Қазақстан темір жол

Қазақстан темір жол көлігі

 

 

 

    Кіріспе

 

 

Темір жол біздің елімізде көліктің басты  түрі,   мемелекетке   деген маңызы зор. Халқаралық байланыстың дамуына, және халықтың ,мәдениеттің, жоғарлауына халықттың өзара қатынасын кеңейтуге әсер етті.   Темір жол әр түрілі инжнерлік құрылғылармен техниканың құралдармен жабдықталған ең негізгісі темір жол жылжымалы құрамды локомативті вагондар шаруашылығымен құрылыс, және құрылғы сигналдар электір жабдықтарына байлансты, станция тораптары.

Темір жол  Қазақстандағы жүк тасымалы негізгі көлік түрі болып табылады. Қазақстан жерінде тұңғыш темір жол магисралі 1894-1896 жылдары  25 қазанда Пакров Соловасы, қаласы. Орал тар табанды темір жолы телімдерінің құрылысы аяқталғанан кейін ашылды.Осы жолдың 130 шақырымы кәзіргі қазақ даласын басып өтті. Арада 4 жыл өткенен кейін Орал Астырахан тар табанды темір жолы іске қосылды, мұның 77мың км шақырымы кәзіргі қазақ даласын басып өтті.

Солтүстік Қазақстаның дамуы үшін,1891-1896 жылдары салынған транссібір магисралі дәлірек айтқанда ,оның қазақстандық 190 шақырымы маңзы зор болды.  1901-1906 жылдары Қазақстан жерінде 1600 шақырымдық аумағын алған , Орта Азиямен Ресейдің ортасын қосатын Орынбор Тәшкент тар табанды темір жолы салынды. 1914-1917 жылдары болашақ түріксі-бір бір бөлігі Жетісу бөлігнде Арыс-Ташкент телімі салынды.1915 жыл Челенский Қостанай Қазақстан арқылы 166 км магисралы салынды.      1915-1917 жылдары салынған Алтай Семей 122 шақырымды Қазақстан жері арқылы өтті. Бұдан басқада 1918 жылыға дейін 117 шақырымы Екібастұз Ермек тар табанды темір жолы жұмыс істеп тұрды.

Кеңес заманында алғаш  темір жол 1925 жылдары салынған  Көкшетау телімі болды. Қазақстан түкпіріндегі аймақтардың дамуы үшін, және астықты шаруаға қажеттілігне байлансты 1926-1931жылдары Бурабай демалыс орыны және Ақмола станциясы арқылы Қаражалға дейінгі жалпы ұзындығы 700 шақырымды алатын жол телімі құрылды. Ембідегі мұнай кәсіп орынынң дамуына себепші болған,1926 жылыдан бастаған Гурьев Достар тар табанды темір жолы ықпал етті. 1927-1930 жылдары аралығнда салынған жалпы ұзындығы 1440 км Түркстан Сібір (Түріксібір) магисралінің аяқталуына байлансты респбуликаның экеномикалық дамуына және шөлді жерлерді игеруге әсер  етті.

Орталық Қазақстан дамуы  үшін, 30 жылдары салынған Ақмола-           Қарағанды- Балқаш 490 шақырымды ,ал оңтүстік үшін Шымкент-Ленгер жол телімдерінің маңызы зор  болды.   Алтай тау кен өндірісінің дамуы үшін 1930  жылдары салынған Зриянға дейінгі жол шешуші рөл атқарды.  1936-1939 жылдары Қазақстан орталық Ресеймен байланстырған Сартовка шағын жол телімі. Орал және Есіл жол телімдері салынды.  1936-1939 жылдары салынған Ембідегі мұнай кәсіп орынының ашылуымен байланысты жақындатқан Гурев Атырау Қанжалған магисралы өзінің стратегиялық маңыздылығын ұлы отан соғыс жылдары дәлелдеді.

1939-1943 жылдары салынған Ақмола Қаражал желісі Қарағандының көмірін батыс Оралға жеткізіп қамтамасыз еттіп маңызды нысан болып табылды.Сол жылдары Көксу-Текелі ,және Атасу-Қаражал,телімдері іске қосылды.Қазақстанда шойын жолдың жалпы ұзындығы 10 мың шақырымға жетті. Ұлы отан соғысы жылдары темір жол бойында, дала  шаруашылығына  және   жылжымалы құрамды жөндеу және өндірістік база құрылды. 1950 жылдарыға қарай салынған Мойынты-Шу (440КМ), жол телімдері салынғанан кейін,жылдын өзкті жаңалығы болды.Осылай транссі-бір магсиралі Түркстан Сібір жобасына бірігіп,еліміздің барылық жерінен өтетін, Петрапавл, Көкшетау, Ақмола, Қарағнды, Шу, Мойынты темір жолдары қосылды.

1958 жылдары 1 шілдеде  КСРО ең ірі темір жолының құрылысының ұызндығы 11мың шақырымнан асатын, ал 15 бөлімшенің құрылысы және Қазақстаның ,Орал Сібір Волга жағалауында Қырғызстан Азияны қосып барылық кеңкстік маршруттық магисралін бекітті.1960 жылдары шөлді өлкенің дамуына байланысты темір жолы салынды.

 Қазақстан Республикасы арқылы өтетін халықаралық көлік дәліздері маршруттарының қамтамасыз етілуін, инфрақұрылымының жай-күйін, халықаралық тасымалдаулар дамуын талдау нәтижесінде біріншіден, Қазақстандағы, сондай – ақ шекаралас территориялардағы, тіпті магистралді бағыттағы инфрақұрылымының қазіргі талаптарға жауап бермейтінін аңғартты және транзиттік көлік дәліздері мен шекара маңындағы өткелдер көлемінде көліктік-логистикалық орталықтарды ұйымдастыру мен салу негізінде әрі қарай жетілдіруді қажет ететіндігі айқындады.

Оны қажетті  бәсекелік күйге келтіру үшін инвестициялардың үлкен көлемі қажет. Тек ұлттық мүдде көзделетін әлемдік көліктік жүйеге ену үшін транзиттік жүк тасымалдарын басқаратын көліктік-логистикалық орталықтарды құруды қамтитын инвестициялық жобаларды кезектеп жүзеге асыратын инвестициялардың ішкі көздеріне ғана негізделу қажет.

     2009 жылдың қорытындысы бойынша Ұлттық компанияның табыс мөлшері 500 миллиард теңгені құрады. Бұл 2008 жылмен салыстырғанда 2 пайызға артық деген сөз. «Қазақ теміржолы» Ұлттық компаниясының бір жылдағы таза табысы 15 миллиард теңгені құрап отыр. Сонымен қатар, компания экономикалық дағдарысты ескере отырып, әкімшілік және өзге де шығындарды қысқартудың нәтижесінде 28 миллиард теңгені үнемдеуге қол жеткізген.

Соңғы кезде  компания жолаушылар тасымалы мен оның тиімділігіне айрықша мән беруде. Компания басшысы Асқар Маминның айтуынша, алдағы уақытта жүрдек поездардың санын арттырып, вагон тапшылығын жою қолға алынбақ. «Қазақстан теміржолы» келесі жылдарда 1,5 мың локомотив, 76 мың жүк және 1,7 мың жолаушылар вагонын алуды жоспарлап отырған көрінеді. Ол үшін 4 триллион теңге жұмсау жоспарланған.

1 Станция жұмысын ұйымдастырудың  жалпы сұрақтары

 

1.1 «Ж» станциясының  техникалық жабдықталуы және  пайдалану сипаттамасы  

 

«Ж» станциясының барлық парктері  бойлық орналасқан, телім болып табылады. Ол К - Д екі жолды бағытта орналасқан. Станцияға жақын орналасқан аралықтар поездар қозғалысын реттейтін келесі құралдармен жабдықталған: К - Ж аралықтар автоматты блоктаумен; Ж - Д аралығы автоматты блоктаумен.

Қабылдау-жөнелту парктерінің жұп және тақ бағыттарында қайта өңдеусіз сәйкесінше жұп және тақ транзитті поездарды (өз қалыптасуындағы) қабылдау және жөнелту үшін екі жол бар.   

Қайта өңдеу паркінде - 2 жол, ол К – Д бағытынан таратуға поездарды қабылдауға және өз құрастыруындағы поездарды сәйкес бағыттарға жөнелтуге арналған.

Сұрыптау паркі жеті жолдан тұрады. Қайта өңдеу паркі сұрыптау паркімен  Ml, M2 екі тартым жолмен қосылған. Станцияның парктері стрелкалар мен сигналдарды электрлік орталықтандырумен жабдықталған. Стрелкалар мен сигналдарды басқару үшін станцияда ЭЦ пост бар. Поездарды қалыптастыру кезінде сұрыптау паркінің артқы басының стрелкалары жергілікті басқаруға беріледі, вагонды істен шығару үшін станцияның қос басында және сұрыптау паркінің артқы басында телетайптық істен шығару посттары бар.

Станциялық технологиялық  орталық (СТО), ол сұрыптау паркінің басында  орналасқан, қабылдау-жөнелту парктерімен  үлкен диаметрдегі пневмопочтамен байланысады. Станция жұмысшыларының жұмыс орындары сәйкес бағдарламалық  қамтамасыз етумен ЭЕМ базасында автоматтандырылған жұмыс орындарымен (АЖО) жабдықталған. Станцияда  локомотивті депо, вагон жөндейтін депо және вагондарды техникалық тексеру және жөндеу пункті орналасқан.

M 1 тартатын жолға жүк  ауданы жанасып жатыр, М 2 тартатын жолға заводтың кіріс жолы жанасып жатыр; отын қоймасы локомотив шаруашылығының аумағында орналасқан. Жолаушыларға қызмет көрсету үшін станцияның жолаушылар ғимараты және бас жолдарда жаяу жүргіншілерге арналған жолаушылардың екі жоғары платформасы бар. Жолаушылар ғимараты қаланың тұрғын массив жағында орналасқан. Техникалық құрылысы мен қызметтік-техникалық ғимараттар орналасқан станция сұлбасы 1.1 суретте келтірілген.

 

 

1.2 Станцияның пайдалану  сипаттамасы

 

Станцияға қайта өңдеусіз 18 транзитті поездар келеді, К және Ж бағытынан сәйкес бағыттарға жөнеледі. Станция таратуға 10 поезд, станцияда құрылатын 4 өтпелі поезд, өз құрылуындағы 4 телімдік және 2 жинақтау поезды қабылдайды.

Поездарды құру жоспарына  сәйкес К және Д станциясында өтпелі поездар құрылады, поездардың жоспарына сәйкес өтпелі поездарға, А және Г учаскесінде  учаскелік поездар,  К-Ж және Ж-Д учаскесінде жинақтау поездар.

Станцияның жүк тиеу жұмысы құрайды: жүк түсіру - 51 вагон, тиеу – 46 вагон, 11 бос вагон заводқа тиеу үшін келеді.

Жүк тиеу ауласында 4 бос вагон босатылады, олар заводқа тиеуге жіберіледі. Отын қоймасынан 2 бос вагон заводқа тиеуге жіберіледі, ал 10 бос вагон Д станциясына жөнелтіледі.

 

 

1.3 Парктер мен жолдардың  мамандандырылуы

 

Мамандандырылу қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ету керек және поездарды қабылдау мен жөнелту операцияларын және маневрлік жұмысты үдетуге мүмкіндік береді. Бас жолдар қозғалыс бағыттары бойынша мамандандырылады. Парктер мен жолдардың мамандандырылуы  1.1кестеде ұсынылған.

 

1.1 кесте

Парктер мен жолдардың мамандандырылуы

 

Паркке кірмейтін парктер мен жолдардың атауы.	Жолдың №	Мамандандыру	Вагон ағындарының шамасы
Басты жолаушылар паркі	І   ІІ   3	Тақ жолаушылар поездарын  қабылдау және жөнелту үшін. Жұп жолаушылар поездарын  қабылдау және жөнелту үшін. Қос бағытта жолаушылар поездарын қабылдау және жөнелту  үшін
Тақ парк	5 7	Қайта өңдеусіз тақ транзитті  поездарды қабылдау және жөнелту  үшін.
Жүретін жол	10	Поезд локомотивтерін депоға және кері өткізу үшін.
Жұп парк	4, 6	Қайта өңдеусіз жұп транзитті поездарды қабылдау және жөнелту үшін.
Қайта өңдеу паркі	8, 9	Өз құрылуындағы поездарды  жөнелту поездарды таратуға қабылдау үшін

1.1 кестенің соңы

 

Паркке кірмейтін парктер мен жолдардың атауы.	Жолдың №	Мамандандыру	Вагон ағындарының шамасы
	1	А станциясына және басқаларға міндеттері бойынша вагондарды жинақтау үшін.
	2	К станциясына және басқаларға, В қоспағанда, тағайындау вагондарын жинақтау үшін. К-Ж учаскесінде вагондарды жинақтау үшін.
Сұрыптау паркі	3	Д станциясына тағайындаумен, вагондарды жинақтау үшін,
	4	Д қоспағанда, Г станциясына және әрі қарай вагондарды жинақтау үшін.
	5       5	К-Ж учаскесіне вагондар жинақтау үшін
	6	Жергілікті вагондар үшін.
	7	Жергілікті вагондар үшін.
Тартатын жол	M l,М 2	Құрамаларды таратуға және құру үшін және вагондарды жүк нысандарына жіберу, алу үшін.

 

 

1.4 Поездар мен локомотивтердің  жүру маршруттары 

 

Жүру маршрутын анықтау  кезінде жүру түрін, жүру қайдан және қайда болып жатқандығын және тиелетінмен қосқанда, алып тұрған стрелкаларды анықтайды. Поездардың, локомотивтер мен маневрлік құрамалардың жүру маршруттары 1.2 кестеде көрсетілген.

 

1.2 кесте

Поездардың, локомотивтер мен маневрлік құрамалардың маршруттары 

 

Жүру түрі	Қайдан	Қайда	Алып тұрған бұрмалар
1.Қайта өңдеусіз жұп транзитті поезды қабылдау.	Д-Ж екі аралығынан	4,6 ЖҚЖП	2/4;12;8;16/18; 24;26

1.2 кестенің жалғасы

 

Жүру түрі	Қайдан	Қайда	Алып тұрған бұрмалар
2.Қайта өңдеусіз жұп  транзитті поездың астынан поезд  локомотивін алу.	4,6 ЖҚЖП	Депоға	23;17;21;19;13;31;27
3.Қайта өңдеусіз жұп  транзитті поездың астына поезд  локомотивін жіберу.	Деподан	4,6 ЖҚЖП	29;31;15;19;21;17;23
4.Қайта өңдеусіз жұп  транзитті поезды жөнелту.	4,6 ЖҚЖП	Ж-К аралыққа	23;17/15;11;7
5.Қайта өңдеусіз тақ  транзитті поезды қабылдау.	К-Ж аралығына	5,7 ТҚЖП	3;5/7;11/13;33; 21;23;27
6.Қайта өңдеусіз тақ  транзитті поездың астынан поезд  локомотивін алу	5,7 ТҚЖП	Депоға	26;24;36;31;27;26
7. Қайта өңдеусіз тақ  транзитті поездың астына поезд  локомотивін жіберу.	Деподан	5,7 ТҚЖП	29;25;17;33/35;30;24/26
8. Қайта өңдеусіз тақ  транзитті поезды жөнелту.	5,7 ТҚЖП	Ж-Д перегонға	26/22;20;19;16;14/12;4/2
9.Қайта өңдеумен жұп  транзитті поезды қабылдау.	Д-Ж перегоннан	8,9 ӨП	4;12/14;16;18; 20;24;28
10.Қайта өңдеумен жұп  транзитті поездың астынан поезд  локомотивін алу	8,9 ӨП	Депоға	39;35;31;27
11.Жұп тарту жолына  бөлшектеуді  шығару	8,9 ӨП	М2	28;24;20;13;16;14
12.Тақ тарту жолына  бөлшектеуді  шығару.	8,9 ӨП	М1	39;41;43
13.Қайта өңдеумен тақ  транзитті поезды қабылдау.	К-Ж перегоннан	8,9 ӨП	2;5/7;11/13;33; 21;39
14.Қайта өңдеумен тақ  транзитті поездың астынан поезд  локомотивін алу	8,9 ӨП	Депоға	28;24;30;5;31; 27
15.Құраманы сұрыптау  паркінен қайта өңдеу паркіне  жұп тарту жолына қою	СП 1,7	8,9 ӨП	300-310;16;14;14; 16;18;20;24;28
16. Құраманы сұрыптау  паркінен қайта өңдеу паркіне тақ тарту жолына қою	СП 1,7	8,9 ӨП	301-311; 41;43;43;41;39