Нашар
еститіндер мектебiнде сөз оның дыбыс
- әрiптiк құрамын анықтау емлесi
өте көкейкестi жұмыс болып табыладады.Бұл
талдау жұмыстардың барлық кезеңдерiне
қажеттi.Сыныпта ойып жасалған әлiппенi
қолданылады.Одан әрі (морфологиялық,
синтаксистiк, аралас, емле, орфоэпиялық)
талдаудың басқа түрлерi де қолданылады.
Емле талдауы А.Н.Гвоздев ол
орыс қатесiз жазуын ерекшелiктерін
бейнелеп көрсеткендей өткiзуге
кеңес бередi.Орфоэпиялық қатынас
талдауда жазу айқындалады және,
оқылытын орфограммаға бұл реттің
сипатына iлтипат керiсiнше айналдырады.Бұл
бір мезгілде түсіндіріледі және
материалдың қабылдау және айтылуына
негізделеді.
Емле
талдауын өткiзу морфологиялық талдаумен
және синтезбен байланыстырылған.Қиындық
екпiндi және екпiнсiз дауысты, ұяң
және қатаң, жұмсақ және жуан дыбыс
ажыратуда ғана емес, бiрақ және
жеткiлiксiз сөздiк қорда, лексиктер
табылу немесе семантикалық және морфологиялық
салыстырмалықтың анықтауы үшiн қажеттi
сөз жасау байланыстары дамымаған.Сондықтан
ағайындас сөздерді таңдап алуында
морфема құрамын ерекшелiк, көмек
тәуелдiлiкте лексикалық морфологиялық
мiнездi тапсырманың емле талдауымен
пайдалы сөздердiң мағынаның
түсiнуiн тексеру осылай болады.
I-V
сыныптармен жұмыс недәуiр мөлшерде
болғандықтан емле жұмысы дыбысталумен
танысады, онда қолданылатын қабылдау,
дыбыс - әрiптiк құрамды анықтау,
дұрыс екпiнi бар сөздiң айтылуының
меңгеруiне және емле нормаларының
орындалуымен есептелiнген.Мұғалім екпiнмен
шұғылданғанда, дауыстың күшiн өзгерiсін
екпiндi буындап айтуында байқайды.Әр түрлi
буындарда екпiн болатын сөздердiң салыстыру
жүргiзiліп бiр буыннан сөзде екпiн тасымалдауға,
бұл сөздiң пiшiнiн өзгерiске айналдырады.Жаттығуларды
қойылған екпiнi бар сөздердiң жаңғыртуында
үздiктiкке өтедi.Содан соң екпiндi және
екпiнсiз буынның анықтаумен есту - көрумен
диктанттар жүргiзiледi.
Оқушылар орфоэпияның нормаларының
игеруiн өлшем бойымен құлақ
тұндыру және дауыссыздың ұяңдау
жазудың салыстыруы және айтылу,
айтылудың бiргелiк, ұзақтығы, ашық
белгi беретiн белгiлермен танысулар
үшiн мүмкiндiк алады.Бала сөйлемді
жаңғыртуда жаттықтырады, содан
соң сөйлемдер және таныс сөздерi
бар тiркестердiң жазуының жанында
орфоэпиялық белгiлерiн құрады.Бұл
материал бұдан әрi дербес ауызша
және жазбаша сөзде бекiтедi.
Айтылу және жазудың айырмашылықтары
бала түсіндіруді талап ететiн
ретке дейiн түсіне бастайды. VI
сыныпта емле фонетика зерттеулерін
үйренеді, лексиктер сөз, морфология
және синтаксистiң құрамын, орыс
тiлi сабақтарында қолданылады.
Жаттығулардағы мұндай тiзбектердi
әдетте сақтайды.Бастапқыдағы даяр
мәтiндер, ұсыныс немесе оқылытын
орфограмма сөздер берiледi.Ол
талдауға, сөзге ұшырап әрiп, аяқтау
немесе басқа морфемаларды жазып
алып, асты сызылады.Содан соң
жұмыс мәтiндерiнде бұрын пысықтау
ережелерге сай орфограмманы
қосады.Жаңа фонда бұл белгiлi
көп сөздер қолданысқа түседi,
онымен салыстырылады.Оқушы мұндай
салыстырылатын орфограммалар
жаңадан алу үшiн үлгімен мәтiннiң
қайта құруына тапсырма берiледi.Сөздердiң
қатесiз жазуы түсiндiрумен ескертiлген
диктанттары бұл кезеңде қолданылады.Әйтеуiр,
дербес жаттығу және бақылау
жұмыстарды ұсынылады.
Емлелер жазбаша жұмыстар жеткiлiктi
түрлi және аналитикалық, синтетикалық
және аралас сиппатталады.Олар
нақтылы емле немесе тыныс
белгi тақырып бойынша жұмыстар
үшiн арналған морфологиямен,
синтаксиспен, дыбыс - әрiптiк және
буын талдауымен қатысады.Жазбаша
емле жұмыстарында өткiзiлген
орфограммалар, сөздер және морфемалардың
толықтануында тұрады, сөздер, сөйлемдердiң
жасауында, ережеге, алдын ала
талдаумен елiктеуге жазуды мысалдардың
ойлап табуы, келесi талдауы
бар тапсырма орфограммалардың
мәтiнiнде табылуда, оның жазуын
түсiндiріледі.
Бәрi
бұл жаттығуларды ал дербестiктiң
әр түрлi дәрежесiмен алдын ала
немесе келесi талдаумен, түсiндiрулермен
орындайды.Ережеде балалар жұмыстардың
жүрiсiмен әлденеше рет, мысалдардағы
ұқсастық орнатады, әр түрлi жазуларды
салыстырады.