бап. Мемлекеттік басқару органдарының, жеке және заңды тұлғалардың  метрологиялық қызметтері.

ІV тарау. Өлшем құралдарының түрін бекіту, оларды өндіру, жөндеу, салыстырып тексеру және калибрелу.

 

17 Бап. Өлшем құралдарының түрін  бекіту және оларды метрологиялық аттестациялау.

18 Бап. Өлшем бірлігін қамтамасыз  ету саласында лицензиялау және  аккредиттеу.

19 Бап. Өлшем құралдарын салыстырып  тексеру.

20 Бап. Өлшем құралдарын калибрлеу.

V тарау. Мемлекеттік метрологиялық қадағалау.

21 Бап. Мемлекеттік метрологиялық қадағалаудың мақсаты.

22 Бап. Мемлекеттік метрологиялық  қадағалаудың объектілері.

23 Бап. Мемлекеттік метрологиялық  қадағалаудың аясы.

24 Бап. Мемлекеттік метрологиялық  қадағалау түрлері.

25 Бап. Өлшем құралдарын шығарылуын, жай-күйін және қолдануын, өлшемдерді орындау әдістемелерінің қолданылуын, шама бірліктерінің эталондарын, метрологиялық ережелер мен нормалардың сақталуын мемлекеттік метрологиялық қадағалау.

26 Бап. Сауда опперацияларын жасу  кезінде иеліктен шығарылатын  тауарлардың санын мемлекеттік метрологиялық қадағалау.

27 Бап. Кез-келген түрдегі бума  тауарларды ашу, сату және импорттан  алу кезінде олардың саның  мемлекеттік метрологиялық қадағалау.

28 Бап. Мемлекеттік метрологиялық  қадағалауды жүзеге асыратын  лауазымды адамдардың құқықтары.

VІ тарау. Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы заңдарды бұзғаны үшін жауаптылық және дауларды шешу.

29 Бап. Қақстан Республикасының  өлшем бірлігін қамтамасыз ету  туралы заңдарын бұзғандық үшін  жауаптылық.

30 Бап. Осы заң нормалардың бұзылуына қатысты дауларды шешу.

VІІ тарау. Өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі жұмыстарды қаржыландыру.

31 Бап. Өлшем бірлігін қамтамасыз  ету және мемлекеттік метрологиялық  қадағалау жөніндегі жұмыстарды  қаржыландыру. 

Өлшем бірлігін қамтамасыз ету бойынша заң шығару Қақақстан Республикасының Конституциясына негізделген, «Өлшем бірлігін қаматамасыз ету туралы» заңы мен өлшем бірлігін қамтамасыз етудің түрлі жұмыстарды ұйымдастыру мен өткізу тәртібін анықтайтын және басқа (өлшем бірлігін қамтамасыз ететін мемлекеттік жүесінің реестіріне өлшеу құралдарын еңгізу тәртібі, метрологиялық аттестацияны, өлшеу құралдарын салыстырып тексеру мен калибрлеуді өткізу тәртібі, Қазақстан Республикасында рұқсат етілген физикалық шама бірліктеріне өлшеуді орындау әдістерін қолдануға, аттестациялауға және жасауға қойылған талаптар және т.б.) нормативтік құқықтық растау құжаттарынан құралады.

 

 

 

 

 

2.2 Өлшем бірлігін қамтамасыз  етудің нормативтік негізі

 

 

Қақстан Республикасының өлшем бірлігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүесінің нормативтік негізін, нормативтік құжаттар комплексі құрайды. Олар Қазақстан Республикасындағы қажетті өлшем дәлдігі мен бірдейлікті қамтамасыз ету бойынша жұмыстарды ұйымдастыру мен өткізу тәртібін регламенттейтін, бірдей нормалар мен ережелерді бекітеді.

Қазақсатн Республикаының нормативтік құжаттары мыналарды регламенттейді (6 Қосымша):

-  шама бірліктерін;

- мемлекеттік салыстырып тексеру  сызбалары мен шама бірліктерінің  мемлекеттік эталондарын;

- өлшеу құралдарын тексеру құралдары мен әдістерін және калибрлеуін;

- өлшеу құралдарының нормаланған  метрологиялық сипаттамаларының  номенклатураларын;

- өлшеу дәлдігінің нормаларын;

- өлшем дәлдігінің көрсеткіштері мен өлшеу нәтижелерінің берілу формалары мен әдістерін;

- өлшеуді орындау әдістемелерін;

- материалдар мен заттардың қасиеті жөнінде мәліметтердің берілуі мен дұрыстығын бағалау әдістемені;

- материалдар мен заттардың  құрамы мен қасиетінің стандартты  үлгілеріне қойылатын талаптарын;

- материалдар мен заттардың  қасиеттері бойынша мәліметтерді  сараптау және атестациялау, жобалаушы, құрлымдық және техналогиялық құжаттардың метралогиялық сипаттаманың нормативтік құжаттарын калибрлеу мен салыстырып тексеруді, метрологиялық аттестациялауды, сынауды ұйымдастыру мен өткізу тәртібін;

- метрология саласындағы терминдер мен анықтамаларды

ҚР-ң нормативтік құжаттары мыналарға бөлінеді:

- негізгі, яғни нормалар мен  ережелерді және жалпы талаптарды  бекіту;

-  қандай да болсын түрдегі  өлшемдердің нормалар мен ережелерді  және талаптарды регламенттеу;

ҚР-ң МӨЖ нормативтік құжаттарына бекітілген тәртіпті қолданылатын мемлекетік стандарттар, халықаралық (аймақтық) стандарттар, ережелер, өлшем бірлігін қамтамасыз ету бойынша жұмыстарды өткізу тәртібі мен талаптарды анықтайтын нұсқаулар мен басқа да нормативті-әдістемелік құжаттар жатады.

Өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі нормативтік құжаттар стандартизация, метрология және сертификация саласындағы заңнамаға сәйкес жасалады және қолданылады.

 

Қазақстан Республикасының териториясында қолдануға міндетті ҚР-ң МӨЖ нормативтік құжаттарын стандартизация, метрология және сертификация жөніндегі өкілетті орган бекітеді.

Төменде ҚР МӨЖ-ң қолданылатын нормативтік құжаттары көрсетілген:

1.     ҚР СТ 2.0-2000 «ҚР МӨЖ. Негізгі ережелері».

2.     ҚР СТ 2.1-2000 «ҚР МӨЖ. Терминдері мен анықтамалары».

3.     ҚР СТ 2.2-97 «ҚР МӨЖ. Метрологиялық ережелерді сақтау, өлшемді аттестацияланған әдіспен  орындау, өлшеу құралдарын қолдануын, күйін және шығарылуын мемлекеттік  метрологиялық қадағалауды жүзеге  асыру тәртібі».

4.     ҚР СТ 2.3-97 «ҚР МӨЖ. Физикалық шама бірліктерінің эталондары. Негізгі ережелер. Жасау, бекіту, регистарциялау, сақтау және қолдану тәртібі» (алғаш еңгізілген).

5.     ҚР СТ 2.4-2000 «ҚР МӨЖ. Өлшеу құралдарын салыстырып  тексеру. Орындауды ұйымдастыру  тәртібі».

6.     ҚР СТ 2.5-98 «ҚР МӨЖ. Эксперт-аудиторларға қойылатын талаптар және оларды аттестациялау тәртібі».

7.     ҚР СТ 2.6-99 «ҚР МӨЖ. Өлшеу құралдарының түрлерін  бекіту мақсатымен мемлекеттік  сынау бағдарламасының түрлері. Жасау, безендіру, бекіту және регистрациялау  тәртібі».

8.     ҚР СТ 2.7-99 «ҚР МӨЖ. Аккредитацияның объектілері мен  өлшеу құралдарының Мемлекеттік  реестрлерін еңгізу тәртібі».

9.     ҚР СТ 2.8-99 «ҚР МӨЖ. Өлшеу құралдарын индикатор разрядтарына  ауыстыру тәртібі».

10. ҚР СТ 2.9-2000 «ҚР МӨЖ. Өлшеу құралраны өндіру, салыстырып тксеру және жөндеу бойынша лицензиялау тәртібі».

11. ҚР СТ 2.10-2000 «ҚР МӨЖ. Аттестацияланған  қоспалар. Аттестациялауды қолдану  тәртібін жасау».

12. ҚР СТ 2.11-2000 «ҚР МӨЖ. Қазақстан  Республикасының калибрлеу жүйесі. Негізгі ұғымдар».

13. ҚР СТ 2.12-2000 «ҚР МӨЖ. Қазақстан  Республикасының калибрлеу жүйесі. Өлшеу құралдарын калибрлеу. Орындауды  ұйымдастыру тәртібі».

14. ҚР СТ 2.13-2000 «ҚР МӨЖ. Тұрмыстық  газ счетчиктері. Салыстырып тексерудің  әдістерлері мен құралдары».

15. ҚР СТ 2.14-2000 «ҚР МӨЖ. Сауда опперациялары кезіндегі тауардың саны бойынша мемлекеттік метрологиялық қадағалауды жүргізу тәртібі» (алғаш еңгізілген, ПР 50.2003-94 есебімен жасалған).

16. ҚР СТ 2.15-2000 «ҚР МӨЖ. Мемлекеттік  метрологиялық қадағалау мен  мемлекеттік метрологиялық бақылау. Негізгі ұғымдар» (алғаш еңгізілген).

17.ҚР СТ 2.18-2001 «ҚР МӨЖ. Өлшеуді  орындау әдістері. Аттестациялау  мен қолдануды жасау тәртібі».

18.ҚР СТ 2.20-2001 «ҚР МӨЖ. Салыстырып  тексеру таңбалары. Сақтау, қолдану  және жасау тәртібі».

19.ҚР СТ 2.21-2000 «ҚР МӨЖ. Өлшеу құралдарының  түрлерін бекіту мен мемлекеттік  сынауды жүргізу тәртібі».

20.ҚР СТ  2.30-2001 «ҚР МӨЖ. Өлшеу  құралдарын метрологиялық аттестациялады  жүргізу тәртібі».

21.ҚР СТ  2.38-2002 «ҚР МӨЖ. Салыстырып  тексеру жұмыс жерлерін аттестациялау».

22.ҚР СТ 2.39-2002 «ҚР МӨЖ. Салыстырып  тексеру сызбалары. Құрлымы мен  мазмұны».

23.ҚР ПР 50.24-96 «Метрология бойынша  ережелер. Метрологиялық қызметтін  әрекеттері бойынша мемлекеттік  қадағалауды жүргізу тәртібі  мен ұйымдастыру (заңды тұлғалар)».

24.ҚР ПР 50.2.26-96 «Метрология бойынша  ережелер. ҚР МӨЖ. Өлшеу құралдарды  салыстыруды жүргізу тәртібі».

25.ҚР ПР 50.2.27-96 «Метрология бойынша  ережелер. Стандартты үлгілері бойынша  базалық ұйымдастырудың үлгілі  күйі».

26.ҚР СТ 7.0-99 «Қазақстан Республикасының аккредитациялау жүесі. Негізгі ұғымдар. №1 Өзгерістер».

27.ҚР СТ 7.2-2000 «Қазақстан Республикасының  аккредитациялау жүйесі. Сертификация  бойынша органдарға қойылатын  талаптар» (ҚР СТ 3.294 с 01.04.2000. орнына).

28.ҚР СТ 7.3-2000 «Қазақстан Республикасының аккредитациялау жүйесі. Сынау лабараторияларына (орталықтарға) қойылатын талаптар» (3.2-94 с 01.04.2000 орнына).

29.ҚР СТ 7.4-2000 «Қазақстан Республикасының  аккредитациялау жүйесі. Калибрлеу  лабараторияларына қойылатын талаптар».

30.ҚР СТ 7.5-2000 «Қазақстан Республикасының аккредитациялау жүйесі. Салыстырып тексеру лабараторияларына қойылатын негізгі талаптар».

31.ҚР СТ 7.8-2002 «Қазақстан Республикасының  аккредитациялау жүйесі. Калибрлеу, сынау және салыстырып тексеру  лабараторияларын (орталықтарын) аккредитациялау тәртібі».

32.МЕМСТ 8.009-84 «ҚР МӨЖ. Нормаланған  метрологиялық сипаттамалар».

33.МЕМСТ 8.010-99 «ҚР МӨЖ. Өлшеуді орындау  әдістері».

34.МЕМСТ 8.207-79 «ҚР МӨЖ. Көп ретті  бақылаумен тура өлшеулер. Өлшеу  нәтижелерін өндеу әдістері. Негізгі ұғымдар».

35.МЕМСТ 8.395-80 «ҚР МӨЖ. Салыстырып  тексеру кезіндегі нормаланған  шарттар».

36.МЕМСТ 8.401-80 «ҚР МӨЖ. Өлшеу құралдарының  дәлдік класстары. Жалпы талаптар».

37.МЕМСТ 8.417-81 «ҚР МӨЖ. Физикалық  шама бірліктері».

38.МИ 1317-86 «ҚР МӨЖ. Өлшем қателіктерінің  сипаттамалары мен өлшеу нәтижелері».

39.МИ 1552-86 «ҚР МӨЖ. Көп ретті және  тура өлшемдер. Өлшеу нәтижелерінің  қателіктерін бағалау».

40.МЕМСТ 24555-81 «ҚР МӨЖ. Сынау құрылғыларының  аттестациялау тәртібі».

41.ҚР Р 50.2.3-2001 «ҚР МӨЖ. Калибрлеу жүйесі. Калибрлеу белгілері. Жалпы талаптар».

42.ҚР Р 50.2.4-2002 «ҚР МӨЖ. Заңды тұлғалар  мен мемлекеттік басқару органдарының  метрологиялық қызметі бойынша  үлгілі жағдай».

 

 

2.3 Қазақстанның заң шығарушы  базасын қамтамасыз етуді ұйымдастыру

 

 

Өлшем бірлігін қамтамасыз етудің ұйымдастыру негізі Қазақстан Республикасының метрологиялық қызметі болып табылады, ол мыналардан құралады:

- мемлекеттік метрологиялық қызмет;

- сағат және жиілік бойынша  мемлекеттік қызметі;

-материалдар мен заттардын құрамы мен қасиетінің стандартық үлгілерінің мемлекеттік қызметі;

- материалдар мен заттардың қасиеті және физикалық константалар туралы стандарттық анықтама мәліметтері мен қызметі;

- жеке және заңды тұлғалардың  мемлекеттік бақылау органдарының метралогиялық қызметі;

Қазақстан Республикасының метрологиялық қызметін құрайтын координаталау ретінде мемлекеттік метрологиялық қызмет мыналардан құралады:

- стандартизация, метрология және сертификация бойынша өкілетті орган;