Отбасында тұлғааралық қарым қатынасты қабылдаудың психологиялық аспектілері

 

                                Қажеттілік базасын  анықтау нәтижесі  

                                           3-сурет

                 

Рене Жиль проективті әдістемесі баланың отбасы дағдырысының жүйе бөліктерінде, оның отбасылық рөлдер мен шек–араны анықтауына  арналып,

баланың әлеуметтік бейімделуін меңгеруін, сонымен  бірге оның отбасындағы орнын, қатынасын  анықтайды. Әдістеме визуалды- вербалді балалар немесе балалармен ересектер бейнеленген 42 суреттен құралған.

Оның бағыты – балаға маңыздысын және басқа  тұлғааралық қатынаста тиісті әр түрлі тұрмыстық жағдайларда  мінез-құлық ерекшеліктеріне байланысты өзін басқаруын айқындау. 

Балалар суреттерді көру арқылы жауап беру керек. Олар суретті көріп, тыңдап немесе сұрақтарды оқып, жауап береді. Бала суреттегі  адамдардың арасынан өзінің орнын тауып  алуы керек. Белгіленген адамға жақын  немесе алыс жерді таңдауға да болады. Балаға мәтіні бар тапсырмалар, сол сияқты мінез-құлық формаларын таңдау керек. Сонымен, әдістеме баланың айналасындағы түрлі адамдармен  және құбылыстармен қатынасына байланысты ақпараттарды алуға мүмкіндік береді. Қарапайым және схема түрінде болғандықтан, басқа проективті тестерге қарағанда Р.Жиль әдістемесінің ерекшелігі балаға жеңіл берілгендігімен бірге, оның формализациясы және квантификациясына мүмкіндік береді. Нәтижелердің бағалауы сапалы түрде болуымен қатар, баланың тұлғааралық қатынасының проективті әдістемесі психологиялық зерттеудің нәтижесі сандық және өзгермелі түрде болады.

Баланың тұлғалық қатынасы жүйесін көрсететін психологиялық  материалды, шартты түрде 2 үлкен өзгермелі  топқа бөлуге болады:

1. Өзгермелі, баланың нақты-тұлғалық қатынасын суреттейтін: отбасындағыларға қатынасы (әке, шеше, апа, апай және т.б.), досқа немесе жолдасына қатынасы, авторитарлы ересектерге және т.б.
2. Өзгермелі, баланың өзін және әр түрлі қатынасты суреттейтін: ашықтығы, бақылампаздығы, мінез-құлықтың әлеуметтік тепе-теңдігі Әдістемені бейімдеген барлық авторлар 12 белгілерді айқындайды:

• анаға қатынасы

• әкеге қатынасы
• ата-анаға қатынасы
• ата-әжеге қатынасы
• аға-әпкеге қатынасы 
• ерекше қызығушылық  
• доминанттылық               
• досқа қатынасы
• мұғалімге қатынасы
• ашықтық
• тұйықтық
• әлеуметтік-адекваттылық қатынасы

Анықталған  адамға қатынасын сол адамды таңдаған санына байланысты білуге болады. Р.Жиль әдістемесін таза проективті әдіс деп  айтуға болмайды, ол анкета, проективті тестер арасында өтетін форма арқылы жүзеге асады. Тұлғаның терең зерттеуге арналған құрал болып табылады, сонымен бірге өлшемдер және статистикалық талдаулар жасауға мүмкіндік береді.        Салыстырмалы түрде әлеуметтік дағдарысты толық анықтау мақсатында        « әлеуметтік атом» үш түрлі сурет салдырамыз ( Я. Морено ).

 

 

Рене  Жиль әдістемесінің   бақылау  тобындағы нәтиже көрсеткіші:

2-кесте.

Анықталынар белгілер	Толық отбасы  балалары                        (%)	Жарты кеш отбасы балалары  (%)
анаға қатынасы	16	38
әкеге қатынасы	14	25
ата-анаға  қатынасы	34	50
ата-әжеге  қатынасы	16	31
аға-әпкеге қатынасы	15	24
ерекше қызығушылық	10	5
Доминанттылық	14	28
досқа қатынасы	18	31
мұғалімге қатынасы	43	59
Ашықтық	43	56
Тұйықтық	13	10
әлеуметтік- адекваттылық  қатынасы	23	43

 

Рене  Жиль әдістемесінің эксперимент  тобындағы нәтиже көрсеткіші:

2.1-кесте.

Анықталынар белгілер	Толық отбасы  балалары                        (%)	Жарты кеш отбасы балалары  (%)
анаға қатынасы	14	29
әкеге қатынасы	13	23
ата-анаға  қатынасы	30	45
ата-әжеге  қатынасы	14	28
аға-әпкеге қатынасы	12	20
ерекше қызығушылық	8	2
Доминанттылық	12	24
досқа қатынасы	24	31
мұғалімге қатынасы	30	25
Ашықтық	40	36
Тұйықтық	25	35
әлеуметтік- адекваттылық  қатынасы	25	45

 

 Р. Жиль  әдістемесі бойынша алынған көрсеткіштер  Пирсонның Х квадраттамасы бойынша өңделді, оның нәтижелерін 3-кестеден көре аламыз:

 Рене Жиль  әдістемесі бойынша  алынған   нәтижелердің мәнділігін анықтау  кестесі:

3-кесте.

	Эксперименттік  топ			Бақылаушы топ		d	d2
1	71	-27	1	72	-26	1	1
2	60	-6	2	55	-5,5	0,5	0,25
3	61	-8,5	3	60	-10	1,5	2,25
4	55	-2,5	4	63	-13	10,5	10,25
5	64	-17,5	5	71	-24,5	7	49
6	63	-15	6	68	-21	6	36
7	67	-22	7	68	-21	1	1
8	68	-24	8	73	-27	3	9
9	67	-22	9	71	-24,5	2,5	6,25
10	58	-4	10	57	-7,5	3,5	12,25
11	67	-22	11	58	-9	13	169
12	63	-15	12	65	-16,5	1,5	2,25
13	60	-6	13	51	-2	4	16
14	62	-11,5	14	70	-23	11,5	132,25
15	69	-25	15	67	-29	6	36
16	61	-8,5	16	53	-4	4,5	20,25
17	55	-2,5	17	50	-1	1,5	2,25
18	60	-6	18	61	-11,5	5,5	30,25
19	62	-11,5	19	61	-11,5	0	0
20	62	-11,5	20	57	-7,5	4	16
21	66	-20	21	65	-16,5	3,5	12,25
22	62	-11,5	22	66	-18	6,5	42,25
23	64	-17,5	23	64	-14,5	3	9
24	65	-19	24	64	-14,5	4,5	2,25
25	63	-15	25	52	-3	12	144
26	28	-14	26	57	-27	10	100
27	7,5	-15	27	60	-3	4,5	20,25
28	15	-16	28	65	-6,5	8,5	72,25
E	1750	-589	E	1744	-398	140	5804

 

Х= d-

Х_s = 1 - = 1 - = 1 – 0,28 = 0,71

 

2.2   Отбасында   тұлғааралық қарым-қатынасты түзету жаттығуларын жүйелеу және қолдану

     

Анықтау эксперментінің нәтиже көрсеткішін негізге ала отырып, коррекциялық жұмыс жүргізуді мақсат еттік. Арнайы ұйымдастырылған топтарға қатысу, тұлғааралық қатынастар мәселелерін шешуге көмектеседі.Психокоррекциялық топтарда сыналушы көзқарастары мен мінез – құлқына ықпал етуші факторлар анықталады, топ қатысушысы ұқсас проблемасы немесе тәжірибесі бар топ мүшелерінен кері байланыс пен қолдау алуына мүмкіндік беріледі.

     К. Рудестамның  айтуынша,топтық психотерапияның  бір ерекшелігі топтық құрылымда  пайда болатын және өңделетін  реакциялар топтан тыс жерлерде тұлғааралық қақтығыстарды шешуде көмектеседі. Достық және бақлаушы жағдайда жаңа дағдылар меңгеруге, жаңа мінез – құлық типтерімен эксперимент жасауға болады. Психологпен қатар теңқұқылы серіктестердің қатысуы қолайлы жағдай орнатады. Өзіне сенімсіз топ мүшелері өздерін алаңсыз бірқалыпты, қолдауды сезінеді.

    Бұл тарауда  біз бірнеше тренингтердің техникалары  мен жаттығуларын келтіреміз, оларды  ортақ атаумен «Коммуникативті  қабілеттер мен мәселені шешу  дағдылары тренингі» жаттығулар мен техникалар К. Фогельдің «Команда құру» және «Топтағы бірлік пен білімділік» атты еңбектерінен алынған.

     Қазіргі  таңда топта әрекет ете білу  қабілеті бұл сенімділік, көмек  көрсетуге даярлық, сезімталдық,  көз қарасының кеңдігі, шыдамдылығы  және өзін -өзі сыйлау сыйлау  сияқты қасиеттермен бірдей қатарда  тұр. Бұл қасиеттер басқалармен  қарым – қатынас өзара сыйластық, коммуникация және қызметтестік негізінде құрауға ұмтылыстардың барлығына қажет. Қазіргі өмір бәсекелестікке бағыттала дамиды.

    Экономика  саласында бәсекелестік прогресстің  түрткісі және бизнестің өмір  сүру кепілі болып табылады. Мектептерде  оқушыларды бір –бірімен жарыстырып жеңуші мен жеңілушілердің болуын болжайтын арнайы конкурстар мен сайыстар ұйымдастырады. Кейде хобби мен еліктеулер жарысу мен бәсекелестікті білдіреді. Өкінішке орай, бәсекелестік кейде жеке өмірге де еніп кетеді. Ерлі –зайыптылар кім ақшаны көп тауып жатыр, кімнің жарысары жетістікті деген сияқты мәселелерде  өзара бәсекелеседі. Балалардың мінез –құлқына ықпал ету үшін ата –аналар көбінесе бауырларды бір –бірімен салыстырады. Соның барысында барлығы әдетте жеңушілер жеңілушілерге қарағанда неғұрлым аз екендігін түсінеді. Әрқашанда жеңіліске ұшырау қаупі бар екені есте тұрады және оны түсіну өзіне сенімсіздік пен әртүрлі қорқыныштар ұялатады. Нәтижесінде, жеңушілер де жеңілушілерде аса ашуланшақ болып, басқа адамдармен қарым –қатынасы нашарлайды. Бәсекелестік біздің анағұрлым тұйық болуымызға ықпал етеді, ертелі ме кеш пе өз күшіне ішкі сенімділікті бұзады.

    Қызметтестік  адамдарға бірге тіршілік етуге  көмектеседі. Өз серіктестерін  жақсы жақтан көру және олармен  қатынасты бағалай білу табиғи нәрсе. Адамдар жетістікті бөліскен кезде, бір –біріне қолдау көрсетуге бейім болады. Қызметтестік атмосферасында басқаларға достық қатынас көрсету оңайырақ түседі.

     Қызметтестік  қақтығыс мүлдем жоқ дегенді  білдірмейді. Нағыз қызметтестіктің арқасында әркім өз үлесін қосады, әркім өз пікіріне ие болады.Жағымды қатынастар негізінде шартты түрде «құрылымдық қақтығыс» деп аталатын қақтығыс туындайды. Әртүрлі қызығушылықтар мен әртүрлі көзқарастар туралы сөз болғанда барлық қиындықтарды шешу жеңіл болады, егер олар жеңіс пен жеңіліс сұрақтарымен байланысатын болса.

«Менің отбасым  –қазір және ертең»

Тренинг мақсаты: өзінің отбасылық тәжірибесін түсіну және қабылдау; жыныстық –рольдік иденфикация, қарама –қарсы жыныс өкілімен қатынас  орнату іскерлігі, отбасындағы қарым –қатынас, отбасының болашағы жайлы түсінік қалыптастыру.

    Қойылған мақсатына  сәйкес тренинг 3 кезеңнен тұрады.

1.Өзінің отбасылық  тәжірибесін түсіну және қабылдау. Өзінің отбасылық тәжірибесін түсіну мен қабылдау өмірін одан әрі дұрыс құруға қажет. Өзінің барлық уайымдауларын анықтай біліп, ата –аналарға деген қарама –қарсы сезімдерін айыра білу өте маңызды.

   Тренинг барысында  қатысушылар келесілерді орындауы  қажет:

• отбасындағы өз бағытын анықтай отырып, өзіндік бақылау дағдыларын жетілдру;
• өзіндік сананы арттыру;
• отбасының жүйелік табиғатын түсіну;
• дисфункционалды отбасы<span class="dash041e_0431_044b_0447_04