Мемлекеттік саяси биліктің Конституциядағы саяси көрінісі

Мемлекеттік комитет  тиісті мемлекеттік басқару салаларында  мемлекеттік саясатты жүргізетін және осы мақсатта заңдарға салааралық үйлестіруді  жүзеге асыратын Республика комитеті, бас басқармасы, комиссиясы, агенттігі  және Үкімет құрамына кірмейтін өзге де республикалық мемлекеттік басқару  органы. Үкімет құрамында                  орталық атқарушы орган болып  табылады. Министрліктің, мемлекеттік  комитеттің жанындағы департамент, агенттік, сондай-ақ Республика министрлігінің, мемлекеттік комитеттің жанындағы  өзге де                    мемлекеттік басқару органы юолып  табылады. Ол министрлігінің, министрлік комитетінің құзыреті шегінде арнайы атқарушы және               бақылау-қадағалау функцияларының, сондай-ақ салааралық үйлестіруді не мемлекеттік басқару саласында дербес басшылықты жүзеге асырады  /1, 53-54б./.

Енді, Республика Үкіметінің қызметін ұйымдастыру сұрақтарына  тоқталып өтетін болсақ.

«Қазақстан Республикасының  Үкіметі туралы» Конституциялық Заңның 4-тарауы  Республика  Үкіметінің  қызметін ұйымдастыруға арналған.

Үкіметтің отырыстары айына кем дегенде бір рет  өткізіліп               отырады. Үкіметтің отырыстарын  Премьер-Министр не Республика Президенті шақырады.

Үкіметтің отырыстарында  Премьер-Министр төрағалық етеді,                   ол болмаған кезде міндеттердің бөлінуіне  сәйкес Премьер-Министрдің міндетін атқаратын  Премьер-Министрдің орынбасарлары  төрағалық етеді. Үкімет ерекше маңызды  мәселелерді қарағанда оның отырыстарында  Республика Президенті төрағалық етеді.

Үкімет мүшелерінің  кемінде үштен екісі Үкімет отырысына            қатысса,  отырыс құқылы болып саналады. Үкімет мүшелері оның отырыстарына  алмастыру  құқығынсыз  қатысады.

Үкімет отырыстары ашық нысанда өткізіледі. Президенттің не Премьер-Министрдің бастамасымен Үкіметтің  жабық отырыстары өткізілуі мүмкін. Үкімет отырыстарын әзірлеу мен  өткізу тәртібі Үкімет Регламентімен  белгіленеді.

Республика Премьер-Министрі Үкіметтің жұмысын           ұйымдастырады және Үкімет мүшелерінің  арасындағы қызметтік  міндеттерді  бөледі; Республика Президентімен, Парламентпен, Конституциялық Кеңеспен, Жоғарғы Сотпен, Бас прокуратурамен, басқа мемлекеттік  органдармен қарым-қатынаста Үкіметтің  атынан өкілдік етеді немесе Үкімет атынан өкілдік етуді тапсырады; халықаралық              қатынастарда Үкімет атынан өкілдік  етуді тапсырады; Үкімет              мүшелерінің орталық және жергілікті атқарушы органдар басшыларының есебін тыңдап отырады; заңмен қарастырылған  өзге де өкілеттіктерді атқарады /7, 2б./.

 

 

Сот билігі

Қазақстан Республикасының  Конституциясының 75-бабына сәйкес, Қазақстан  Республикасында сот төрелігін  тек қана сот жүзеге асырады.               Сот билігі азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды             мүдделерін қорғайды. Сот ісін жүргізудің азаматтық, қылмыстық және заңмен белгіленген  өзге де нысандары арқылы жүзеге асырылады.              Қазақстан Республикасында сот  жүйесін Республиканың Жоғарғы                   Соты мен Республиканың жергілікті соттары (облыстық және оларға теңестірілген  соттары, аудандық (қалалық) құрайды. Республика               аумағында   Қазақстан   Республикасының    Әскери   соттары   болады                /1, 54б./.

Республиканың тәуелсіздік  алуына байланысты 1993 жылы қабылданған  Республикалық Конституцияда сот  билігі Конституциялық Сотқа, Жоғарғы  Сотқа және Жоғарғы Төрелік  Сотқа, сондай-ақ заң бойынша құрылатын  төменгі соттарға тиесілі екені  көрсетіліп, сот билігінің өзге мемлекеттік  биліктердің  қатарында екендігіне кепілдік берілді. Аталған Конституция  судьялардың сайлануы мерзімін  10  жылға  дейін  ұзартты.

1995 жылы 30 тамызда  референдумда қабылданған мемлекетіміздің  жаңа Конституциясының дүниеге  келуінен басталды.   Жаңа кезең  бойынша сот құрылымына тек  Республика Жоғары Соты  және  жергілікті соттар жататындығы  белгіленіп, бұл соттар тұрақты  судьялардан тұратын болды. Сөйтіп, бұрынғы Конституциялық Сот және  Жоғарғы  Төрелік  Сот таратылды.

2000 жылдың 1 қыркүйегіндегі  Қазақстан Республикасының Президентінің  «Қазақстан Республикасындағы сот  жүйесінің тәуелсіздігін күшейту  жөніндегі шаралар туралы»    Жарлығымен байланысты. Жарлықпен  Республикадағы соттар қызметін  материалдық-техникалық  және өзгедей  қамтамасыз етуді жүзеге асыратын  уәкілетті орган ретінде Қазақстан  Республикасының Жоғарғы Соты жанындағы сот әкімшілігі жөніндегі комитет құрылып, сот билігі  атқарушы  биліктің  ықпалынан  толығымен  шығарылды.

Республикадағы  сот билігінің тәуелсіздігін  бекітудегі тарихи               маңызы бар келесі тағы бір оқиға  – 2000 жылдың 25 желтоқсанында «Қазақстан Республикасындағы сот жүйесі мен  судьялардың мәртебесі туралы»  Конституциялық Заңның қабылдануы. Бұл  Заң судьялардың құқықтық мәртебесін және жаңа сот жүйесін бекітіп, Жоғарғы                              Сот Төрағасының және жергілікті соттар төрағаларының өкілдіктерін кеңейтті /8, 10б./. 

Республиканың сот  жүйесі Конституциямен және Республиканың  конституциялық заңымен белгіленеді. Республиканың Конституциясында белгіленгендей, кез келген басқа органдардың, лауазымды  тұлғалардың немесе басқа тұлғаның сот функцияларын өзіне алуға  хақысы жоқ.               Сонымен қатар Конституция қандай да бір атаумен арнаулы және               төтенше  соттар  құруға  жол  бермейді /9, 108б./.

Сот билігі Қазақстан  Республикасының атынан жүзеге асырылады  және оның мақсат-міндеті азаматтар  мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтары  мен заңды мүдделерін қорғауды, Республика Конституциясының, заңдардың, өзге де нормативтік-құқықтық                актілерінің,  халықаралық  шарттардың  орындалуын  қамтамасыз  ету.

Соттар шешімдердің, үкімдері мен өзге де қаулылардың  Республиканың бүкіл аумағында  міндетті күш болады, оларды орындамау, сол сияқты сотты сыйламаудың  өзге де көріністері заң бойынша  жауапкершілікке әкеліп соғады /10, 294б./.

Судья сот төрелігін  іске асыру кезінде тәуелсіз және Конституция мен заңға ғана бағынады.

Сот төрелігін  іске асыру жөніндегі соттың қызметіне  қандай да болсын араласуға жол берілмейді және ол заң бойынша жауапкершілікке  әкеп соғады. Нақты істер бойынша  судьялар есеп бермейді.

Заңды қолданған  кезде судья төмендегі принциптерді басшылыққа алуға тиіс:

адамның кінәлі екендігі заңды күшіне енген сот үкімімен танылғанша ол жасалған қылмысқа кінәлі емес деп есептеледі;

бір құқық бұзушылық  үшін ешкімді де қайтадан қылмыстық  немесе әкімшілік жауапқа тартуға  болмайды;

сотта әркім өз сөзін тыңдатуға құқылы;

жауапкершілікті белгілейтін немесе күшейтетін, азаматтарға  жаңа міндеттемелер жүктейтін немесе олардың жағдайын нашарлататын заңдардың  кері күші болмайды. Егер құқық бұзушылық  жасалғаннан кейін ол үшін жауапкершілік  заңмен алынып тасталса немесе жеңілдетілсе, жаңа заң қолданылады;

айыпталушы өзінің кінәсіздігін дәлелдеуге міндетті емес;

ешкім өзіне-өзі, жұбайына (зайыбына) және заңмен белгіленген  шектегі жақын туыстарына қарсы  айғақ беруге міндетті емес. Діни қызметшілер  өздеріне сеніп сырын ашқандарға қарсы куәгер болуға міндетті емес;

заңсыз тәсілмен алынған айғақтардың заңды күші болмайды. Ешкім өзінің жеке мойындауы  негізінде ғана сотталуға тиіс емес;

адамның кінәлі екендігі жөніндегі кез келген күдік айыпталушының  пайдасына қарастырылады;

қылмыстық заңды  ұқсастығына қарай қолдануға  жол берілмейді /6, 35-36б./.

Қазақстан Республикасы Президентінің  2000 жылдың                                   1 қыркүйегіндегі «Қазақстан Республикасының  сот жүйесінің                тәуелсіздігін күшейту жөніндегі  шаралар туралы» Жарлығымен республикадағы сот тәуелсіздігінің жаңа бір  кезеңі басталды. Жарлықпен репсубликадағы сот тар қызметін материалдық-техникалық және                    өзгедей қамтамасыз етуді жүзеге асыратын уәкілетті орган ретінде             Қазақстан Республикасының Жоғарғы  Соты жанындағы Сот әкімшілігі жөніндегі  Комитет құрылып, сот билігі атқарушы биліктің ықпалынан толығымен  шығарылды.

Республикадағы  сот билігінің тәуелсіздігін  бекітудегі тарихи маңызы бар келесі тағы бір оқиға 2000 жылғы 25 желтоқсандағы  «Қазақстан Республикасындағы сот  жүйесі мен судьялардың мәртебесі  туралы» Конституциялық Заңның қабылдануы /11, 3-4б./.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 Саясат  ұғымы

Саясат - (гр. politika - мемлекетті басқару өнері) - алғашында  мемлекеттік және қоғамдық істер  немесе мемлекеттік басқару шеберлігі  деген мағынаны білдірген. Кейін  келе оның мағынасы кеңейді және мынаны білдіреді:

1) өз мүдделерін  іске асыруға, қорғауға бағытталған  және саяси билікті басып алуға,  қолында ұстауға, оны пайдалануға  тырысушылықпен байланыс¬ты мемлекеттер,  топтар, ұлттар, үлкен әлеуметтік  топтардың арасындағы қатынастар  саласындағы азаматтар мен жеке  адамдар билігінің мекеме, бірлестіктердің  қызметі; 

2) мемлекеттің  істеріне қатынасу, оның қызметінің  түрін, мақсат, мазмұнын, анықтау; 

3) адамзат қоғамының  даму тарихында бұл ұғым көбінесе  шебер жасырылған басшылар мен  оның сыбайластарының ниеттерін,  мақсаттарын және амал-әрекеттерінің  түрлерін білдіреді; 

4) әдеттегі тілде  - адамдардың өзара қатынастарында  белгілі бір мақсатқа жетуге  бағытталған іс- әрекеттің сипаты;

5) мемлекеттік  және қоғамдық өмірдің күнделікті  мәселелер немесе оқиғалар жиынтығы.

 Саясаттың  негізгі функциялары - қоғамдық  өмірдің негізгі салаларын интеграциялау,  қоғамның біртұтастығын және  тұрақтылығын қамтамасыз ету.

3.1 Жеке  адам және саясат

Адам тумысынан  анархист, монархист, либерал болмайды. Мүндай мінез-кұлықтар адамда жүре-бара қалыптасады.

Адамның саяси  көзқарасы оның қандай ортада өскендігіне  тікелей байланысты. Оның саяси көзқарасына  әсер ететін факторларды екі кезеңге  бөлеміз.

Бірінші кезеңге  адамға бала кезінде ете зор әсер ететін ортаны — отбасын, ойнайтын достарын, мектепті жатқызуға болады. Қазіргі мектептерде авторитарлық тәртіп басым. Еліміздің атақты адамдары, олардың балалық шактары, елдін тәуелсіздігі туралы, баска да оқиғалар мәтін аркылы оқытылады. Біздің мемлекеттік кұрылысымыз (ол қандай болса да), оның басшылары, жеке адамдар мадақталатын әндерді айтып, өлеңдерді оқушылар жаттайды. Мектептерде әсіресе сыныптарда билік иелерінің атына сын айтылуы мүмкін емес. Мектептерде, мектепке дейінгі мекемелерде билік қатынасы диалог тұрғысында емес, жалпыға бірдей қатаң орныкқан тәртіп түрінде әтіледі.

Мектептің езінде билікті бөлісу үлгісін оқушылар міндетті, кажетті деп қабылдайды, солай болуы да тиіс. Ал бұл қатынас  мемлекет құрылымы туралы болашақтағы  көзқарасты да қалыптастырады.

Бұл кезенде саяси  әлеуметтенуге әсер ететін факторлар  — құрбы-құрдастары, коғамдық ұйымдар, бұқаралық акпарат кұралдары.

Екінші кезенде  саяси әлеуметтенудің факторлары өзгереді. Бұқаралық ақпарат құралдары  және әлеуметтік орта басты орын алады. Теледидар және радио арқылы берілетін  хабарлар алғашкы және шындық, ретінде  қабылданады.

3.2. Мемлекеттік  саяси биліктің Конституциядағы  саяси көрінісі

Мемлекеттің саяси  жүйесі Конституцияда нақты көрініс  тапқан. Саяси жүйенің негізгі  тұғыры – президенттік басқару жүйесі Конституцияда алғаш рет заңдастырылған. Қазақстан Республикасы президенттік басқару нысанындағы мемлекет болып  жарияланған. Президентке елдің  ішкі және сыртқы  саясаттарын анықтау  міндеті жүктелген. Ол мемлекеттік  биліктің барлық тармағының келісіп  жұмыс істеуін және олардың халық  алдындағы  жауапкершілігін қамтамасыз етеді. Президент заң шығарушы, атқарушы, сот жүйелерінің бәріне бірдей  қатынаста болады. Бәрінің жұмысын  үйлестіріп, мемлекеттік биліктің  дұрыс жүргізілуіінің кепілі  болып  танылады.

Біздің президентіміздің Негізгі Заңда көрсетілген конституциялық ауқымда жемісті жұмыс істеп  отырғанына  бүкіл ел куә. Еліміздегі саяси тұрақтылық, орын алып отырған  үлкен қиындықтарға қарамастан макроэкономикалық  деңгейдегі  ілгерілеу, отандық өнеркәсіпті  жандандыруға шетел инвестицияларын көптеп тарту, шикізат көздерін игеріп, жер асты байлықтарын экономиканы аяққа тұрғызуға  пайдалану, алыс-жақын шетелдермен оңды қатынастар орнату, ұлттардың татулығын қамтамасыз ету, еліміздің руханиятын, қорғанысын дамытуға күш салу және басқа сан-салалы қызметтерді құптауға әбден тұрарлық.

Президент ел халқына  “Қазақстан-2003” атты Жолдауын  жариялады. Алда тұрған дамуымыздың басты бағыттарын көрсетті.

Жаңа Конституция  елімізде екі палаталы тұрақты жұмыс  істейтін Парламентті  заңдастырды. Ол республиканың заң шығарушы ең жоғарғы өкілетті органы болып табылады. Парламентіміздің жаңа демократиялық  сипатта дамуына конституциялық негіз қаланды. Парламент өз жұмысын  саясаттандыруға бейімдемей, экономикалық және саяси реформаны елімізде жеделдетуге  қажетті заңдарды қабылдауды алдына негізгі мақсат етіп қойды.

Конституцияда Парламент  депутаттарының құқықтары мен міндеттері нақтылап көрсетілген. Конституциялық шеңберде әрбір депутаттың жемісті  жұмыс толық негіз бар.

Парламент Елбасының  ұсынысы бойынша Конституцияға  өзгертулер мен толықтырулар енгізеді, республикалық бюджетті бекітіп, оның орындауын қолдайды, бұл туралы Есеп комитетінің есептерін бекітеді. Үкімет басшысының бағдарламасын тыңдап, оны мақұлдайды немесе қабылдамай тастайды. Соғыс және бітім мәселелелерін  шешеді. Республиканың халықаралық  шарттарын қадап бекітеді және олардың  күшін жояды.