Стандартар мен нормативті құжаттарды әзірлеу технологиясы

Жоғарыда көрсетілген  құжаттардың талаптарын Қазақстан  Республикасының ауқымында орналасқан шаруашылық субъектілерінің барлығы орындауға міндетті. Техникалық регламентке жатқызылған нормативтік құқықтың актілер мен нормативтік құжаттар мына мақсаттарда қабылданады:

• азаматтардың өмірі мен денсаулығын, мемлекеттің, заңды және жеке тұлғалардың мүлкін қорғау үшін;
• қоршаған ортаны, жан-жануардың өмірі мен денсаулығын және өсімдіктерді сақтау

үшін;

• техникалық қауіпсіздікті сақтау үшін;
• тұтынушыларды (сатып алушыларды) адастыратын іс-әрекеттің алдын алу үшін.

Республикада бекітілетін  және қолданылатын техникалық регламенттер туралы

ақпараттарды жеткізу  және әзірлеу процесі көптеген жағдайда мүдделі тұлғалар үшін белгілі бола бермейді. Республикада қолданылатын техникалық регламенттер туралы бірыңғай деректер базасы жоқ.

  Жіктегіштер.

Ақпараттық технологияның дамуына байланысты ақпаратты жіктеудің әдістері мен кодтауы өзекті мәселе болып отыр. Бұрынғы КСРО-да жап-жақсы ғылыми-әдістемелік база болған және техникалық-экономикалық ақпараттарды жіктеудің кең жүйесі құрылған болатын.

Алайда экономикадағы қазіргі заманғы нарық шарттары Қазақстан Республикасындағы қолданымдағы жіктегіштерді жаңалауды және жаңасын құруды талап етті.

Жалпы мемлекеттік жіктегішсіз  мекемеаралық ақпараттың ағынының келісімдік мәселесін шешу мүмкін емес.

Жіктеудің және кодтаудың объектілері болып статистикалық ақпарат, макроэкономикалық, қаржының және құқық қорғау қызметтерін, банк ісі, бухгалтерлік есеп, стандарттау, сертификаттау өнім өндірісі, қызмет көрсету, кеден ісі, сауда және сыртқы экономикалық қызметтер.

Техникалық-экономикалық және әлеуметтік ақпаратты жіктеуді және кодтаудың бірыңғай жүйесін  Стандарттау, метрология және сертификаттау  жөніндегі комитет пен Қазақстан  Республикасы статистика органы жүзеге асырады.

Жүйенің құрылуы реттеуші негізгі принциптер, ережелер мен талаптар "Техникалық-экономикалық және әлеуметтік ақпаратты жіктеудің және кодтаудың бірыңғай жүйесі. Негізгі ережелерінде" жазылған. Жіктегіштерді әзірлеуде оларды халықаралық жіктегіштермен үйлестіруді ескеру қажет.

Техникалық-экономикалық және әлеуметтік ақпарат жіктегіштері бекіту деңгейіне және қолданылу саласына байланысты келесі категорияларға бөлінеді:

а) мемлекеттік - МК

б) салалық (мекемелік) - СК

в) бірлестіктің, кәсіпорынның, ұйымның жіктегіштері

(бұдан былай - кәсіпорынның  жіктегіштері жіктегіштер).

Техникалық-экономикалық және әлеуметтік ақпараттың мемлекеттік  жіктегіштерін стандарттау, метрология және сертификаттау комитеті бекітеді және тіркейді.

Мемлекеттік жіктегіштер  сәйкестендірілген құжаттама жүйесіне кіретін мемлекеттік маңыздағы салааралық (мекемеаралық) нысандағы құжаттарда болатын ақпараттарды бойына кіргізеді және кәсіпорындарды басқару жүйелерінің арасындағы ақпарат алмасуда міндетті болып саналады.

Салалар (мекемелер) жіктегіштері Қазақстан Республикасының министерстволары мен мекемелерінде бекітіледі және тіркеледі.

Салалар жіктегіштері мемлекеттік  жіктегіштерге кірмеген ақпараттарды немесе осы салаларға тән жіктелу  объектілерімен немесе белгілерімен толықтырылған  мемлекеттік жіктегіштерден үзінділерді  өзіне алуы керек.

Бұл категорияның жіктегіштері бірлестіктердің, кәсіпорындардың  және министрліктердің, мекемелердің ұйымдарының арасындағы ақпарат  алмасу кезінде қолданылады.

Кәсіпорындардың жіктегіштері кәсіпорынның бастықтарымен бекітіледі және кәсіпорынның ішінде ақпараттық өзара іс-әрекетті ұйымдастыру кезінде қолданылады.

Кәсіпорындардың жіктегіштері мемлекеттік және салалық жіктегіштерге  кіргізілмеген ақпараттарды немесе осы кәсіпорындарға тән жіктеу объектілерімен немесе белгілерімен толықтырылған  басқа категориялардың жіктегіштерінен үзінділеді өз бойына кіргізе алады.

  Стандарттаудың әр түрлерінің сипаттамалары.

Стандарттаудың түрлері.

Стандарттаудың объектілерінің ерекшелігіне және белгіленетін талаптардың  мазмұнына байланысты стандарттаудың келесі түрін әзірлейді:

1. негіз қалаушы стандарттар;
2. өнімдер және қызметтер стандарттары;
3. бақылау әдістеріне (сынаулар, өлшеу, талдау) стандарттары;
4. процесс стандарттары.

Негіз қалаушы стандарттар  қызметтің белгілі бір саласы үшін жалпы техникалық талаптарды, өзара түсінушілікті қамтамасыз ететін техникалық бірліктің, ғылымның әрбір саласындағы өзара байланыстың өнімдердің, процестердің (жүмыстардың) және қызметтердің, сол сияқты басқа да жалпы техникалық талаптардың жалпы ұйымдастыру - әдістемелік ережелерін белгілейді.

Негіз қалаушы стандарттардың кеңінен алғанда мемлекеттік және салааралық мәнді объектілері бар стандарттаудың мемлекеттік жүйесі; өлшеу бірлігін қамтамасыз ететін мемлекеттік жүйе, конструкторлық құжаттаманы бірыңғай жүйесі, өлшеу бірлігі, салааралық мәнді терминдер мен анықтамалар (сапаны басқару, сенімділігі, буып-түю) және басқалары.

Негіз қалаушы стандарттар  кешеніндегі нақты жүйенің жалпы  ережелерін белгілейтін стандарт, мысалы "Қазақстан Республикасының стандарттауының  мемлекеттік жүйесі. Негізгі ережелері".

Негіз қалаушы стандарттарды  былай бөлуге болады:

а) ұйымдастыру-әдістемелік, белгілі бір салаларда жалпы  ұйымдастыру-техникалық ережелер жөніндегі  жұмыстарды белгілейтін, мысалы ҚР СТ 1.0-2000 "Қазақстан Республикасының  мемлекеттік стандарттау жүйесі. Мемлекеттік стандарттардың әзірлеу тәртібі", ҚР СТ 1081-2002. "Технологиялық нұсқауды және тағам өнімдерінің рецептурын әзірлеудің тәртібі. Негізгі ережелері";

ә) жалпы техникалық, белгілейді;

• ғылымда, техникада, өндірісте көп рет қолданылатын ғылыми-техникалық терминдер;

(мысалы, ГОСТ 16263-70 "өлшеу  бірлігін қамтамасыз ететін мемлекеттік  жүйе. Метрология. Терминдермен анықтамалар").

• стандарттаудың әртүрлі объектілері

(мысалы, ГОСТ 14192-96 "Жүктерді  таңбалау", ҚР СТ 1003-98 "Сплавы  на основе благородных металов  ювелирные. Марки".

• құруға, жазуға,рәсімдеуге және құжаттаманың әртүрінің мазмұнына қойылатын талаптар (мысалы, ҚР СТ 1.5-2000 "ҚР МСЖ құруға, жазуға, рәсімдеуге және стандарттардың мазмұнына қойылатын жалпы талаптар);
• техникалық қамтамасыз ету үшін, қажетті талаптар мен нормалардың жалпы техникалық шамалары (үйлесті сандар, параметрлік және өлшем реті, жабдық дәлдігінің сыныбы. (мысалы, ГОСТ 8.417-81 "өлшеу бірлігін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесі. Физикалық шаманың бірлігі");
• сапа көрсеткіштерінің номенклатурасы (мысалы, СТ ҚР 1043-2001 "Жел эрозиясымен күресетін машиналар. Сапа көрсеткіштерінің номенклатурасы") және басқалары.

•техникалық эстетиканың  және эргономиканың талаптары;

• қауіпсіздіктің талаптары (мысалы, ҚР СТ 12.002-2002 "Еңбек қауіпсіздігі стандарттардың жүйесі. Өндіріс процестері, қой шаруашылығы. Қауіпсіздік талаптары") және басқалары.

Өнім (қызметтер) стандарттары біртекті өнімдердің (қызметтердің) топтарына немесе нақты өнімдерге (қызметтерге) қойылатын талаптарды белгілейді.

Өнімдерге (қызметтерге) стандарттардың келесі түрлерін әзірлейді:

а) жалпы техникалық жағдайларды біртекті өнімдердің топтарына қойылатын талаптарды өзінде ұстайды. (мысалы, СТ ҚР 1061-2002 "Ұйытылған сүт өнімдері. Жалпы техникалық шарттар". СТ ҚР 1040-2001 "Жолаушы тасымалдауға көлік қызметі. Жалпы техникалық шарттары.)

ә) техникалық шарттардың стандарттары нақты өнімге (қызметке) қойылатын талаптарды белгілейді. (мысалы, ҚР СТ 982-95 "Айран. Техникалық шарттар" ҚР СТ 1095-2002 "Мақта талшығы. Техникалық шарттар"). Көрсетілген өнім стандарттар өз құрамына мысалы, әдетте келесі бөлімдер кіргізеді: жіктеуді; негізгі параметрін және (немесе) өлшемін; техникалық (жалпы техникалық) талаптарды; қабылдау тәртібін, таңбалауды, буып-түюді; тасымалдауды; сақтауды;

б) жалпы техникалық талаптар стандартты жалпы техникалық шарттарды стандарттардың тек бір бөлімі бар бірмаңызды стандарттар. (мысалы, ҚР СТ 37-98 "Машинамен немесе қолмен өрнектеп тігу. Жалпы техникалық талаптар");

в) техникалық талаптардың стандарттары - техникалық шарттар стандарттарының тек бір бөлімі бар бір маңызды стандарттар.

(например ГОСТ 20902-95 "Мемлекеттік  тамақ ішетін столдар. Атқарымдық  өлшемі", ГОСТ 20809-75 "Аң аулау  патроны. Тұрпаты және негізгі  өлшемі").

Бақылау әдістеріне стандарттар өнімдерді құрған, сертификаттаған және пайдаланған кезде өнімге сынақ, өлшеу, талдау жүргізу әдістерін белгілейді (мысалы, ҚР СТ 1049-2001 "Премикстер. Талдау әдісі").

Стандарттарда белгіленген  бақылау әдісі нәтиженің ұдайлылығын  қамтамасыз ететін шынайы, дәлме-дәл  болуы керек.

Әр әдіс үшін, оның жүргізілу ерекшелігіне байланысты белгілейді:

• сынақ құралдарын, қосалқы қондырғыларды, реактивтерді, материалдарды;
• сынақ өткізудің дайындау тәртібін;
• сынақ нәтижелерін өңдеудің тәртібін;
• сынақ нәтижелерін рәсімдеу тәртібін;
• сынақтың мүмкін кемшіліктерін.

Стандарттар тар маңызды  болуы мүмкін сапаның бір көрсеткішін  тексеру (мысалы, таза жүннен немесе жартылай жүннен тоқылған мақтаның бу өткізгіштігін  анықтау әдісі стандарты), немесе кең маңызды - сапаның көрсеткіштерінің кешенін тексеру (мысалы, шелк және жартылай шелктен жасаған тек бұйымдарды сынақ әдісі стандарттары).

Сертификаттау тәжірибесі стандарттардың араласқан түрлерін әзірлеудің қажеттілігін туындатты - өнім және бақылау әдісі стандарттары, оның ішінде, өнімнің (қызметке) қауіпсіздік талаптары және қауіпсіздікті бақылау әдісі стандарттары. (мысалы, ГОСТ 25779-90 "Ойыншықтар. Қауіпсіздіктің және бақылау әдістерінің жалпы талаптары").

Процестерге(жұмыстарға) стандарттар өнімді әзірлеу, дайындау, сақтау, тасымалдау, пайдалану, жөндеу кәдеге жарату процестерінде әр түрлі жұмыстарды орындау әдістерінде (рәсімдер, қабылдау, тәртіптер, номалар) негізгі талаптарды белгілейді. Мысалы, ГОСТ 26907-86 "Қант. Ұзақ сақтау шарттары", ГОСТ 7595-79 "Ет. Сиыр етін сату үшін жаймалау".

Процестерге (жұмыстарға) стандартарында технологиялық опреациялар жүргізілу кезіндегі адамдардың өмірі және денсаулығы және қоршаған ортаны сақтау қауіпсіздігіне қойылатын талаптар кіруі керек.

Қазіргі кезеңде сапаны басқарудың жүйесіндегі басқару  процестерге стандарттардың маңызы зор - құжаттамаларды, сауданы, кадрлерді дайындауды басқару және т.б., сондықтан басқару процесі - кәсіпорындардың сапа жүйесі әсер ететін фирмалық стандарттарына тән объектілері.

Дәріс 4 Қазақстан Республикасында халықаралық, аймақтық, шетелдердің ұлттық стандарттарының қолданылу тәртібі.

Қазақстан Республикасының  қолданылудағы заңдарына және стандарттардың мемлекеттік жүйесіне сәйкес өнімдерді  өндіруде, қызмет көрсетуде, жұмыстарды атқарғанда шаруашылық субъектілеріне халықаралық, аймақтық, шетелдердің ұлттық стандарттарын қолдануына болады.

Халықаралық, аймақтық және шетелдердің ұлттық стандарттарын  қолданылады, егер олардың қоятын талаптары:

• республикада күші бар заңдардың нормаларына қайшы келмесе, оның ішінде азаматтардың өмірін және денсаулығына, мүлкіне, қоршаған ортаның, сыйысымдылық және өзара алмасушылық қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
• Қазақстан Республикасының экономикасының қажеттілігін қанағаттандырса, республика ауқымына істейтін заңды және жеке тұлғалардың құқығына және мүддесіне қол сұқпаса.

Республикада басқа  елдердің стандарттарын қолдану  жөніндегі жұмыстарды жүргізудің негізгі  мақсаттары:

• республиканың экономикалық мүддесін қорғау;
• Қазақстан Республикасының Мемлекеттік стандартау жүйесін халықаралық талаптармен сәйкестендіру;
• әлемдік рыноктағы отандық өнімдердің техникалық деңгейін және бәсекелестікке қабілеттілігін көтеру және сыртқы экономикалық байланыстарда техникалық кедергілерді жою;
• басқа елдердің ғылыми-техникалық әлеуетін барынша пайдалану;
• халықаралық, аймақтық және шетелдердің ұлттық стандарттарын кеңінен қолдану негізінде <span class="dash041e_0441_043d_043e_0432_043d_043e_0439_0020_0442_0435_0