Ислам дінінің жастарға ықпалы

б) әлуметті – психологиялық  адаптация – қоғаммен жұмыс атқару, қоғамға

     үйрену, өзінің  жеке мінез құлықтарының пайда  болуы.

            Жалпы студенттің қоршаған ортамен  жұмыс атқаруы «адаптацияға»  тәуелді болып келеді. Адаптацияны  зерттеген ғалымдар бірінші курс  студенттернің жоғары оқу орнынан  қалай орнықаны жайлы үш тұжырымдамасын  жасады:

1) үйрену мен мәлімет жинау адаптациясы, мектеп қабырғасынан шығып бөлек программаға жолыққанда;

2) қоғамдық адаптация,  бірінші курс студентінің басқа  бірінші курс суденттерімен жолығуы;

3) дидактикалық адаптация,  студенттерді жаңа оқу әдістемелеріне  дайындау.

            Студенттердің жақсы білім алуы  тікелей  өздеріне және білім  дейгейіне тәуелді.

             Лисовским студенттердің типологиясын келесі жүйелерге бөлді:

1) «Гармондық». Өз мамандығымды өзім әдейі таңдап алдым. Жақсы оқиды, институт қабырғасындағы болып жатқан шараларға қатысқын өте қызық. Әдебиет пен өнерді жақса көріп, спортпен айналысады. Кемшіліктеріне өте қатал. Қоғам мен достар арасында өте ақылды және әділ дос ретінде қалыптасады.

2) «Профессионалды». Өз мамандығымды  өзім әдейі таңдап алдым. Жақсы оқиды, институт қабырғасындағы болып жатқан шараларға өте аз қатысамын, өйткені онсыз да практикалық жұмыстарға барып жүрмін. Жүктеген жұмысты мұқият орындап шығады. Әдебиет пен өнерден бос қалмауға тырысады, бос уақытында спортпен де шұғылданады. Бірінші мақсаты – жақсы оқу. Қоғам мен достар арасында жақсы дос болып көрінеді.

3) «Академик». Өз мамандығымды  өзім әдейі таңдап алдым. Өте  жақсы оқиды. 

                                                             15

Өз маманының иесі болуды армандайды, оқыған оқуынан жоғарлап (магистрь), болуды армандайды, кейде басқа сабақтарына зиянын тигізіп алады.

4) «Қоғамдық». Өмірі қоғаммен өте тығыз байланысты. Көп уақытын адамдар арасында өткізеді, сол себепті оқуына тигізетін шығындары жетерлік. Жақсы оқиды, әдебиет пен өнерге жаны жақын.

5) «Өнерді жақсы көретін». Жақсы оқиды, бірақта, ғылыми  жұмыстарға аз ат салысады, өйткені  өнер мен әдебиетке жаны құмар.  Жоғар талғам мен өнер эрудициясы  басым.

6) «Үйрену». Өз шешімімен  осы мамандыққа түспеген, бірақ  та, бар күш жігерімен оқып  жатады. Бойында қандай да бір  өнері болмаса да жұмысқа деген  икемі бар. Қоғамда өте аз  сөйлейді. Оқу уақытының біршама  бөлігін алады, сондықтан да  әдебиет пен өнерге уақыты  болмайды. Дегенмен, кино, дискотека  , концерт деген шараларды жаны  жақсы көреді. Спротпен тек қана оқу орнында айналысады.

7) «Орташа». Қалай болса  солай оқиды, оқуға көп күш  жұмсамайды. Кейде сол қалпын  мақтаныш етеді. Өз ойы «диплом  алған соң, басқалардан кем  жұмыс істемеймін». Мамандық таңдауды  көп ойланбай, біріншісіне бара  салған. Бірақ та түскен оқу  орнын тәмандап шығу керек  деген ой қалаптасқан. Жақсы  оқуға тырысқанымен, ещқандай ляззат  алмайды.

8) «Өкпелі». Өнерлі адам болғаны мен мамандығы жайлы пікірі теріс. Бірақ та түскен оқу орнын тәмандап шығу керек деген ой қалаптасқан. Жақсы оқуға тырысқанымен, ещқандай ляззат алмайды. Дегенмен, өзін спорт, өнер, әдебиет секілді жұмыстармен шектейді.

9) «Жалқау». Оқуы әлсіз  деңгейде, оған жұмсайтын күш та аз. Бірақта, өзіне риза. Мамандаға жайлы мүлдем ойламайды. Қандайда бір шараларда ат салыспайды. Қоршаған ортада өте аз сөйлейді, қоғам желкенішпен қарайды. Достары өте аз.

10) «Өнерлі». Қандай болмасын  жұмысты істей алады. Оқу, өнер  жағы деген секілді. Алайда, мұқият, зейін мен жұмыс атқаратын  істер қызықтырмайды. Оқу деңгейі ауытқып отырады, көбіне «маған ұнайды» немесе «маған ұнамайды» деген пікірлер бойынша.

 

                                                              16

11) «Лидер». Өте жақсы  оқиды. Әр қашанда лидер болуға  тырысады. Өзі секілді студенттермен  қарым – қатынас жасайды, басқаларын  менсінбейді. «Барлығын білемін» деген ой пікірмен жүреді. Өзін сәнді де талғампаз ретінде сезінеді. Тек қана қымбат кафелермен дискотекаларда болады. [14].

             Студенттердің үлгерімдігі тек қана уақытымен жасалған жұмыспен қоса танымдық процесстердің дұрыс пайдаланулығына тәуелді. Мотив пен өзіндік тануды да қоса айтуға болады. [15].

             Студентердің оқу жүйесінде, пәндерді игеруде ауыр және жеңіл түрлерін кездестіруне болады. Оқу жүйесінде ең бірінші сабақ кестесіне ауыр пәндерді қояды. Мелонхоликтерге қанадай да бір есеп жүйесін берген жағдайда олар жаңа баспен бірінші шығарулары керек, олардың нерв жүйкесі әлсіз болғандықтан көп уақыт шыдай алмайтын қасиеттері бар. Бірақ кейбір ғалымдар бұл кестеге қарсы. Флегматик типті жастар оқу жүйесін біртіндеп бойын үйрете бастайды. Сондықтан жеңіл сабақтан бастау алу керек деген пікірлер де бар.

             Студентердің оқу материалдарын  игеруінің жеңіл жолын қарастыру:

1) интелект

2) өзіндік анализ

3) еркіндік

Кейбір студенттер осы  қағидалар мен жүрмейді. Ол студенттердің  оқу жағдайлары басқаларға қарағанда  төмен деңгейде болады.

            Кейбір студенттер өмірінде барлық  қиыншылықтар мен ауыртпалықтарды  қатар алып жүре алады. Бұл  әрине екінің қолынан келе  бермейтін құбылыс. Дегенменде, бұндай  жастардың өмірінде рухани байлықтарының  мол екендігіне көз жүгірте  қарауларымызға болады.

             Әр орта өзінің қағидаларымен  жүреді. Солардың бірі студенттік  жастар ортасы. Жастардың дінге деген құлшылығын көрген жағдайда әр жеке адамның ойлары мен пікірлері туады. Кейіреулері «дұрыс» деп мақұлдап жатса, ал енді кейбір адамдар басын шайқап, «жап – жас болып, өміріне ауыр жүк алды» деп жатады. Қазіргі ХХІ ғасырдың жастары өзінше өмір сүреді. Оларға «адал жол мынау немесе жоқ мында кел» деп ешкімнің батылы жете қоймас.

            

                                                             17

Әрине, басқа, бұрыс жолға  түсіп жатқандар да баршылық. Өкінішке орай. Бұл мәселе қоғамның мәселесі.

Ересектік сезім сана –  сезімнің өзіне тән жаңа құрылымы ретінде жеке адамның өзекті ерекшеленеді. Оның құрылымдылық ортасы болады. Өйткені  ол жасөспірімдердің өзіне жұртқа және дүниеге деген жаңа өмірлік позициясын білдіреді.[16]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                             18

                                                Қорытынды.

            ХХІ ғасырдың өзекті мәселелерінің  бірі ислам дінінің жастардың құндылық бағдарына ықпалы. Қандай да болсын елді алып қарасақта айтатындары бір «жасар біздің болашағымыз». Сол секілді біздің қазақ елінің бүгінгі болашағы - жастар.  Жастардың өмірге деген көзқарасын дұрыс жолға қою ол бүгінгі аға – әпкелеріміздің қолында. Нағыз қазақ дегеніміз жүрегі иманға толы қазақты айтумызға болады. Әр елдің, әр халықтың беріліп, сыйынып жүретін діні болады. Біздің дініміз - ислам діні. Әрине оны барлық көзі ашық ел біледі. Кейбір газет, журналдарды қарайтын болсақ, қазіргі уақытта ашық соғыз өте аз. Әрине, жоқ емес, бар. Соның ішінде дінге байланысты соғыстарды да кездестіріп жатыр. Африка елдерінің кейбір мемлекеттерінде мұсылмандар мен христиандар ашық соғыс жүргізіп жатыр. Қай дін үстемдік етеді? Бұл соғыстың соңы адам шығынына, жастардың өмірге деген көзқарасына әкеп соғады. Мәдениетті соғыстың түрінде кездестіруге болады. Қандай да бір елді түп тамырымен жойып жіберу үшін, сол елге өз дініңді, өз дәстүріңді кіргізсең жетерлік. Біраз уақыт өткеннен кейін рухани әлсіз ел жойылып кетуі де мүмкін. Сол мақсаттарына жетудің ең жақын жолы ол жастар болмақ. Мысалға келтіретін болсақ, Корей елі будда дініне сыйынады. Кейінгі жылдарда ағылшындардың өз базаларын салудың арқасында християн дінін қалыптастырды. Корей елінің жастары өз дәстүрлері мен әдеп – ғұрыптарын түпкілікті ұмыту үстінде дейді кейбір ғалымдар. Себебі еуропаға еліктеушілік өте көп кездеседі. Бұндай қауып қазақ елінің босағасын шарлап жүр десек те артық болмас. Әрине, сектантардың бірінші объектісі жастар. Адасып жүрген, өз орнын таба алмай жүрген жастар жетерлік. Сол жастардан бастау алып, түп тамырына жетуге тырысатын адамдардың бары өкінішті. «Секта» дегеніміз не? Қандайда бір адамды пір ретінде уағыздау. Бірақ сол уағыздаушылар ешқашанда мешітке, шіркеулерге бармайтыны қызықты. Ислам дінінің атын жауып жүрген сектантшылар жетерлік. Ең басында қызықты кітаптар мен брашуркалар ұсынады. Кейін «бір рет кел, өкінбейсін» деп жастарды уағыздайды. Әрине сол 100 жас студенттердің ішінен 10 барып қайтпақшы болады. Оларды тоқтататын не дос, не үлкендердің жоқтығы өкінішке орай. Барған студенттерге ақшалай немесе тамақ, тағы да басқа жастарға керек нәрселерді үлестіреді. «Недеген тегін нәрсе деп?» ойласатын шамалыры келмей, кейінне достарын, құрбы – жолдастарын, інілерін, әпкелерін, таныстарын ертіп барады. 10 студентіміз кейіннен 30 – 40 шақты болуы да мүмкін. Бұл тек қана болжам. Оларға бұл тегін нәрсе еместігі

                                                             19

жайлы ещкім де айтпайды. Соңында алған заттарының орнына өз тәндері мен жандарын тапсырып шығады. Қаншама жастарымыз басқа дінде бас сауғалап жүргенін көргенде жүрегіміз қансырап жылайды. Солардың ішінде қазақ жастары бар екендігі тіпті өкінішті. Бес уақыт намаз оқу, жұма намазға бару, мұсылманның бес парызын орындау екінің қолынан келе бермейді. Бірақта, осы қағидалар мен өмір сүріп жүрген қазақ жастарына мақтанышпен қарауымыз керек. Оларды пір тұтып, сыйлауымыз керек. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Әдебиеттер тізімі.

 

1) Қ 18 Қазақстандағы ислам діні: қажылық (ХІХ – ХХ ғ. басы) //

           Материалдар жинағы. Құраст. және  жоба жетекшісі Г. Р. Мұхтарова

           (Абдраимова). – Алматы, «Баспалар  үйі», - 2009. – 592 б.

2) htth:// www.e-kyzylorda.kz/kaz/people/pubicag/religion/Pagesl/poge1:aspx

3) Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін (очерк) Алматы «Дәуір»

          баспасы 1994 Маданов Х., Мусин Ч.

 4) М 11 Ұлы дала тарихы (Оқу құралы). – Алматы, «Санат», 1994. – 272 бет.

5) htth: // www. e – google.

6) А 46 Ы. Алтынсарин «Мұсылманшылықтың тұтқасы». Шариат/Дайындаған   А. Сейдімбаев. – Алматы: Қазақстан; ТПО Қаламгер, 1991. – 80 бет.

7) Оразбеков Қ. Имна және инабат: педагогикалық училищелерге арналған

           оқу құралы. – Алматы. «Ана тілі», 1993 – 152 беті.

8) П11 Психология: Адамзат  ақыл – ойының қазынасы. 10 томдық. 1- том. 

     Л. С. Выготский.  Мәдени – тарихи тұжырымдама  / Жетекшісі – акад.

     Ә. Н. Нысанбаев.  – Алматы: «Таймас» баспа үй, 2005 – 464 б.

9) htth: // www. e – google.

10) Джеймс У.

      Д 40 Многообразие  религиозного опыта. Пер. с  англ. – М. : Наука 1993.

      432с.

11) Абрамова Г. С. Возрастная психология. М., 1997.

12) Эриксон Э. Детство и общество. Обнинск, 1993.

13) Обухова Л. Ф. Возрастная психология.М., 1996

14) Божавич Л. И. Проблемы формирования личности . М., Воронеж, 1995

15) Немов Р. С. Психология. Т. 2. М., 1998

 

16) Столиренко Л. Д.

С 81 Основы психологии. 14 –  е изд. Учебное пособие / Л. Д. Столеренко. – Ростов н/ Д.: Феникс, 2005. – 672 с.(Высшое оброзование).