Берілгендерді негіздеу

КІРІСПЕ.

 

          Автомобиль (гр. avto — өздігінен және лат. mobilis — қозғалушы) немесе машина, өздігінен қозғалатын, жолаушыларды, сондай-ақ өз қозғалтқышын немесе моторын тасымалдауға арналған, моторлы және дөңгелекті көлік түрі.

XXI ғасырда автомобиль негізгі технологиялық құрал есебінде саналады. Жүзде-

ген миллион тонна жүк, миллиондаған адам, т.б. жүктер автомобильдермен тасымалданады. Барлық алдыңғы қатардағы мемлекеттер өте тиімді саналатын автомобильдер шығарумен айналасады. Олар дарынды адамдардың бірнеше ұрпақтарының ғылыми ізденісі нәтижесінде шығарылуда.

            Автомобильдердің республика үшін ерекше маңыздылығы Қазақстанның кең байтақ аумағы және халық тығыздығының сиректігі алдын ала анықтайды. Бұл жекелеген өңірлер үшін жүктерді және жолаушыларды жеткізудің бірден-бір құралы болып табылады.

            Автомобиль көлігі еліміздің тасымал кешенінде маңызды орын алады. Миллиондаған мекеме, ұйым, фирма, компания, ферма-кооператив ұжымдық клиенттерді халық шаруашылығында ретті атқарып және еліміздің халқына тын-

ымсыз қызмет етеді.Жыл сайын автомобиль көлігімен халық шаруашылығында 80 %-дан астам жүк тасылатын болса, тасымалдың көпшілік пайдаланымында 75 %-дан астам жолаушы тасымалданады. 
            Автомобиль көлігінің алдында тұрған бірден-бір мәселе, автомобильдің пайдалану сенімділігін арттыру болып табылады.Бұл мәселені шешу бір автомо-

биль өндірушілерінің анағұрлым сенімді автомобиль шығарумен қамтамасыз етілсе, екінші жағынан – автомобильдің техникалық пайдалану әдістерін жетіл-

діру болады.Бұл қозғалыс құрамын қалыпты жағдайда ұстап тұру үшін қажетті өндірістік базаны құруды, техникалық күтім көрсету мен жөндеудің алдыңғы қатарлы және қор үнемдеу технологиялық үдерісін тиімді жақсартуды талап етеді. 
            Автомобильдерді пайдалану кезінде оның сенімділігі мен басқа да қасиеттері төмендейді.Осыған байланысты автомобильдерде әр түрлі ақаулар пайда болады.Сондықтан осы ақауларды техникалық қызмет көрсетуде және жөндеу кезінде шегертеді. 
            Автомобильді ұзақ пайдалану кезінде оның жағдайын АКМ – рде, жөндеуі техникалық жарамсыз және экономикалық тиімсіз болады.Бұл жағдайда автомо-

бильді жөндеу мекемесіне оны күрделі жөндеуге жібереді. 
            Автомобильдерді жөндеудің қажеттілігі және экономикалық ұтымдылығы айтылып, қазіргі кездегі жөндеу өндірісінің жағдайы Қазақстан Республикасы бойынша мәліметтерден тұрады. 
            Күрделі жөндеудің құны жаңа агрегаттар немесе автомобильдің құнына қарағанда біршама төмен, алавтомобильдің күрделі жөндеуден кейінгі жүру қашықтығы тек 20 % шамасында ғана кемиді.Сондықтан күрделі жөндеу ұтымды өндіріске жатады.Өзінің жұмыс қоры біткен немесе ауыстыруды керек ететін бөлшектер 25-30 % құрайды.Оларға поршень, поршень сақиналары, мойынтірек-

тер, резинотехникалық бұйымдары т.с.с бөлшектер жатады.Жұмыс беттерінің тозуы мүмкіндік шегі бар және оларды жөндеусіз пайдалануға болатын бөлшек-

тер саны 30-35 %.Автомобильдің қалған бөлшектері 40-45 % қалпына келтіріліп, оларды қайта пайдалануға болады.Осындай бөлшектерге күрделі құрылысты, металл сыйымдылығы көп, және қымбат бөлшектер жатады : цилиндрлер бірікпесі, цилиндр бастиегі, иінді және таратқыш білік, беріліс қорабының, ілініс берілісінің және артқы көпірдің картері және т.с.с. бөлшектер жатады.                                                                                        

            Автомобильді       жөндеуде негізгі экономикалық тиімділігі – қалған қорлардың бөлшектерінің қолданылуы болып есептелінеді.Автомобильдің 70–75 %-ға жуық бөлшектері күрделі жөндеуге түскенде қайтадан қолданылып немесе біраз жөндеуді керек етеді.

 

 

 

 

1 ЕСЕПТЕУ–ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ

      1.1 Берілгендерді негіздеу

 

            1.1.1 ЗМЗ – 53 қозғаушының тарату  білігінің конструктивтік ерекшеліктері  тетік болат 45 – тен жасалған. Оның 5 түпкі мойыны бар, енгізу және шығару клапандарын ашып жабуға арналған, 16 жұдырықшасы бар. Жұдырықшаның көтерілу биктігі 6,85мм. Ол клапанды 12 мм-ге қозғалта алады. Түпкі мойындар мен жұдырықшалардың беті жоғары жиілікті токпен өңделген, қаттылығы HRC-54 деңгейінде 2-5 мм тереңдікте шындалған, жұдырықшаның цилиндр тәрізді бөлігінің ені 17 мм-ден кем емес және шеттеріне қатысты симметриялы орналас-

қан. Қозғауышта клапандары жоғары орналасқан  газ тарату механизмі пайдала-

нылады.

             Клапандарды жоғарыда орналасуы қуатын арттыруға себін тигізетін, қозғауышты тиімді ететін артықшылықтары бар.

а) Жұмыстық қоспаны қысқа жолмен жағатын жинақы жану камерасы детанацияның пайда болуына кедергі жасайды және сығу дәрежесін арттырады.

б) Жану камерасының бетінің көлеміне қатынасы Г тәрізді камераға қарағанда 30-35% аз, яғни суыту сұйығына келетін жылуды азайтады және қозғауыштың ПӘК-ін көтереді.

с) Клапандардың өлшемдерін және көтерілу биіктігін үлкейту мүмкіндігі бар, яғни толтыру коэффициентін өсіреді.

д) Клапан механизімін реттеу мүмкіндігі бар.

          

            1.1.2 Тетіктің жұмыс істеу жағдайы

            Газ тарату білігі фасонды  беті бар түзу домалақ стержень  класына жатады ЗМЗ-53 газ тарату  білігі болат 45-тен  жасалған, қаттылғы HRC 52-62.Тарату білі-

гінің негізгі ақаулары:

1. Біліктің 0,040 мм-ден артық иілуі
2. Түпкі мойындардың тозуы
3. Эксцентриктік тозуы
4. Газ тарату жұлдызшасы тұратын мойынның тозуы
5. Бұаранда М30*2-4 тозуы

 

             Біліктің майысуы прессте түзетіледі. Тозған түпкі мойындар бес  жөндеу өлшемінің біреуіне сәйкес шлифталып қалпына келтіріледі. Шлифтау доңғалақ шлифтау станогінде ПП 750*333*305 өлшемдері маркасы 15 А40ПСМ дискісі арқылы іске асады. Шлифтағаннан кейін абразивті лента 22АМ63 немесе ГОЙ №10 жылтыратылады. Жұдырықшаның көлдеңен кескінің өлшемдері а-б=5,8(7,9)

болса,  сормайт №1 қорытпасымен ацетилен – оттегі жалынын пайдаланып флюс бура 50%, екі көмірқышықыл сода 47%, кремнезем 3% пайдаланылады. Балқы-

тылғаннан кейін копер арқылы жоғарыдағыдай шлифталып өнделеді.

            Тозған эксцентрик доңғалақ шлифтау станогында шпиндель осьінің эксцентриктің ауытқуын ескере отырып қалпына келтіріледі.

Гальваникалық жабуын жасау алдында тозған мойынды диаметрі 31,2мм (35,2) дейін балқытып, диаметрі 30,0+0,063(35,0+0,35) мм қылып шлифтайды.

Бұранда  М30*2-R екі орамнан артық тозса, диаметрі 27,5мм, ұзындығы 16мм қылып жонып, диаметрі 34мм діріл доғасын пайдаланып 11 кл.сым диаметрі 1,6мм, ток күші 180-200 А, кернеуі 12-14 В, біліктің айналу жиілігі 4 айн/мин балқыту сымының берілімі 2,4 айн/мин суыту сұйығының берілуі 0,5 л/мин режимінде балқытылады. Білік жартылай суда тұру керек. Балқытқаннан кейін біліктің ұрылуын тексереді. Қажет болған жағдайда түзетеді. Соңынан балқыған бетті диаметрі 30,0 – 0,14мм жонады, 49мм  өлшемді ұстай отрып 1*45 фаска жасайды да, сызбаға сәйкес бұрама салады.

            Қалпына келтірілген білік мына  сипаттамаларға сәйкес болуы  керек: барлық түпкі мойындардың  цилиндр тәрізділігі 0,0006(0,005)мм-ден артық болуы керек. Білікті екі шеті мойынға қойғанда ортаңғы мойнының ұрылуы 0,025мм-ден кем, жұдырықшалар бетінің бүріктігі Rа=0,32 жұлдызша орналасатын мойын үшін Ra=1,25мм болуы керек.

             V тәрізді қозіауыштың клапандары жоғарыда орналасқан, мұндай қозғау-

ыштың тарату білігі блоктың екі жағының түйісу бұрышында орналасқан және цилиндрлер қатарының оңы мен солына ортақ болады. (Клапандардың ашылуы еңггізу және шығару) осындай орналасқан тарату білігінің жұдырықшасы итергіш, штанга арқылы іске асады.

             Шығарылу клапанында айналдыру  механизмі болған жағдайда серіппе сол механизмнің табандық шайбасына тіреледі. Серіппелер жоғарғы жағымен фасон-

ды шайбы арқылы конус бетті жарты сухарьмен клапан шыбығының жырасына ұсталады. Иінді біліктің екі айналымында әрбір цилиндрдің клапандары бір рет ашылып жабылады. Тарату білігі бұл уақытта бір айналым жасайды, яғни тарату білігі иінді білікке қарағанда екі есе бәсең айналады. Газ тарару білігінің жұлдыз-

шасының тістері иінді біліктің жұдызшасының тістерінен 2 есе көп.

 

             1.1.3 ЗМЗ-53 тарату білігінің класы, механикалық қасиеттері және өңделу мүмкіндігі. Тетік біліктер класына  жатады және оқтауланып, механикалық өңдеу арқылы істелге.

Тарату білігінің механикалық қасиеттері:

1. Уақытша  кедергісі
2. Салыстырмалы ұзартуы
3. Қаттылығы
4. Жұмсару шегі
5. Соққыдан жұмсаруы

                           Технологиялық және пайдалану  қасиеттері:

1. Жону арқылы өңдеулі – жақсы
2. Пісіріп дәнекерленуі – шектелген

 

 

1.2 Партия санын негіздеу

 

            Тетік бойынша айлық қатжеттілік  формула бойынша есепттеледі:

 

                    X=

                                    ( 1.1)

 

X=

Мұндағы:

            Х- қажетті тетіктер мөлшері

            N -жылдық өндірістік бағдарлама

            m-қозғауыштағы бір типті бөлшектер саны

            K-жөндеудің маршруттық коэффициенті

 

            Кесте 1.1 Тарату білігінің ақаулары

 

Эскиз 9-бетте		Бөлшек - тарату білігі
		Беттік №530-100000
		Материалы – болат 45 МЕСТ  1050*88		НКС-54
		Өлшемі
Ақау аты	Ақауды өндеу әдісі	Жұмыстық сызба бойынша мм	Жөндеусіз рұқсат етілгені мм		Қорытынды
1. Бұранда бұрамасының тозуы	Бұрандалық калибр	М 30 хг			Жөндеу керек пісіріп балқыту
2. Жұдырықша бетінің желінуі	МК 25-50 жазық  микрометрі	а*b=	6,75		Копир мен өңдеу

 

 

 

 

1.3 Тетікті қалпына келтірудің  рационалды әдісін таңдау

           Қалпына келтірудің рационалды және оптималды әдісін таңдау қалпына келтіру әдісінің констуктивтік және технологиялық қасиеттеріне байланысты, ол қалпына келтірілген тетіктің ұзақ жұмыс істеуіне және қалпына келтірудің құны-

на байланысты. Әдісті таңдауды бағалау ушін талапқа сай болуы керек, ұзақ жұмыс істеуге, пайдалымдылығына, тиімділігіне.

            Пайдалану талабына сай, тарату  білігінің материалы, термоөңдеу, жұмыстың  бетінің сапасы, конструкциясы, жоба бойынша текті қалпына келтірудің келесі әдістері ұсынылады.

            Жұдырықша бетіндегі сызаттар  тозуды оңдау үшін бірнеше  әдісті пайдалануға болады.

      1.Көпірде өндеу 

      2.Әуелі балқыту, соңынан  өңдеу 

      3.Гальваникалық жобасын жасап, соңынан жұмыстың сызба өлшеміне

сәйкес өңдеу, жоба бойынша №2 ақауды оңдаудың әдісі ұсынылады. Себебі бұл, әдіс басқаларына қарағанда тиімдірек.

      4.Жолай операцияларды  орындау үшін қосымша пайда  болады да, қалпына

келтірудің өзіндік құны үрдіс артады.

 

     1.4 Тарату білігін қалпына келтірудің операцияларының реті

           Технолгиялық маршруттарды құрғаннан кейін технологиялық операция-

ларды жоспарлауға кіріседі.

Жеке бір операцияны жобалау үшін мыналарды білу керек: жөнделетін тетікті өндеудің технологиялық маршрутын, оны базалаудың, бекітудің сұлбасын, алдыңғы және орындалып жатқан операциялардағы беттерді өңдеудің аттары, дәлдігі, жұмысы екенін.

                         Операцияның базалық құрамды элементтерінде өтпе қарастырылады. Өтпе дегеніміз – бір қарапайым бетті өңдеуге арналған әртүрлі істелетін жұмыстар жиынтығы. Технологиялық операцияны жобалау операциясының құрамын тағайындау мен қарапайым беттерді өңдеудің рационалды ретімен өңдеуді оптимальді режимдері мен өңдеу жіберілімдерін есептеуді құрал-жабдықтардың

типін, өлшемдерін, орналасу сұлбасын, техникалық негізделген уақыт мөлшерін, жұмыс разрядын, меншікті құнын және құрал-жабдықты жұмыспен қамтамасыз етудің есебіне байланысты.

            Механикалық өңдеудің технологиялық операциясын жобалағанда данала-

ма уақытты азайтуға тырысады. Уақыт мөлшері оның құрамдас бөліктерін азайт-

қанда және бірнеше технологиялық өтпелердің уақытын біріктіргенде азаяды.

            Негізгі уақыт жоғары өнімді жону саймандарын пайдаланғанда, жону жылдамдығын тездеткенде, өтпе және өту уақыттарын азайтқанда азаяды. Көмек-

ші уақыт станоктың көмекші жүрістерінің уақытын кеміткенде, өңдеу процесін рационалды құрғанда, сонымен қатар дайындаманы бекіту, ағыту уақыттарын азайтқанда кемиді.

              Берілген құрамда және берілген баламада технологиялық операциялардың оптималды параметрлерін есептеу параметрлік оптимизация деп аталады. Экстримальдымен қабылдайтын мақсаттық функция ретінде технологиялық өнімділігі, тұрақтылығы қарастырылады.

№1 Ақауды жөндеу технологиясы

1. Токарлық операция

А. Тетікті артқы жағында мойыны арқылы патронға, ал ортанғы тағандық мойнымен люкетке бекітеміз.

Б. Тетіктің орналасуын өсуіне қатысты түзетеміз.

 

1. Мойын бетің 27,5 өлшемге дейін

В. Тетікті ағытып аламыз.

2. Центрлеуші тесікті түзетеміз.