Ұлттық бас киім сәукеле тігу технологиясы

                 Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

Ж.Досмухамедов атындағы педагогикалық колледжі

 

 

          

                                                                “Технология және бейнелеу

                                                                                      өнері”кафедрасы

 

 

 

Курстық жұмыс

 

Тақырыбы: «Ұлттық бас киім сәукеле тігу технологиясы».

 

 

 

 

 

                                      Орындаған:5  кшт тобының

                                                                             студенті Ж. Жұмагалиева.

        Жетекші: Ж.Ж.Жонқарбаева 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                            Орал-2013   

 

Мазмұны:

 

 

І. Кіріспе. .......................................................................................

ІІ. Негізгі  бөлім.

2.1 Ұлттық костюм тарихы....................................................................

2.2. Қазақ киімдерінің жіктелуі.............................................................

2.3. Киім композициясының  басты заңдылықтары.............................

4. Матаның қасиеттері……………………………………………..

2.5. Бұйымның тігу технологиясы…………………………………….

2.6 . Ылғалды - жылумен өңдеуге қойылатын техникалық шарттар..

2.7. Еңбек сабақтарында оқушы жастарға эстетикалық             тәрбие беру.........................................................................................

2. 8.Үлгі сабақтың тақырыбы: Ұлттық бас киім..................................

ІІІ. Қорытынды............................................................................................

     Қолданылған әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

Зерттеудің көкейкестілігі: Киімнің көркем дәрежеде қабылдануы оның стилінің маңыздылығында. Сөздік анықтамаға сәйкес, стиль – бұл тұрақты және тұтас көркемдік жүйе, сәулет туындыларында бірыңғай әсем бейнелеу, сәндік – қолданбалы өнер және әрлендіру. Сән - өлшем, тәсіл, іс-қимыл бейнесі, әлеуметтік құбылыс. Киім бірінші қажетті зат. Оны өндірумен өнеркәсіптің әр түрлі саларына айналысады, ал сатумен сауда жүйелері шұғылданады Адам қоғамының дамуына және жаңа тарихи қоғамдастықтар пайда болуына байланысты адам киімі де түбірімен өзгеріп отырады.

. Матасын тандаудан бастаған  конструкторлық ізденіс, тігісін  жүргізушінің шеберлігінен, түйменің, ілгектің лайықты тағылауымен  немесе арнайы жасауымен жалғаса  береді. Бұл – бір адамның қиялы  мен жүздеген адамдардың жұмысына  ұласатын күрделі іс.

Қазіргі  кездегі киімдер, өнер секілді, әр уақытта  да,  стильдің бағытында жүреді. Сән  мен стиль бір-бірімен тығыз байланыста. Стиль тұрақты, ал сән  бір орында  тұрмайды, үнемі алға қарай дамып  отырады.   Коко Шанель:  “Сән келеді және кетеді, ал стиль тұрақты” деген. XX ғасырмен   XXI ғасырда стильдің  мынадай бағыттары  тұрақталды: классикалық, романтикалық, спорттық  және  фольклорлық.

. Киімдер әсіресе әйелдердің  сұлулығын, сымбаттылығын, сонымен  қатар олардың шат-шадыман көңіл-күйін,  көрсете алады. Адам өмірінің  кейбір белестерін, сезімталдығын,  әдемілігін, мейірімділігін, кішпейілділігін  көрсете алатын мінездеме сияқты.

Мәселенің зерттелу деңгейі: Сонау көне заманнан бері киім адамның тұрақты серігі болып келеді. Ф.М.Пармон пікірінше, «Костюм – ол назарды адамның негізге бейнесі арқылы шешімін тапқан ансамбль. Киім ансамбліне киім-кишекпен бірге аяқ киім, шаш сәнділігі, бояу аксессуарларын біріктіру арқылы белгілі эстетикалық талғам енеді». Киім – кишек сахналы образдың әлеуметті ерекшелігі мен мінез – болмысын айқындай түседі.

Сонымен бірге курстық жұмыс  тақырыбының өзектілігі мынадай обьективті жағдайларға сүйенеді:

Біздің ойымша дәстүрлі мәдениеттің  сәнді киімдердің ерекшеліктерін зерттеу  барысында күттіремейтін міндеттер  тұр. Соған орай мода талабына сай  киімді жаңғыртып отыру адам мәдениеттілігінің  де белгісі. әр дәуірде, әрбір тарихи кезеңге сәйкес киімнің өзіне  тән формасы, пішімі, өңделуі мен  материалы, матаның түсі мен суреттері , олардың костюмге үйлесімді болады. Жас жеткіншектердің сегіз қырлы, бір сырлы сапалы да салауатты  тұлға болып қалыптасуына бірден-бір  себептер нәрсе-еңбек болғанда баланың  көңілінен шығатын қызықтыратын шығармашылық шабытқа жетелейтін пайдалы  еңбек. Тәуелсіз мемлекетіміздің ертеңгі  ұрпақтың рухани байлығы мен мәдениеттілігіне, саналы ұлттық ойлау қабілеті мен  біліміне, іскерлігі мен кәсіби шеберлігіне  байланысты. Бұл соңғы кезде көтеріліп  жүрген, дұрыс шешілуді қажет ететін мәселелердің бірі. Зерттеу тақырыбының  қазіргі қазақ этносына белгілі  жағдайда ыңғайлы әсер ету, талғам биіктігін  тәрбиелеу. Қазіргі Қазақстан дизайнерлері мен қол өнері шеберлері дәстүрлі дүниетанымды да, мәдениетпен бірге сіңген рухани болмысты да аттап өте алмайды. Суретшілердің, шеберлердің, сәулетшілердің көркемдік проблемаларды шешу әдістерінен, образдық белгі ретінде ұсынылған идеяларынан, нақыштарынан, пластикалық түзілім шешімдерінен, бояндау мен образдың жалпы сомдалу сипатынан және оның оқылу ерекшелігінен көрінетіндігі сөзсіз. Осылардың педагогикалық, этнографиялық тұрғыдан теориялық және әдіснамалық негіздемелерін жасауының қазіргі таңдағы көкейкесті мәселе болып табылады. Біздің жұмысымыздың аталып өткен зерттеулерден бір ғана және негігі айырмашылығы зерттеу объектісінің өзгешелігіндще, яғни айтылып отырған мәселелердің біз басқа қырынан және мәдениет проблемаларына сәйкес өзіміздің ұстаным жағынан қарастырамыз.

Курстық жұмысымның тақырыбы: «Ұлттық бса киім сәукеле тігу  технологиясы»

Курстық жұмыс мақсаты:  Саукеле үлгісін кестемен әшекейлерді безендіріп қолдануы болып табылады.

Курстық жұмыс проблемасы: Бас киім ерекшеліктеріін зерттеулер және өңдеуде алынған мәліметтерді қолдану.

Зерттеу объектісі: Саукеле бас киімді құрастыру және үлгілеудің тігу технологиясы.

Курстық жұмыстық міндеттері:

1. Ұлттық саукеленің эскизін  құрастырып өңдеу.

2. Ұлттық саукеленің үлгісін  кестелеу  өрнектеп тігу.

3. Ұлттық саукелені   құрастыру, даярлау, пішу тігу.

4.Мектеппен байланысты  курстық жұмысты көрсету.

Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар: Теориялық зерттеулер негізі киімде кесте жиек тігістер кеңінен көп қолданылады.

Курстық жұмысты зерттеудің практикалық құндылығы:  

-   Ұлттық саукеле үлгісі коллекциясын  кестемен әшекейлеу;

- Киімнің көркемдік сипаты, кию мәдениеттілігі, пішімі, түрі, жасалуы ғасырлар бойы қалыптасқан салт-дәстүрде, халықтың жинақталған тәжірибесінде сұрыпталып отырады.

-  Сипатын, дәстүрлі формасын өркениетті мәдениетіміздің болашағына маңызды етіп көрсету, әрі дамыту, кеңінен пайдалануына жол ашу қажет.

        Курстық жұмыс құрылымы: кіріспеден, үш тараудан,  қорытындыдан, қосымшалар және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.1 Ұлттық костюм тарихы

 Ата-бабаларымыздың  рухани болмысының «көшпелі»  еместігі көшпелілер мәдениетіне  салыстыра қарағанда айқын байқалады.  Көшпелілердің өмір салты айналаны  қоршаған орта, табиғат, космосты, яғни әлемді танып білуге өзіндік  ережесі болған. Ол өткен мен  болашақ арасындағы көзқарастың  біртұтас жүйесінде қалыптасты.

  Қазақ халқының қолөнері – ол көнеден келе жатқан тарихы, өнегелі дәстүрі бар өзіндік ерекшелігі мол байырғы өнер. қазақ ою-өрнектеріне жақын сарынды біз көне сақ, скиф салтының өнерінен көреміз. Қазақ халқының дәстүрлі өнерін кезінде Ш.Уәлиханов, С. Дудин, Қ.Чепелев, С.И. Руденко, Ә.Марғұлан, Т.Бәсенов және т.б. ғалымдар мен өнер зерттеушілердің ғылыми еңбектеріне өнертанытқыштық мақсаттарда қарастырылған.

Қазақ халқының өмірінде материалдық өндірістің негізгі  саласы көшпелі мал шаруашылық болған және күнделікті күнкөріс көзі болған малды өз қажеттілігіне пайдаланып, металды өңдеп, жауынгерлік тәртіпті меңгеріп, ат әбзелдерін, тұрмыс бұйымдарын жасап, оны қолдан қолға таратып  қолөнермен айналысқан.

Көшпелілердің жаратылыс  структурасы жөніндегі  түсінігі тұрмыстық заттарды да, әшекей бұйымдарда, сәулетті құрылыстарда көрініс  тапқан. өмір шындығынан туындаған  табиғат құбылыстары көшпелілердің  санасында сәулеленуінің нәтижесінде  малды қасиет тұтып, жануарлар мен  өсімдік әлемінің өзгешелігін саналы түрде түйсіне жүріп, өздеріне жылылық, жарық т.б. рахат сезімдер беретін  табиғат күштеріне табынған, олар өзінің ұзақ ғасырлы траихында сан  алуан діни наным-сенімдерді басынан  өткерген.

ХVI – XX ғасырларда көшпелі қазақтың топтық санасы, әлеуметтік қоғамның тұрмысы көп өзгеріске  ұшыраған жоқ.

Ежелгі  тас дәуірінен бастап, бүгінгі  күнге шейін қазақ жерінен  табылған қолөнер үлгілерінің түпнұсқалары мен шынайы шелеңгір шеберлердің  қолынан шыққан өнер туындыларының  озық үлгілерін бүгінгі мұражайлардан  көріп, тамашалауға, зерттеп, зерделеуге көп мүмкіндік береді.

Адам  болмысындағы, әлеуметтік өмірдегі әсемдік  пен сұлулықпен қатысты өлшемде  – гормания жатыр. Ол – мәдени талғам және табиғилық, жарасымды философиялық мән, ұстамды сезім және әлеуметтік мәдениет пен үйлесімділікті қамтиды. Оның ең бастысы үйлесімділікпен  сәйкестілік, үндестік, келістілік болып  келеді. Ежелгі дүние даналарының  әлем жөніндегі көзқарасында гармония түсінігі интуитивті қалыпта болса  да көрініс табады. Пифагор үлгі жасау мәдениетінде дүниетанымдық  түсінік жетекші рөл атқарады. Халықтың түсінігінде адам денесі үш бөлімнен тұрады.

Осы түсінікке  Есік қорғаннан табылған сақ костюмін мысалға алсақ: 1) баскиімі; 2) кеуде  киімі; 3) аяқкиімі деп бөлуге болады. Гармония құбылысы күрделі болғандықтан әр адам түрлі жағдайда форманы түріне байланысты оны әр түрлі қабылдайды. Гармонияны әр адам өзінше ұғуы немесе ұқпай қалуы да мүмкін. Мысалы, бір  нәрсені бағалап тұрған екі адамның  бірі сол нәрседен өзіндік жарастық көрсе, екіншісі керісінше оны дисгармониялық көрініс деп байланыстыруы мүмкін.

Демек, адам денесі қазақ түсінігінде бас, кеуде, аяқ болып байланысады. Сондықтан  қазақ киімінде баскиім, кеуде киімі  және аяқкиімі басты орында тұрған.

Сақ кезеңінің (7-6 ғ.б.д.д.) ескерткіштерінде көрініс  тапқан «аңдық стильде» көбінесе тауешкі, арқар, бұғы т.б. жануарлардың кескіні  бейнеленгенін білеміз. Тұтастай алғанда  сақтардың «аң стилі» дүниетанымының заңды көрінісі көшпелілер идеологиясын білдіретін айырықша бейнелер ретінде  құрылып қалыптасқан.

Мәселен, сақ жауынгерінің баскиіміндегі  «Алтын таулар» да үш биіктен тұрады, биік, орта және екі шеті аласа. Ондағы ою-өрнектер тік сызықты үш қабатқа  бөлінген. Жалпы үштіктен бүкіл қарама-қарсылық мәдениеттің заттық ескінің бүкіліне тән. Оның дулығасы сақтардың космос жөніндегі символикалық түсінігін  бейнелеген.

Шеңбер  бойындағы қалпақ алтын таулар мен  ағаштар тізбегін көмкеріп тұр. Тау  баурайында «жер хайуандары»: жолбарыстар  мен ешкілер, шырқау биікте құстар мен қанатты жолбарыстар бейнеленген. Бұл әлемнің тқменнен жоғарыға қарай үш бөлінген – жер асты дүниесі, жер мен аспан көктің заттанған көріністері. Дөңгелек жиекті крест іспеттес болып орналасқан нүктесінде әлемнің жан-жағын шығыс пен батысты, оңтүстік пен солтүстікті күзетіп тұратын аңдар бейнелері қойылған. Баскиімнің алдыңғы жағына күллі космостың тұтас бейнесі – төрт қанатты пырақ пен төрт алтын жебе салынған. Бұл күн өз жолымен жүргенде айналып өтетін барша үш дүние мен жалғанның төрт бұрышын түгел билейтін өкімдіктің өзгеше бір белгісі. Алдыңғы жақты сақтар жалғанның шығыс жағы, артқы жақты батыс жағы деп есептеген. Осындай тәжде көсем бүкіл космосты билеуші, дүниенің кіндігі. Оның орталығының бейнесіндей болған, ал оның киіміндегі символдардың бәрі мифологиялық ұғымдар.

Сол көне дәуірде сақтар мен массагеттер  киімдерінің өзіндік ерекшеліктері  болғандығы жайлы ежелгі ғалымдар Геродот, Ктесий, Страбон да жазады.

Олардың тақиясының немесе бөркінің төбесі үшкір  болған, етікті былғарыдан тіккен, ал сырт киімдеріне ою-өрнектің орнына аңның, құстың шынайы бейнелерін салдырған, жылтырауық бастырмалар таққан.

Мысалы, сақтар негізінен нақышты суретті (татуировканы) өз батырлары мен  көсемдерінің денесіне де салған. Ер адамның  беті мен денесіндегі нақышты  бейне – батырлықтың белгісі  болып табылған. Ал қару жараққа  салынған аң бейнесі шайқас кезінде  батырларға, жауынгерлерге рух беріп, оқ дарытпайды, жеңіске бастайды деп  сенген.

Сондай-ақ, ежелгі аңыздарда «аңдық стиль» өнерінің негізі адамның әр түрлі жануарлардан шыққандығы туралы түсінікткрімен байланыстырылады. Адам өз тегін табиғатпен байланыстырып, өздерін соның бөлшегі деп  есептеген. Мәселен, әрбір ру не тайпаның шыққан тегі: бұғы, қасқыр, арқар, бүркіт т.б. аңдар киелі есептеліп, аң бейнелері  бар заттарды қасиетті тұмар етіп таққан.

Бағзы заманда  көне тайпа шеберлер құс, аң, жан-жануарлардың шынайы бейнесін мифтік танымда бейнелеген. Тұтастай алағнда сақтардың «аң  стилі» дүниетанымының заңды көшпелілер идеологиясын білдіретін айырықша бейнелер ретінде құрылып қалыптасқан.

Қ. Ақышевтің  зерттеулерінде қазақтың арғы тегі сақ, қаңлы, үйсін тайпаларының мәдениеті  мен өнері Орта және Алғы Азия тайпалары  мен халықтарының, Шығыс Европа мен  Шығыс скифтерінің өнерімен тығыз  байланысты болғаны айтылады.

Скиф- сақ  тайпаларының сонау көне заманнан бізге  келіп жеткен алтын бұйымдары  мен ою-өрнек үлгілерінің өзі-ақ ертедегі көшпенділер мәдениетінің сан-саласынан сыр шертеді. Ол сақтардың  ежелгі қазақ руларының эстетикалық  көзқарастарын, талғамдары мен шеберліктерін  танытып, бізге сол кездегі адамдардың дүниетанымдылық болмысы мен  көзқарасын топшылауға негіз болды.