Мемлекет және құқық теориясының пәні мен әдісі

Жетісу әлеуметтік – гуманитарлық колледжі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Курстық жұмыс

Пән: Мемлекет және құқық теориясының негіздері

                      Тақырыбы: «Мемлекет және құқық  теориясының пәні мен әдісі»

 

 

 

 

 

 

Орындаған: Әбілхан Ұлжан

0201000 «Құқықтану»

мамандығы, күндізгі бөлім

201 топ оқушысы

Тексерген: ЗП оқытушысы

Р.К.Ковнашаров

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Талдықорған 2014 жыл

Жоспар

Кіріспе:      1-2

 

1. Мемлекет және құқық  теориясының пәні мен әдісінің  түснігі

1.1. Мемлекет және құқық теориясының  пәнінің маңызы                               3-5

1.2. Мемлекет және құқық теориясының  әдістерінің түснігі түрлері             6-8

 

2. Мемлекет және құқық  теориясының атқаратын қызметі

2.1. Мемлекет және құқық теориясының  атқаратын қызметі                        9-12

2.2. Заң ғылымының жүйесі                                                                            13-16

 

3. Қорытынды                                                                                                 17-18

4. Негізгі қолданылған  әдебиеттер тізімі:                                                       19

5. Қосымша пайдаланған  әдебиеттер.                                                             20

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 
Мемлекет пен құқық теориясы – нақты заң ғылымдарына және құқық салаларына қатысты маңызды жалпы теоретикалық және әдістемелік функцияларды орындайтын ең базалық заң ғылымдарының бірі. Ол өзі ғана емес, сонымен қатар басқа заң ғылымдары аттап өте алмайтын түсініктер мен категорияларға сүйенеді. Бұған қоса, мемлекет және құқық теориясында өнделетін қорытындылар мен ережелер нақты заң ғылымдар үшін өз пәнін ғылыми игеруде бағыт қызметін атқарады.Мемлекет және құқық теориясы жоғары кәсіби білімі бар заңгерді дайындаудың жалпы жүйесіндегі мәнге ие:  
1)бұл ғылым құқықтану және мемлекеттанудың бастапқы түсініктерімен, ережелерімен категорияларымен таныстырады; 
2)мемлекет және құқық теориясы әдістемелік ғылым болып табылады, онда заң ғылымдарындағы арнайы сұрақтарды шешу үшін фундаменталды болып табылатын, маңызды теориялық ережелер өнделеді;  
3)ол құқықтануда салалық ғылымдар сұрақтарын зерттейтін интегративті ғылым ролінде шығады. Мемлекеттік-құқықтық білімдер жүйесінде базалық тұрғыларды иемденіп мемлекет және құқық теориясы студенттерге мемлекет пен құқықтың мәнін, қоғамдық тағайындалуы, олардың басқа әлеуметтік құбылыстармен байланыстары, мемлекет пен құқықтың пайда болу және дамуының заңдылықтары туралы білімдер береді.  
Ол мемлекет пен құқықтың негізгі түсініктері мен категориялары туралы алғашқы түсініктер береді, оларсыз салалық және басқа заң пәндерінің нақты білімдерін игеру мүмкін емес. Мемлекет пен құқықтың жалпы теориясын оқу, студенттердің игерген білімдері негізінде мемлекеттік-құқықтық құбылыстардың мәнін және әлеуметтік тағайындалуын дербес сипаттауды, қазіргі заманның барлық мемлекеттік-құқықтық мәселелеріне шығармашылық жағынан келуді, қоғамдық өмірдің күрделі саяси-құқықтық құбылыстарына дұрыс бағалауды беруді, олардың мәнін, негізгі үдістерін, орнын, рөлін, функцияларын және қоғамдық өмірдің басқа құбылыстары мен байланыстарын ашуды, сонымен қатар әртүрлі өмірлік жағдайларда алынған білімдерді қолдануды өңдеуге бағытталған.  
Бұл ғылым жалпы құқықтық мәдениетті қалайды, студенттерде заңдық көзқарастың ғылыми негізін қалыптастырады.Мемлекет және құқық теориясын терең оқып зерттемейінше салалық заң ғылымдарын және басқару сипатындағы пәндерді жемісті игеру мүмкін емес. 
Мемлекет және құқық теориясының жалпы ғылыми теориялық маңызы түсінігін ашу негізгі міндет болып табылады. Осы міндеттерді зерттеу нәтижесінде белгілі бір мақсатқа қол жеткізуге болады. Мемлекет адам қоғамы дамуының белгілі бір сатысында пайда болған. Адамдардың ең алғашқы ұйымдасуы рулық қоғам түрінде пайда болды. Рулық қоғам оның мүшелерінің қандас туыстығы негізінде, еңбекті қауымдасып ұйымдастыру және ортақ меншіктілік негізінде қалыптасты. 
Әскери демократияның дамуы қоғамда саяси ұйымның – мемлекеттің пайда

1

болуына әкелді. Мемлекет, бір жағынан, әскери демократияның жаңа негізде қайта құрылуы нәтижесінде, ал екінші жағынан, жаңа басқару органдарының пайда болуы нәтижесінде құрылды. Мемлекет – адам баласы бірлестігінің жаңа ұйымы. Ол рулық қауымнан мынадай белгілермен өзгешеленеді: 
1.Мемлекеттің тәуелсіздігі болады. Мұның мәнісі – мемлекет өзінің ішкі және сыртқы саясатын өзге бір мемлекеттерден тәуелсіз қалыптастырып, дербес жүзеге асырады деген сөз.  
2.Мемлекеттің халқы әкімшілік-аумақтық аймақтарға бөлінеді, бұл жерде адамдардың рулық белгілері ескерілмейді.  
3.Мемлекетте қоғамды басқаратын өкімет билігінің белгілі бір дәрежеде дамыған жүйесі болады. Оларда адамдардың өзгеше бір тобы – шен иелері немесе мемлекеттік қызметкерлер жұмыс істейді.  
4.Қоғамның өмір сүріп, тіршілік етуі үшін мемлекет заңдар, нормативтік актілер шығарып, солар арқылы қоғамдық қатынастарды реттеп отырады, белгілі бір қоғамдық тәртіпті қалыптастырады. 

Курстық жұмыстың мақсаты: мемлекет және құқық теориясы пәні мен әдісінің, атқаратын қызметімен, заң ғылымының маңыздылығын зерттеу. 

Курстық жұмыстың өзектілігі - бүгінде экономика мен өз мемлекеттілігіміздің берік іргетасын қамтамасыз етіп біз қағидаттық жаңа кезеңге сенімді қадам бастық. Мұның өзі Қазақстанның одан әрі дамуын тұрлаулы, осы заманғы және болашағы зор экономикалық, әлеуметтік, саяси және әкімшілік негізге қоюға мүмкіндік береді.  
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі болып: Мемлекет және құқық теориясы пәні – адам қоғамның өміріндегі құбылыстардың, мемлекет пен құқықтың өмірге келу, даму обьективті заңдылықтары мен олардың мәні – маңызы, құрылымы және мақсаты.

Мемлекет және құқық теориясының әдісі – барлық ғылымдармен қолданылатын жалпы зерттеу әдістері, барлығына ортақ қағидалар.

Жұмыстың міндеті:

- мемлекет және құқық теориясының  пәнінің, онын қандай таруларға  бөлінетінін, қандай ффункция атқаратынын  қарастыру;

- мемлекет және құқық ториясының  әдісінің мазмұнын, қандай әдіс-тәсілден  тұратынын толық қарастыру;

- мемлекет және құқық теориясының атқаратын қызметінінің маңыздылығын қарастыру;

- мемлекет және құқық теориясының  заң ғылымындағы алатын орнын  қарастыру.

Жұмыстың құрлымы: Менің курстық жұмысымның құрлымы 2(екі) бөлім 4(төрт) бөлімшеден қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

 

 

 

 

2

1. Мемлекет және құқық  теориясының пәні мен әдісінің  түснігі

1.1. Мемлекет және құқық теориясының  пәнінің маңызы

 

   Әр ғылымның өз саласында  объективті ақиқатқа жетуге, заңдылықтарды  бейнелеуге және алдын-ала болжауға  арналған, жүйелі түрде құрылған  мәселелері болады. Сол мәселелер  ғылыми тұрғыдан зерттеліп, тұжырымдалып, ғылымның пәніне – предметіне  айналды. Мемлекет және құқық  теориясы – қоғамдағы саяси  – экономикалық, мәдени - әлеуметтік  құбылыстарды зерттеп қоғамдық  өмірдегі қарым- қатынастарды реттеу, басқару әдіс- тәсілдерін, объективтік  заңдылықтарын анықтап отыратын  ғылым. Жалпы теория- мемлекет пен  құқықтың өмірге келу, заңдылықтарын, мақсатын, мазмұнын, құрылысын, нысанын, қағидаларын, белгі – нышандарын, функцияларын зерртейді.

   Жалпы теорияның пәні  қоғам мен мемлекеттін арасындағы  санқырлы күрделі қарым- қатынастарды, қоғамның саяси жүйесіндегі мемлекеттін  алатын орнын, маңызын, азаматтық  қоғам мен мемлекеттіни өзара  байланысын, адамдардың сана- сезімін, оны қоғамдағы маңызын, мемлекеттін  болашағын, құқықтық мемлекет қалыптастыру  бағыттарын зерттеп, қортынды тұжырымдар  жасап отырады.

    Мемлекет пен құқықтық  бір – бірінен айыруға болмайды. Олар обьективтік тұрғыдан тығыз  байланыста бірлесіп дамитын  ғылым. Бірақта олар бір ғылымға  жатқанымен өздерінің нақты бағыттары  болады. Мемлеке – қоғамның саяси  – экономикалық құрлысымен шұғылданады, құқық – нормативтік актілер  жүйесін қалыптастырады.

    Міне, осы бірлестікпен  дербестік олардың мазмұнын, мақсатын, қызметінің әдіс – тәсілдерін, функцияларын жан – жақты зерттеуге, жаңартуға, дамытуға мүмкіншіліктер  береді. Мемлекет пен құқықты  тереңірек зерттеп білуге жағдай  туады.

   Заң ғылымы өткен дәуірде (алғашқы қоғамда, құлиелену, феодалдық, буржуазиялық формацияларда), қазіргі  кезеңде, болашақта мемлекет пен  құқықтың қоғамды басқарудағы  обьективтік және субьективтік  заңдылықтарын, әдіс – тәсілдерін  зерттейді. Осы үш дәуірде болған  және болашақ қоғамның және  мемлекет пен құқыұтың өздерінің  даму процесінде болған жақсы  тәжірбиелерді жинақтап қорытынды  тұжырымдар жасалып отырады.

   Сонымен, мемлекет және құқық теориясының пәні – адам қоғамының өміріндегі құбылыстардың, мемлекет пен құқықтың өмірге келу, даму обьективтік заңдылықтары мен олардың мәні – маңызы, құрылымы және мақсаты.

   Бұл түсіндірме  үш тараудан тұрады:

• Қоғамның қалыптасу, мемлекет пен құқықтың өмірге келу заңдылықтары;
• Қоғамның, мемлекеттің, құқықтың даму заңдылықтары;

3

• Қоғамның, мемлекеттің, құқықтың тарихи маңызы, құрылымы, мақсаты.

   Мемлекет пен  құқық теориясы іргелі – терең ғылым ретінде бірнеше функциялар атқарады:

   Онтологиялық функция – (шын білім – грек...) Адам қоғамның тұрмысын, оның қағидаларын, даму заңдылықтарын зерттеу. Бұл зерттеу арқылы мемлекет пен құқықтың өмірге келуін, дамуын, болашағын білуге мүмкіншілік қалыптасады.

   Гноселогиялық функция – (гр... білім, теория). Таным теориясы арқылы мемлекет пен құқықтың құрлымын, маңызын, мақсатын білуге болады.

   Эвристикалық функция – мемлекет және құқық теориясы заң ғылымының салаларының талаптарына сәйкес жалпы әдістемелік ғылыми тұжырымдар жасап, ғылымның жақсы дамуына  жағдай жасау.

   Идеологиялық функция – жалпы теория қоғамдағы, саясатты, идеяларды біріктіріп, ғылыми тұрақты жүйе қалыптастырып адамдардың сана – сезімін, құқықтық мәдениетінің сапасын жақсарту.

   Тәжірбиелік – ұйымдық функция – тәжірбиелерге сүйене отырып, жалпы теория қоғамдағы заңдылықты, тәртіпті сапалы іске асыру үшін ұсыныстар жасап отыруы қажет.

   Болжау функциясы – жалпы қоғамдағы саяси – құқықтық құбылыстармен ғана шектелмей сол құбылыстардың болашақ бағытын зерттеп, ғылыми қорытынды тұжырымдар жасап, оны құқықтық реттеп – басқару бағдарламасын дайындауы қажет.

Құқық және мемлекет теориясының функциялары бір – бірімен тығыз байланыста дамиды. Олардың қызметін біріктіріп зерттегенде жалпы теорияның қоғамдағы маңызы жақсы көрінеді. Жалпы теория өз функцияларын заң ғылымының басқа салаларымен бірлесіп атқарады. Сонда ғана нәтиже болады.

 

 

 

Мемлекет және құқық теориясының пәні:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4

 

 

Мемлекет және құқық теориясының пәні - өте күрделі ұғым. Осы пәнді толық зерттеу үшін төмендегі сұрақтарға аса көңіл бөлу қажет:

1. Мемлекет және құқықтың мәні.
2. Кез келген типті және кез келген жүйедегі мемлекет және құқықтың жалпы сипаттары.
3. Мемлекет және құқықтың пайда болуының жалпы заңдылықтары.
4. Мемлекет және құқықтың типтері мен формалары (нысандары)
5. Мемлекет және құқықтың дамуы мен қызмет етуінің жалпы заңдылықтары, принциптері, механизмдері.
6. мемлекет және құқықтың бір – бірімен және басқа қоғамдық құбылыстармен байланысының жалпы заңдылықтары.

   Заң ғылымдары арасында  мемлекет және құқық теориясы  ерекше орын алады. Мемлекет және  құқықтың теориясының ерекшеліктері  мыналардан тұрады:

• біріншіден, бұл қоғамдық ғылым, өйткені оның пәні мемлекет және құқық, бұлар қоғамдық құбылыстар болып табылады. Бұл ғылым (мемлекет және құқық теориясы) басқа ғылымдардың біразынан (табиғат зерттеу, техникалық) осы айырмашылықтары арқылы ерекшеленеді;
• екіншіден, бұл саясат пен заңдарды зерттейтін ғылым, мұндай зерттеулерде мемлекеттің саясат пен билікке жататын немесе ғылыммен тікелей байланысты қызметтік іс - әрекеттерін қарастырады. Міне, осындай сипатты айырмашылығына байланысты мемлекет және құқық теориясы мемлекеттік  - құқық саласын тікелей зерттемейтін басқалай да қоғамдық ғылымдардан ерекшеленеді;
• үшіншіден, ғылым мемлекет пен құқықтың негізгі және жалпылық заңдылықтарын, жалпыламалық сипаттарын зерттейтін жалпытеориялық ғылым болып табылады. Осы айырмашылығы арқылы арнайы заң ғылымдарынан ерекшеленеді;
• төртіншіден, бұл әдістемелік сипатындағы ғылым. Мемлекеттік – құқықтық қондырманың жалпы заңдылықтарын баяндап түсіндіргенде мемлекеттік – құқықтық құбылыстарды зерттеудің амал – тәсілдерін, жолдарын қарастырып, олардың әдістемелік мәселелерін де шешеді.
• бесіншіден, заң ғылымдарының бәріне тән тұғырнамалық сипаты бар ғылым. Өйткені барлық заң ғылымы пәндеріне тән құқықтық құбылыстарды зерттейді. 

Сонымен мемлекет және құқық теориясын мемлекет пен құқықтың негізгі және жалпы заңдылықтарының, олардың мәні мен бағдарының фактілерге негізделген дамуын қорытындылаған білімдер жүйесі дейміз.

 

 

 

5

1.2. Мемлекет және құқық теориясының  әдістерінің түснігі түрлері

 

   Ғылымның пәні дегеніміз  – оның зерттейтін мәселелері.

   Ғылымның әдістері дегеніміз  – пәні танып анықтау үшін  сол ғылымның зерттеу барысында  қолданатын тәсілдері, жолдары мен амалдары.

   Әдіс және әдіснама (методология) деген түсніктерді ажырату керек. Әдіснама екі мағнада қолданылады; 

   а) әдістер туралы ілім;

   б) әдістер жиынтығы.

   Осы әдістер арқылы ғылым  өз пәнін зерттейді. Мемлекет  және құқық теориясының әдістері  мемлекеттік – құқықтық құбылыстарды  зерттеуде ғылыми жолмен қамтамасыз  ететін теориялық принциптердің, логикалық әдістері мен арнайы  тәсілдердің жиынтығы болып табылады.

   Мемлекет және құқық теориясының  қолданатын негізгі әдісіне диалектикалық әдіс жатады. Мемлекет және құқық теориясы диалектиканың үш заңына сүйініп зерделенеді.

   Олар:

1. Сандық өзгерістердің сапалық өзгерістерге ауысуы заңы. Дағдылы іс – тәжірбиеде бұл мына жайыттарды білдіреді. Кез келген мемлекет өзінің қызмет ету барысында барлық жүйелерді дамытуды көздейді. Мысалы, құқық қорғау органдары құрлымында және тағы басқаларда Қазақстан Республикасында 1995 жылға дейін тергеу ісіне байланысты әрекеттермен прокуратура тергеушілері де айналысатын. Қоғамдағы демократиялық процестердің дамуы барысында тергеу ісі мен оны қадағалау ісін бір органның қолына берудің дұрыс еместігі айқындалды. Осыдан соң ҚР Президентінің «Прокуратура туралы» Жарлығы жарияланып, онда прокуратура құзырына қылмыстық істерді жүргізуде қадағалау қызметтері қалдырылады.
2. Теріске шығаруды терістеу заңы. Бұл заң бойынша қазіргі күнде теріске шығарылып жатқан қандай да бір құбылыс, ертең я болмаса оның арғы күні (яғни өзінің уақыты келгенде) қабылдануы және болмыста іске асуы ықтимал жайт деп саналады. Қазіргі заманнан біраз бұрын қоғам өміріндегі құбылыстарға мемлекеттің толығымен араласып, оған ықпал жасауы жалпы көпшіліктің бәрі танып мойындаған қағидат деп келген болсақ, енді қазір қоғам өз болмысындағы құбылыстарға мемлекеттің араласып, ықпал жасау мүмкіндігін шектеуге талаптанғаннан өзіміз іс жүзінде күнднлікті өмірде көріп жүрміз.
3. Қарама – қайшылықтардың бірлігі мен күресі заңы. Бұл заңның айқындауында белгілі бір орында (жерде) және белгілі бір мерзімде (уақытта) бірін – бірі жоққа шығаратын құбылыстар болуы ықтимал екен. Мысалы: 1)Құқық бұзушылық және заңды жауаптылық құбылыстар бірге жүреді; 2) Қазақстан билік бөлінісі жүйесін жариялады. Сонымен қатар мемлекеттік билік біртұтас, үш биліктің арасы тежемелік әрі тепе – теңдік жүйесі арқылы жүзеге асырылады.