Қазақстандағы ішкі туризм

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚазақстандаҒы ішкі туризм дамуының мүмкіншіліктері

 

2.1. Қазақстандағы ішкі туризм саласының даму мүмкіндіктері

 

Халықаралық мамандар қазіргі туризмді құлдырауды білмейтін әлемдік экономика саласына жатқызады. Кіріс жағынан ол тек мұнай экспорты, мұнай мен автомобильге ғана жол береді. Шикізат сату елдің энерго тасымалдаушыларын шығынға ұшыратады, ал туриндустрия жанданып келе жатқан ресурстарда жұмыс істейді. Осыдан келіп туризмді дамыту шикізат сатудан тиімдірек пе деген ойға еріксіз берілесің.

Сонымен қатар Қазақстанның ішкі туризмі – мемлекетіміздің  жарнамасы болып табылады. Алайда соңғы жылдары кіріс және ішкі туризмге деген сұраныс өсуде. Халықаралық талдаушылар мен мамандардың ойынша туризм де Қазақстанның өсуі мен өркендеуіне зор ықпалын тигізеді. Осы орайда Алматының туристік инфрақұрылымы елеміздегі ең дамыған инфрақұрылым болып отыр. Қаламыздың туристік қызметтері даму үстінде: 600 жүзден астам туристік агенттіктер бар, 80-нен астам шетелдік компаниялармен байланыстар орнатылған. Өткен жылғы көші қон қызметінің көрсеткіші бойынша қаламызға көпшілігі «іскерлік туризм» өкілдері арқылы алыс және жақын шет елден 76000 қонақ келген. Туристік агенттіктер туристерге қызмет көрсету арқылы мемлекеттік бюджеттің қірісін ұлғатып отырғандығын байқатуды. Туристік агенттіктері арқылы туристік қызмет көрген туристердің саны күні бүгінге өсіп келеді. Ішкі маршруттық көрсеткіштер 3,3 есе өсті.

Қала әкімшілігі туризм дамуына ерекше көңіл бөліп отыр. Алматының туристік индустрия орталығына айналуы қазіргі таңдағы ең негізгі мәселе.

Алматының әсемдігін біз басқа елден келген туристерге көрсетіп, оларды қонақ-жайлылықпен қарсалып, олардың көңілдеріне жақсы әсер қалдырып, Алматы жайында өз елдеріне жеткізіп, қайтадан келулеріне ықпал етуіміз қажет.

Еуропа мен Азияда Қазақстандық нарықтың жаңа мүмкіншілігі мен Алматы қаласаның туризмінің алға жылжуы үшін әр түрлі әсерлі шешімдер өңделіп жатыр. Осы шаралар қала әкімшілігі мен туристік фирмалардың біррлескен күш салуы нәтижесінде жүзеге асуда. Қалада туристік кластерлер құрылып жатыр. Демалыс орындары  салынып парктермен фонтандар, ескерткіштер қалпына келтірілген. Көк-Төбені өз қалпына келтіріп, көптеген қонақтардың ұнататын демалыс орнына айналды. Қаланың инфра құрылысының өркендеуімен тыныштығы Оңтүстік астанаға туристердің көбеюіне бағытталып отыр. «Медеуді» қайта қалпына келтірумен туристік кешен құрылысын салу жайында жоспар бекітілген. Асыл тауларды сақтап қалу, «Шымбұлақты» өркендету мақсатында бірнеше салалар ұйымдастырылып отыр.

Түргендегі үлкен шаңғы курортының құрылысы басталды. Іле Алатауының солтүстігін игеруде жаңа жобалар қолданылып отыр. Оңтүстік астанаға туристің көбеюі мен Алматының көптеген қонақтарды күтуі өте тығыз байланыста болады. Сондықтан да қонақ үйлері өркендеуі қажет. үстіміздегі жылы Алматыға 1,5 есе іскер туристердің келуі жоспарлануда. Сол себептен бес жұлдызды қонақ үйлер мен туристік классер құрылысы туралы жобалар жасалынуда. Инфрақұрылыстың болашақта дамуына жетінші қысқы Азия ойындарымен 2014 жылы Қысқы Олимпияданың Алматыда өту үшін кандидатурасын ұсынады.  Сәуір айында  Алматыда 45-ші ір туристік форумы өтті. Еуропа елдерінен 42 туристік әкімшіліктерінің өкілдері келген осындай форумнан соң туризмнің жаңа импулсі, өркендеуі, әлемдік туризм қоғамымен тығыз байланыста болып, қаланың имиджін нығайтып, туристік әлеуетті нығайтты. Осының бәрі біз үшін көп мүмкіншілікке жол ашады. Аталған іс-шара аясында «Атакент көрме кешенінде» 27-29-шы сәуір аралығында өткен KITFF-2006 «Туризм және саяхат» халықаралық Қазақстандық туристік жәрменкесі ұйымдастырылды.

Сонымен бірге Алматы Халықаралық Әуежайда туристік анықтаманың қызметін құру бойынша жұмыстар жүргізіліп жатыр.

Қазақстанның туристік ассоциациасымен бірге «Қазақстандағы туризм» біртұтас ақпараттық-интернет порталын құру жоспалануда.

Әрине Алматы қаласы үшін экологиялық іскери және мәдени танымдық туризм түрлерін дамыту жолдары дамып келеді. Алматының табиғи кешенін ескере отырып, отандық және шетелдік туристері үшін жаңа туристік бағдарлар жасалып ендірілуде. Жұмыс барысында «көшпенді өркениет мұражайы», «сақ қорғандары» атты мұражайын , халықтың өнерді дамыту, этнографиялық орталығын ашу жоспарланып отыр.

Қорытындылай келе, Алматы еліміздің туристік индустриясының орталығына айналып, дүниенің түкпір-түкпірінен келген туристерді құдайшыл қонақ қонақжайлылықпен қарсы алатын бейбіт және қауіпсіз жеріміз халықаралық диалогтың дамуына үлкен үлес қосады деген үміттеміз /?,11/ 

Туризм басқа экономикалық сектормен салыстырғанда мультиприкаторлықтың аса үлкен пәрменділігіне ие. Ол тікелей жене жанама түрде экономиканың 32 секторына есер етеді (бұл турфирмалар, көліктің барлық түрлері, қонақүй кешендері, тамақтандыру жүйесі, демалыс үйлері, санаториилер, ұлттық кәсіптер, парктер және тағы басқалары). Онымен қоса-бұл әлемдік өндірістегі әрбір тоғызыншы жұмыс орны.

Шетелдік экономистердің санағы бойынша, 100 мың турист, қалада 2 сағат болғанда 350 мың доллар жұмсайды (17,5 доллар 1 сағатқа бір адамға). Отандық есептердің бергендеріне қарағанда біздің әрбір шетелдік турист орташа алғанда 700 доллар жұмсайды. Дүниежүзілік Туристік Ұйымның көрсеткіштері бойынша әлемдегі саяхаттаушы адамдар саны 1997 жылғы 613 миллионнан 2020 жылы 1,6 миллиардқа жетеді. Халықаралық туризмнен түскен пайда 1997 жылғы 443 миллиард доллардан 2020 жылы 2 трлн. долларға жетеді.

Триллиондар жайлы армандамай-ақ қояйық. Қазақстанға дамыған туристік державаларға кірсе де, соңғы уақыттарға дейін әлемдік статистика Қазақстанды халықаралық туристік рыноктың субъектісі ретінде қарастырмаған болатын. Халықаралық сарапшылардың "Қазақстандык үкіметтің Қазақстанды туристік потенциялы бар ел ретінде көрсетуге еш ықыласы жоқ" деген көзқарасы көпке дейін сақталды (бірақ оның мүмкіндіктері аз емес еді). Бұл жайлы қонақжай шаруашылығы мен ұлттық парктерінің мамандарының квалификациясын көтеруге келген Карл Дуйсенбергтың Кауымдастығының мамандары айтқан болатын. Соңғы 4-5 жылдар  ішінде  Казақстан  мемлекеттік  дәрежеде  ірі  туристік  биржалар  мен жәрменкелерге қатыспаған еді (бұл жағдай 2001 жылы түбірімен өзгерді). Дүниежүзілік Туристік Ұйымға көп қаржы қарыз болдық. Нәтижесінде біз бұл халықаралық ұйымның ақпараттық демеушілігінен айрылып қалдық. Сәйкесінше, 1998 жылы Қазақстанның жалпы ішкі өнімінің 0,09 пайызын туризм құрады. Туризм және Спорт агенттігінің экономикалық сараптамасы Қазақстанның төлем ақы балансында тоғыз жыл бойы "Туризм" саласына байланысты дұрыс қаржы бөлінбегенін анықтады. Қазақстан Республикасының статистика агенттігінің мәліметтері бойынша туристік шаруашылықтан алынатың салықтар үлесі бюджетке кіретін жалпы кірістің 1998 жылы 0,1 пайызын құраса, 1999 жылы 1,1 пайызын құраған. Қазақстан Республикасының турфирмалар мен агенттіктерден кірген кірісі 2000 жылы не бары 9 миллион доллар құраған.

Біздің туристік рынок ат үсті дамыған болатын, өйткені елде нақты мемелекеттік стратегия болмады. 90-шы жылдардың бірінші жартысында рыноктың басты жағдайын айқындаушы шоп-туризм болды. Олар әлемді белсенді түрде тани бастағандардың алғашқысы болды, ал олар арқылы әлем біздің ел жайлы біле бастады. Уақыт өте бұл жағдай басылды. Екінші толқын бастау алғанда турфирмалар зиялы туризм жасай бастады, дегенмен астыртын сауданың жылдық мөлшері Казақстанның сыртқы сауда айналымында шамамен 1 миллиард доллар құрайды. Турфирмалардың басым көпшілігі бұрынғысынша саяхатқа шығару туризмімен айналасады, бұл Қазақстаннан қаржының ағылуына әкеліп соқтырады. Қазақстан Республикасының статистика агентігінің берген мәліметтері бойынша 2001 жылы Қазақстандықтардың ең көп баратын жері - Түркия (30.4 пайыз), Кытай (19,2 пайыз), Германия (19.5 пайыз), БАӘ (6.8 пайыз).

Шетелдік туристерге қызмет ету бастапқыда азғана турфималарды қызықтырған еді. Туризмнің бұл саласын дамыту көп қаржылай салымды талап етті. Бұл жағдайдың теріс қыры Қазақстанның туризм обьектісі ретінде имиджінің қалыптасуының концепциясының жоқтығынан күшейе түсті. Квалификацияландырмаған басқару басқа проблемаларды тудырды; әкімшілік формальды істердің қиындауы (визалар, шетелдік азаматтарды тіркеу, кеден процедуралары), дамымаған инфрақұрылым, қатаң салықтық режим, тұрғылықты халықтың туристерді бейбітшілікпен қабылдамауы. Тіпті интернет жүйесінде Қазақстанды туристерге қауіпті елдердің тізіміне кіргізген мәліметтер де шыққан.

Елге   келетін   туристер   санын   көбейту   мақсатында   туристік   ұйымның шетелге  шығарған  туристің  саны  елге  келетін  туристік  азаматтар  санымен теңесуі керек деген айла да қолданып көрді. Бұл іске тек қана жекеменшік турбизнес  өкілдері   ғана  емес,  сонымен  қатар  шетелдіктер  де  қарсы  болды. Солардың   біреуінің   ойынша,   "тек   сауатты   ойластырылған   саясат   қана жағдайды өзгерте алады және 25 пайызға емес, барлық 50 пайыз".

Қазақстан Респупликасының Туризм жэне Спорт Агенттігінің берген мәліметтері бойынша 2001 жылдың бірінші жарты жылдығында елде 532 туристік ұйымдар жұмыс істеген. 2000 жылы туристік ұйымдар 146,9 мың туристке қызмет көрсеткен, Қазақстанның туристік фирмаларының қызметін 23,8 мың шетел азаматтары пайдаланды.

Туристер келмегендіктен, қонақ-үй секторы дамымай отыр. 1997 жылғымен салыстырғанда қонақ-үй саны 40 пайызға азайды. 6-7 жыл ішінде 605 қоңақ-үй жабылып қалды. Егер 1999 жылы 205 қонақ-үй жұмыс істеп, нөмірлі қор 15 пайызға ғана жүктелген болса, 2000 жылы Республикалық Статистика Агенттігінің санығынша 159 қонақ-үй ғана бары анықталды. Қазіргі таңда қонақ-үйлердегі, турбазалардағы, кемпингтердегі сыйымдылық жүктеменің 35 пайызын ғана құрайды. Туристік кластағы қонақ-үйлер үлкен сұранысқа ие (екі және үш жұлдызды немесе үлкен және орташа қонақүйлер), бірақ баға тарифтері бойынша олар ТМД елдеріндегі сондай отелдерден ұтылып отыр.

Қазақстанда әуе жолдары да жақсы дамыған, бірақ авиабилет бағасының қымбаттығы Қазақстанның туристік өнім бағасын үлкейтеді, ол сәйкесінше халықаралық рынокта бәсекелестігін төмендетеді. "Мұнай өнімдерін өндірмейтін Қырғызстанда авиабилет құны мұнайлы ел Қазақстандікімен салыстырғанда екі есе арзан" деген болатын қазақстандық турфирмалар.

Кадрмен қамтамасыз ету әлі нашар. Қазіргі уақытта Қазақстанда мемлекеттік, жекеменшік, ресейлік филиалдарды қосқанда туризм менеджерін дайындайтын 28 жоғарғы оқу орны бар деп саналады. Қазақстанның туристік потенциялы жайлы оқытушылардың жеткілікті дәрежеде білмеуімен және туристік салада жұмыс тәжірибесінің аздығы нәтижесінде болашақ мамандар шынайы рыноктан қол үзіп қалады. Мысалы, Алматыда туристік рынокта 5-10 кәсіпқой менеджерлер ғана сұранысқа ие.

Қазақстанда ішкі туризмнің дамымауының басты себебі мемлекет бұл іспен экономика саласы ретінде мемлекеттік дәрежеде айналыспағанын мойындауымыз керек. Бұл салаға көзқарас өзгергеннен бастап туристік ұйымдар елге туристер кіргізумен қызу айналыса бастады. Бұған түрткі болған ел басының бұл саланы өте пайдалы екенін айтқан мәлімдемесі еді.

Үкімет кешікпей Қазақстанның 2000-2003 жылдардағы туристік имиджінің қалыптасуының жоспарын бекітті. Өткен жыл турбизнесті түбірімен өзгертті. Біріншіден, ел бюджетінде "Туризм" статьясы пайда болып, оған 26 миллион тенге салынды. Бірнеше жылғы үзілістен кейін Казақстан ірі туристік биржаларды белсенді көрінді: ІТВ (Берлин), WТМ (Лондон), МІТТ (Мәскеу). Көрме стенділерінде Қазақстандық Ту көріне бастады. Оңтүстік астананың имиджінің қалыптасуына бағытталған істер жандана түсті. Алғаш рет Алматы және Алматы облысының туристік мүмкіндіктері туралы жарнамалық-ақпараттық бояулы буклет үлкен тиражбен (25 мың дана) басылып шықты. Туризм департаменті плакаттарды, үлкен күнтізбелерді, карталарды, аймақтың туристік артықшылықтарын ашатын екі бейнефильм өңдеп шығарды. Ішкі және кіру туризмін көтеру мақсатында Алматы және Оңтүстік Қазақстан облыстарына ақпараттық-жарнамалық турлар ұйымдастырылды. Мұндай турлар солтүстік, орталық және шығыс аймақтарға да ұйымдастыру жоспарланған болатын.

Тағы бір маңызға ие болатын оқиға бірінші халықаралық Қазақстандық "Туризм және саяхат КITТ-2001" көрмесі, оны ІТЕСА компаниясы ұйымдастырған болатын (айтпақшы, осы компания өткен жылдары Алматыда туристік жәрмеңке ұйымдастыруға келіспеген еді). Осы көрме аясында экотуризмге арналған халықаралық семинар болып өтті. Оған Дүниежүзілік Туристік Ұйымның Бас хатшысы Давид Де Виль мырза қатысқан болатын.

Осы  уақыт   ішінде   екі  туристік  одақ  пайда  болып  мақұлданды:   елден шығаратын   турфирмалар   бәрісі   біріктірген   Туристік   ұйымдардын   Алматы Ассосациясы    (ТҰАА)    және    елге    туристер    келтіретін    Турагенттіктердің Қазақстандық   Ассосациясы   (ТКА) .    "Біз   жалғыз   өзіміз   өзімізді   қорғай алмайтынымызды түсіндік- дейді ТҰАА вице президенті Раушан Қасенова, соңғы уақыттары туризм жайлы теріс пікірлер жиі айтылады, бірақ жақсы жақтары   анағұрлым   көп.   Біз де,   шетелдіктер де     үлкен  беделге   ие болған көптеген турфималармен бірігіп туристік мамандықтың, туристік саланың имиджін  көтеруге  талпынамыз".  Кәсіптік  бірігулер  спецификалық бизнесті қорғауда   үлкен   рөл   атқарды. Мысалы,   шетелдік   серіктесіне   аударылатын сумманың   НДС-ін   ауыстырып,   ТҰАА   өз   құқықтарын   қорғап   қалды (Қазақстан Республикасы бюджетке төлейтін салықтары мен басқа міндетті төлемдері 36-шы баптың 1-ші тармағында). ТКА қызметті оңтайландыру және кіру    визаларына    бағаны    төмендету    мақсатымен    Алматы    мен    Астана әуежайларында   "шетел   туристеріне   визалық   істерді   жеңілдету"    деген эксперимент  ұйымдастырды.   Туризм   және   Спорт  агенттігінің  мәлімдемесі бойынша   "бұл   жобаның   мақсаты   орындаушы   биліктің   шетел   туристерін қызықтыруда турфималарға көмек көрсетуге тілек білдірді". Экспериментке "Үлкен  жетіліктің"   елдері,  басқа  мемлекеттер  (20-ға  тарта)  және  жекелеген турфирмалар  (10-15-ке  тарта)  қатысты.  Консулдық жиындардың тарифы  35 доллар, қарапайым визалар 40-100 доллар (тездетілген режим 750 доллар (5-кесте).

 

 

 

 

 

5-кесте.

Кейбір елдерде туристік визаны алу мерзімі мен құны.

 

Мемлекет		Туристік визаны алу –мерзімі		Құны  (қызмет мерзімі отыз күнге дейін)
Қырғызстан Өзбекстан Ресей Түркіменстан		24 сағат 48сағат 10күн 3 күн ішінде		40 доллар 60 доллар 85 доллар 41 доллар
Қазақстан	7 күн ішінде		60-100 доллар
Греция Түркия	4 күн Шекарада		27 доллар визасыз
Франция	4 күн		26 доллар
Непал	Шекарада		8 доллар
Тайланд	Шекарада		8-10доллар