Қазақстан Республикасындағы туристік кәсіпорынның маркетингтік іс- әрекетің талдау

орындардың  фотосуреттері, видеофильмдер, буклеттер  мен брошюралар

және т.б.);

• инвестиция ағымын көбейту үшін ақпараттық қамсыздандырудың кең

бағдарламасын құру;

• туризмнің  МТБ және оның инфрақұрылымының қамтамасыз ету;

• халықаралық  станларт деңгейіне деійн қызмет көрсетусапасын жоғарылату,

туристердің мүдделерін қорғау мақсатымен Халықаралық  туристік қызметін

лицензиялау және сертификаттау жүйесін жетілдіру;

• телекоммуникация торын, байланыс қызметтерін дамыту;

• виза жүйесін  жақсарту және жетілдіру.

Туристік  секторды тікелей инвестицияны тарту, қаржылық салымдар мен өкімет қолдауы  арқылы дамыту Қырғызстан үшін экономикалық дамуындағы маңызды факторы екенін білеміз. 2001 жылы Қырғызстан Республикасында  «Туризм жылы» деп аталынды. Туризмді дамытудағы бұл бағдарламаның қонақ үй индустриясына қатысты стратегиялық бағыттары келесідей:

• 10-50 орынды мотелдерді соғу;

• әр түрлі  класты жаңа қонақ үйлерді соғу және бар кұрылысты жөндеуден

өткізу;

• кемпинг, жанұялық және пансионаттар қүру;

• қонақ  үй персоналын дайындау және оқыту;

• орынды бронерлеуде  компьютерлік торға ену.

Туризмді  дамыту тек туристік ғана емес, сонымен  қатар, бірнеше басқа да бизнес түрлерін дамытудың кепілі

Зерттеуші ғалымдардың  пікірінше, біздің облыс үшін туризмнің  болашағы зор, сол себептен туристік бизнесті дамыту мен шетелдік туристерді тартудың жоспарлары жасалуда.

 

 

ІІ-ТАРАУ. Қазақстан Республикасының  туризм саласындағы маркетингті  дамыту және жетілдірі жолдары

2.1 Қазақстан Республикасында туризм  саласындағы маркетингтің дамуы

 

Туризм Қазақстанда  рыноктық қатынастарды қалыптастыруда көптеген аспектілердің жетекшісі  болып табылады. Халықаралық және отандық тәжірибе көрсеткендей, туризм қысқа мерзім ішінде экономиканың ең табысты саласына айналуы мүмкін. Жургізіліп отырған реформалар мен  өзгерістердің методологиялық жоспарында туризм аясының ең тиімді және мақсатты бағытты саясатын таңдау маңызды  рөл атқарады. Осы мақсатта туристік бизнестің дамуына, динамикадағы жеке сегменттердің қалыптасуына ретроспективті және ситуациялық талдау жасау керек.

Әлемдік экономикада  туризмнің рөлі күннен күнге өсуде. Жоғарғы табысты, ірі және динамикалық  сала болып отыр, ол өз кезегінде  тек мұнай өндіру мен өңдеу  саласынан ғана табыстылық деңгейінен артта қалады. ДТҰ жылма-жыл стсатистикалық жинақ шығарып отырады. Өкініштісі, осы жинаққа Қырғызстан еніп, Қазақстан  енбей қалған. Ендеше, осындай көкейтесті мәселені мемлекеттік дәрежеде жедел  шешіп, экономикалық пайданы да, халықаралық  қауымдастық алдындағы ел беделін  де дұрыс пайдалану қажет. Туризм қызметінде маркетингтің кешенін айтарлықтай  әлі қолданбаған, туристік кәсіпорындардың  маркетингтік кешенін жолдау толық  зерттелмеген. Осы тұрғыдан алғанда  тақырыптың актуалдылығын аңғаруға болады.

Республикамыз бойынша туризм, демалу және емделу зоналар жалпы ауданы 1,7 млн га жуық болады. Оның ішінде Батыс Қазақстанда 168,6 мың га, Солтүстік Қазақстанда 373,4 мың га, Орталық Қазақстанда 111,8 мың га, Шығыс Қазақстанда 453,8 мың  га, Оңтүстік Қазақстанда 513,4 мың га.

Қазақстанда туризмді дамытудың маңызды алғышарттарының  қатарына күзетілетін табиғи объектілер және аң шаруашылықтары жатады. Бүгінгі  таңда Республикамызда 7 мемлекеттік  қорық бар, әрине, олар КСРО кезінде  құрылғанболатын. Сондықтан да осындай  көлемдегі қорығы бар жерлер Республикамызда  туризмді дамытуға негіз береді деп  есептеледі. Ақсу Жабағылы, Алматы, Барсакелмес, Қорғалжын, Марқакөл, Наурызым, Үстірт қорықтары 803,4 мың га жерді алып жатыр, 2 табиғи парк (Баянауыл және Қарқаралы), 64 мемлекеттік аңшылық-шаруашылық фаунаны  қорғайтын тапсырыс орындарының  ауданы 6,1 млн га, 1,8 млн га созылып  жатқан 19 мемлекеттік аң шаруашылықтары, 23,9 млн га жерге орналасқан 400-ден  астам спорттық-аңшылық шаруашылықтары.сы аталған территориялардың барлығы  Республикамыздағы туризмді дамытудың  бірінші кезектегі қорлары деп  қарастырылады. Қазақстанда туристік қызметке жүргізілген талдау әрбір  кезеңдегі туризм дамуын жүйелендіруге  және оның ерекшелігін көрсетуге  мүмкіндік береді.2004 жылы азаматтар  саны, соның ішінде Қазақстан Республикасына келген шет елдік туристер саны 2507 адамнан жоғары болды, яғни шет елдік  туристердің әлмдік ағымының 0,006%-ын құрады. Оларды қабылдаудан және қызмет көрсетуден түскен табыс 3 млрд. 312 млн. 924 мың теңге болды. Жалпы Қазақстанның турқызметтер экспортының көлемі халықаралық туризмнің 2,9 % үлесін алады және Қазақстанның ұлттық табысындағы туристік қызметтен түскен табыстың үлесі 2004 жылы 0,05 % құрады. Берілген мәліметтерден елдің туристік бизнесінде жағымсыз беталыс байқалатынын көруге болады, ол барлық туристік қызметтер түріне сұраныстың төмендуімен байланысты.

Қазіргі таңда  Өзбекстан, Қырғызстан, Ресей сияқты көрші мемлекеттер Қазақстанды  туристік көрсеткіштер бойынша артта  қалдыруда.

Қырғызстан  мен Өзбекстанның артықшылықтары туризм бұл елдерде басымды мемлекеттік  саясат болып табылады. Бюджеттен  тікелей субсидиялар, өкілетті органдардың  жоғары мәртебесі, салық салудағы жеңілдіктер.Сонымен  қатар туризмді дамытудың басты  жолы – жарнама.

Туристер  үшін Қазақстанда 700 саяхат бағыттары  ұсынылады. Сонымен қатар, 32876 орны бар  әр түрлі категориядағы 372 қонақ  үйлер жұмыс істейді. Алматыда 4950 орны бар 25 қонақ үй бар.

Туристік  қызметтердің баламалы рыногын көрші  елдер ұсынып отыр, мұндағы Қазақстан  Республикасындағы келесі факторлар  нәтижесінде ұтылып отыр әсер етеді (1сурет).

Біріншіден, шетел азаматтары үшін визаның қымбаттылығы және келу визаларын тіркеу процедурасы.

Екіншіден, турфирмалардан алынатын жоғары салық  қойылымдары.

Үшіншіден, кедендік процедуралардың күрделілігі.

Төртіншіден, теңізге шығатын жолдың жоқтығы  және елдің туризм объектісінің территориялық  алшақтығы.

Бесіншіден, Үкімет басындағылардың экономикалық дағдарысты себеп қылып ақша қаражаттарын туризмге салмауы. Шетел азаматтары үшін виза мәселесін жеңілдету мақсатында Қазақстан Республикасының Шетел  іс Министрлігі, туризм және спорт агенттігі, Ішкі Істер Министрлігі бірігіп, виза процедурасын жеңілдету бойынша  эксперимент жүргізу туралы шешім  қабылдады. Эксперимент Астана және Алматы қалаларының әуежайларында  жүргізіледі.

4-сурет. Қазақстандағы  туризмді дамытуға әсер ететін  негізгі экономикалық факторлар.

 

Тұтынушылардың  қажеттіліктерін білу ең маңызды  мәселе екені бәріне түсінікті. Осының мақсатында туристік фирмалар маркетингтік зерттеулер жүргізеді. Маркетингтік зерттеулердің  негізгі бағыттары болып рыноктың сыйымдылығы мен конъюктурасы, тұтынушылары, бәсекелестер, жабдықтаушылар, делдалдар, өнім табылады. Туристік кәсіпорын  маркетингі көптеген факторлар әсеріне  байланысты (экономикалық, табиғи, әлеуметтік – мәдени және т.б.). Кәсіпорын маркетингі практикасындағы факторлар мен  оларды қолданудағы күрделі өзгерістерді қарастыру керек. Мысалға, қазіргі  кезде көптеген елдер бос уақытын  спорт пен демалысқа кетіруге тырысады, туристік фирма іс-әрекетіне  бейімделуге және туризм сферасындағы т.б. даму беталысын көрсету міндеті  болып табылатын туристік маркетингті  дамыту үшін жаңа перспективаларға жол ашады. Мысалы, Қазақстан Республикасында негізінен спорт, жүзу, аң аулау саласына бағытталған. Ғылым мен техниканың дамуы туристік қызметтің массалық өндірісінің құралдарын жетілдіруге мүмкіндік береді. Туризм индустриясындағы туристік маркетингке компьютерлік техниканы енгізу керек.

Туристік  аймақтың тартымдылығын анықтайтын факторларға келесілерді жатқызуға  болады: 1) аймақтың қолайлығы; 2) табиғаты және климаты; 3) келушілерге тұрғылықты халықтың қатынасы; 4) аймақтың инфрақұрылымы; 5) бөлшек сауда жағдайы; 6) баға деңгейі; 7) спорттық және білім беру мүмкіншіліктері; 8) мәдени және әлеуметтік сипаттар.

Сондай-ақ, туристердің  ағымының төмендеуіне әсер ететін басқа  да мәселелер бар: 1) виза мәселелерімен  байланысты қиыншылықтар. Визасыз кіріп-шығуға болатын елдер бар. Біз үшін осындай  әкімшілік рәсімінің жеңілдеуі  өте маңызды; 2) Қазақстан Республикасының  туризм агенттігі «Hot Line» құру ісімен айналысуда. Егер турист кез-келген аймақта  туристік сапармен жүрген кезде төтенше  жағдай болса, арнайы жүйе арқылы қажетті  көмек жөнінде ақпарат беруге мүмкіндік туады. Бұл әрине мәселенің  ұшығуының алдын алады; 3) тұрақты  негіздегі авиарейстің жеткіліксіздігі; 4) көрсетілген қызметтердің бағасының  деңгейін олардың сапасына сай болмауы (тұру, тамақтану, көлікпен қамтамасыз ету және т.б.); 3) салық саясаты  туризмнің дамуына кедергі жасайды, фирма туристерді жіберуге немесе қабылдаумен  айналысатынына қарамастан туристік қызметке қосымша құн салығы салынады.

Қазақстан туризм саласына SWOT талдау жүргізетін болсақ, МЖМ алаңы – яғни, Қазақстан  матрицада көрсетілген мықты  жақтарын қолданып, туып отырған мүмкіндіктерді жіберіп алмауы тиіс. ҚР туристік ел ретіндегі басқа елдерге қарағандағы  бәсекелестік артықшылығы геосаяси жағынан өте ыңғайлы жерде  орналасуы, туристік рекреациялық зоналардың, ландшафтардың, флора мен фаунаның алуан түрлігі, саяси тұрақтылығы, ілгері экономикалық дамуы, территориясында  тарихи ескерткіштердің мол болуы  және Ұлы Жібек Жолының бойымен  орналасуы болып табылады. Аталып кеткен мықты жақтар Қазақстанда  туризм саласының үлкен потенциалы бар екеніне көзімізді жеткізеді  және соның әсерінен еліміздің алдында  бірқатар мүмкіндіктер туғызады. Олар SWOT матрицасында келтірілген. Енді біздің мақсатымыз аталған мықты жақтарды пайдаланып, туып отырған мүмкіндіктерді жүзеге асыруға қол жеткізетін стратегия  бойынша туризм саласын дамыту. Яғни, дамыту дегеніміз саланың алдында  тұрған бірқатар мәселелер тізбегін шешу. Бұл мәселелер біздің әлсіз  жақтарымыз болып табылады. Олар да SWOT матрицасында өзінің орнын тапты  және ӘЖМ алаңында мүмкіндіктермен  қиылысады. Осы алаңның мағынасы – мүмкіндіктерге қол жеткізу  үшін әлсіз жақтарды жою керек. Сол  мақсатта жүзеге асатын стратегиямен жұмыс істеуіміз қажет.

Сонымен қатар, туристік саланы мүлдем артқа қарай  шегіндіріп тастай алатын бірқатар қауіптер де төніп тұр. Олар қатарына экология нашарлауы, саяси тұрақсыздық, экономикалық тұрақсыздық жатады. Аталған қауіптердің  алдын алу үшін біз өзіміздің мықты жақтарымызды қолданып, олардың мүлдем көзін жоятын стратегия бойынша қызметті жүзеге асыру қажет. Бұл жағдай SWOT матрицасының МЖҚ алаңында туып отыр.

Туристік  саланың төмен деңгейде болуының себептері мен оған төніп отырған  қауіптері ӘЖҚ алаңында қиылысуда. Бұл алаңда біздің алдымызда тұрған мәселе — әлсіз жақтардан құтылу және қауіптерді әр қашанда қадағалау, өмірде өз көрінісін табуына жол  бермеу. Сонда мықты жақтар әсерінен пайда болып отырған мүмкіндіктер жүзеге аысп, елімізге үлкен пайдасын әкелер еді.

 

Кесте 2 – SWOT матрицасы.

Мүмкіндіктер

1. Туризмге  тікелей немесе жанама қатысы  бар барлық кәсіпорындарды дамыту;

2. Халықты  жұмыспен қамтамасыз ететін шағын  және орта бизнесті дамыту;

3. Еліміздің  беделін әлемдік қауымдастық  алдында көтеру;

4. Келу туризмін  кеңейту арқылы шетел валютасының  Қазақстанға келуіне қол жеткізу;

Қызмет көрсету  саласын кеңейту. Қауіптер

1. Экологияның  нашарлауы;

2. Саяси тұрақсыздық;

3. Экономикалық  тұрақсыздық.

Мықты жақтар

1. Қазақстанның  геосаяси тұрғысынан ыңғайлы  жерде орналасуы;

2. Туристік  рекреациялық зоналарының, ландшафтардың,  флора мен фаунаның алуан түрлілігі;

3. Саяси тұрақтылық  пен экономикалық дау;

4. Қазақстан  территориясында тарихи ескерткіштердің  көп болуы;

5. Қазақстанның  Ұлы Жібек Жолы бойында орналасуы.  МЫҚТЫ ЖАҚТАР МЕН МҮМКІНДІКТЕР  – МЖМ МЫҚТЫ ЖАҚТАР МЕН ҚАУІПТЕР  – МЖҚ

Әлсіз жақтар

1. Әлсіз инфрақұрылым;

2. Қазақстан  жөнінде потенциалды туристерде  ақпараттың аздығы;

3. Көрсетілетін  қызметтердің сәйкес деңгейде  болмауы;

4. Туризм  саласында Қазақстан мамандарының  тәжірибесінің аздығы. ӘЛСІЗ ЖАҚТАР  МЕН МҮМКІНДІКТЕР — ӘЖМ ӘЛСІЗ  ЖАҚТАР МЕН ҚАУІПТЕР — ӘЖҚ

 

Туристік  кластер ядросы қызмет жабдықтаушылар болып табылады, басқа сөзбен айтқанда бұл шетел туристерін Қазақстанға  шоғырландыру қызметтерін ұсынатын туристік агенттіктер. Қонақ үйлер, демалыс үйлері, транспорттық компаниялар  да туристік бизнестің өте маңызды  құраушылары болып табылады және туристік агенттіктермен ұсынылатын қызмет пекеттеріне енгізіледі.

Қызықтыру орындары туристік кластер картасының өте  маңызды орнын алады, себебі олар тек туристер таңдауын ғана емес, сонымен  қатар әр бір елдің ерекшеліктерін де көрсетеді.

Қазақстанның  бәсекелестік артықшылығы өзгеше мәдениетінде (тарихи туризм), көркем жабайы табиғатында  және спорттық туризм мен экстремалды  туризм сияқты белсенді демалыс түрлерімен айналысуға мүмкіндіктің бар болуында жатыр.

Келушілер де туристік кластердің маңызды бөлігі, туристік кластер картасы тапсырыс берушінің қалауына байланысты өзгеріп  отырады.

Туристік  қызметтердің жанама жабдықтаушылары  мейрамханалар мен туристердің  қауіпсіздігімен айналысатын мекемелер. Қазіргі таңда аталған сектордың  туристік агенттіктермен байланысы  қажетті деңгейдк емес.

Туристік  кластер дамуының қажетті құраушысының бірі білім беру мекемелері, салалық  ассоцияциялар және мемлекеттік  мекемелер. Білім беру мекемелері туристік кластерге қажет мамандары даярлаумен шұғғылданады.

Туризм индустриясын дамыту мақсатында біртұтас мемлекеттік  саясат жасалған. Білім беру, мәдеениет  және денсаулық сақтау министрлігінің туризм және спорт комитеті Республиканың  заң базасына сүйеніп, 2030 жылға дейін  саланың дамуының стратегиялық бағдарламасын  және «Жібек жолының тарихи орталықтарын өркендету» мемлекеттік бағдарламасын  жасады. Екі бағдарлама да Қазақстан  Республикасының Президентінің  жарғысымен үкімет қаулысымен бекітілген. Қазақстандағы Жібек жолы бөлігін  өркендету мақсатында «Жібек жолы –  Қазақстан Ұлттық компания» АҚ құрылды.