Салық басқармасы қызметін автоматтандыру

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2  АҚПАРАТТЫҚ  ІШКІ ЖҮЙЕЛЕРДІ ЖОБАЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ  НЕГІЗДЕРІ

 

         2.1 Ақпараттық  жүйе туралы жалпы түсінік, оның топтастырылуы

 

Анықтама бойынша технология дегеніміз  — материалды өңдеу үрдістерінің жиынтығы немесе материалды өңдеу тәсілдері  туралы білім жиынтығы. Мағынасы бойынша  технология дегеніміз — түрлендіруді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін  тәсіл. Бұл бізге «технология» түсінігін  тек материалды өндіріс сферасында ғана емес, сонымен қоса адам іс-әрекетінің басқа да сферасында да, соның ішінде білім беру жүйесінде де пайдалануға  мүмкіндік береді. Оқыту теориясында  «технология» ұғымының үш жүзге жуық анықтамасы бар екенін айту жөн. Ақпараттық технологияның арқасында әрбір  тәлімгердің тек дәстүрлі ақпарат  көздерімен ғана емес, сонымен қатар  дәстүрлі емес ақпарат көздерімен жұмыс  істеуге мүмкіндіктері бар.

«Ақпараттық технология» деген  терминді В. Тлушков енгізді. Ол оған былай анықтама береді: «Ақпараттық  технология дегеніміз — ақпаратты  өндеумен байланысты үрдістер». В.Апатова, В.Глушковтың берген анықтамасын жоққа  шығармай, оны нақтылай түседі: «Ақпараттық  технология дегеніміз — ақпаратты  өндеу үрдісі арқылы жүзеге асатын құралдар мен әдістер жиынтығы».

Д. Матрос «жаңа ақпараттық технология» ұғымын қарастыра отырып, кез келген әдістер немесе педагогикалық технологиялар ақпаратты тәлімгерлер, оқушылар меңгеру үшін қалай өңдеу және жеткізу керектігін суреттейді, яғни, оның анықтамасы бойынша, кез келген педагогикалық технология дегеніміз — бұл ақпараттық технология.

Кез келген ұйымда басқару қызметтері нәтижелі ақпаратты, қорытылған мәліметтердің  қайта құру технологиясына негізделеді. «Технология» ұғымының (мағынасының) өзі  өнеркәсіптік өндірісте қолданылады  және өндіріс үрдісінде өнімді әзірлеу  тәсілдерінен және өзара байланысқан  материалдарды өңдеу жүйесі ретінде  анықталады. Әдістер жүйесі техникалық құралдарды пайдалану негізінде  ақпараттық жинау, жіберу, өндеу, жинақтау, сақтау тәсілдерін қолдану арқылы ақпараттық технологияны анықтаймыз.

Ақпараттық технологиялар ақпараттық үрдістердің әр қилылығына байланысты мынандай технологияға жіктеледі:

• ақпаратты жинау;
• ақпаратты жеткізу;
• ақпаратты өндеу;
• ақпаратты жинақтау;
• ақпаратты сақтау;
• ақпаратты ұсыну;
• ақпаратты пайдалану;
• ақпаратты қорғау.

Нақты ақпараттық технологияны жүзеге асыру үшін мыналарды орындау қажет:

- ақпараттық үрдістің өзін жүзеге асыратын тиісті техникалық құралдардың кешені;

- техникалық кешенмен басқару құралдарының жүйесі;

- техникалық құралдардың барлық іс-әрекеттерінің жүзеге асырылуын байланыстыратын ұйымдастырушылықты әдістемелік қамтамасыз ету.

Қазіргі заманғы басқарма қызметін қамтамасыз ететін ақпараттық үрдістердің  әр түрлерін жинақты түрде пайдалануға  негізделген, соған байланысты көбінесе қазіргі заманғы немесе жаңа ақпаратгық технология деп компьютерлік ақпараттық технологияны ұғынамыз.

Қоғамның қазіргі заман дәуіріңдегі  ғылыми-техникалық прогрестің дамуына  байланысты адам іс-әрекетінің барлық сферасында компьютерлік және желілік  технологиялардың бірігуінен пайда  болған ақпараттық технологияны пайдалану  кең етек жайды. Қоғамды компьютерлендіру, техника құралдарының белсенді түрде  енуі оқу орны мен кез келген ғылым  саласы алдында бірқатар көкейкесті міндеттер қоюда. Ол міңдеттер оқу-тәрбие үрдісінің тиімділігін тарылатуда, компьютерді пайдалану мүмкіндіктерін зерттеуге байланысты.

Информациялық процестер – адамдар арасында, тірі организмдерде, техникалық құрылғыларда және қоғамдық өмірде информацияны жеткізу, жинақтау және түрлендіру процестері.

Дербес ЭЕМ-дер – жұмыста және уйде адамның пайдалануына арналған шағын компьютерлер.

Дербес ЭЕМ-дер журналдар, кітаптар жөне әртүрлі қүжаттар дайындауда мәтін теріп, оны түзету үшін кеңінен қолданылады. Мұндай жұмыста компьютерлердің баспа машинкаларынан артықшылығы талас тудырмайды, олар: қателердің азаюы, материалдарды дайындау жылдамдығының өсуі, оларды безендіру сапасының артуы. Басып шығарылуға тиіс әдебиеттің жоғарғы сапасын қамтамасыз ететін лазерлік принтері бар компьютерлер негізінде істейтін шағын баспа жүйелері, одан да ыңғайлы жабдық болып есептеледі.

Сондай-ақ жаңа ақпараттық технологиялар дегеніміз - ЭЕМ жадында сақталған картотекадағы, каталогтардағы, әртүрлі архивтер мен кітапханалардағы информацияларды жинақтауға, біріктіріп сақтауға, керектілерін жылдам іздеп табуға болатын әр түрлі мәліметтер қоры мен ақпараттық жүйелер. Жаңа ақпараттық технологиялардың дамуын ЭЕМ желілеріне негізделген электрондық почтасыз, байланыс желілері мен ақпараттық коммуникацияларсыз көзге елестету мүмкін емес.

Қоғамымызды дербес компьютерлермен, ЭЕМ желілерімен, ақпараттық қорлармен толық қамтамасыз етсек, ақпаратты пайдалану, алу және тарату істерін ұйымдастыру жаңа сатыға көтеріледі. Олар бұған дейінгі қолданылған “қағаздағы” ақпаратты алу мен таратуды толықтыра отырып, қоғамымызда ақпараттандыру процестерін арттыра түседі. Жаңа ақпараттық технологиялардың жан-жақтылығын дұрыс түсіну үшін технология ұғымының мәнін ашып алу қажет. Қоғамдық дамудың алғашқы кезеңдерінде “технология” деп белгілі бір бұйымдарды жасау кезіндегі тәсілдер жиынын айтатын еді.

Өндірістің күрделіленуі, оны механикаландыру мен автоматтандыру, технология үғымын машиналар, механизмдер, құрал-саймандар және т.б. өндіруді үйымдастыру тәсілдері мен оған керекті техникалық жабдықтар жиыны ретінде қабылдауды қалыптастырды.

Есептеу машиналарын басқару құрылғылары ретінде пайдалану мен автоматтандыруға негізделген ссы кездегі жаңа өндіріс технологиялары, оны қайта күру істері мен оған кететін жұмыс көлемін әлде қайда оңайлатып жіберді. Осыған орай қазіргі “технология” ұтымға аз дегеннің өзінде үш компонент – өндіріске керекті жабдықтар, оны құрастыру тәсілдері мен оны ойдағыдай ұйымдастыру жолдары және оның ішіне мәліметтер базасы мен білім базалары, ЭЕМ-да жобалау жабдықтары және т.б. компьютерлік техникалар кіреді. Бірақ олардың бәрі де мәліметтер базасы мен информация қорларылар, ЭЕМ арқылы жобалау жабдықтары және т. с.с. мүмкіндіктері бар, компьютерлік техникаға негізделген болуы тиіс. Ал бұларды қарастыру үшін ЭЕМ жұмысын калай басқаруға болатынын анықтайтын программаларды білуіміз керек. Кез келген жаңа жұмысқа ЭЕМ-ді пайдалану үшін оған жаңа қосымша құрылғылар алғаннан гөрі соған керекті жаңа программалар алу қажет болады.

ЭЕМ жұмысында программалар оның іс-әрекетінің реттілігі мен ережелерің және оған косылған құрылғылардың да қызмет ету ерекшеліктерін анықтауға жол ашады. Әрбір компьютердің программалар жиыны оны пайдаланудың бар мүмкіндіктерін анықтап береді. Егер программалары болмаса, машина ешқандай да жұмыс атқара алмайды. 
Кез келген ЭЕМ-мен жұмыс істеу оның программаларын оқып үйренуден басталады. Ал әрбір үлкен, орташа, шағын немесе дербес ЭЕМ түрлерінде көптеген программалық жабдықтар бар, сондықтан ЭЕМ-ді үйрену оның программаларым танысудан басталады.

Уақыт және масштаб әсерлеріне байланысты әртүрлi байланыстар және тiзбек мәлiм бола алады және әртүрлi әдiстер оған басқару үшiн керек. Әдiстер алгоритмдеудi дәреже және рационализация бойынша сонымен бiрге өзгертiледi. Әдiстер және мәлiметi бар жұмыстың құралдарының ұтымды алгоритмделген жиынтығы  - ақпараттық жүйе. Ақпараттық жүйе - құралдар, әдiстер және сақтау, өңдеу және мәлiметтiң беруi үшiн қолданылатын қызметшiлердiң өзара байланысты жиынтығы. Ақпараттық жүйелер әртүрлi тағайындауда және масштабтарда болады. Ақпараттық жүйелер сонымен бiрге кәсiпорынның жұмыс салаларының қамтуды дәрежесi бойынша айырмашылығы болады.

Ақпараттық жүйе (АЖ) – ақпараттық үдерістерді іске асыруға арналған ақпараттық технологиялар, ақпараттық желілер және оларды бағдарламалық-техникалық қамтамасыз ету құралдары жиынтығы.

Барлық ақпараттық жүйелер бір  қатар қасиеттерге ие, олар үшін ортақ болып келеді:

• АЖ жиын, сақтау және ақпаратты өңдеуi үшiн арналған. Демек, кез келген ақпараттық жүйенiң негiзiнде сақтауды құрал және мәлiметке қол жеткiзу жатады;
• АЖ маман болмайтын есептеуiш техниканың төңiрегіндегі пайдаланушы үшiн арналған. ИЖ интуициялық түсiнiктi интерфейс қамтамасыз ететiн клиент қосымшалары тұру тиiстi осыдан шығады.

Ақпараттық жүйелер фактографиялық және құжатты болады. Бiрiншiге бiрмәндi сұрауға жауаптың iздестiруi үшiн  және қойылған есептердiң бiрмәндi шешiмi үшiн қолайлы АЖ жатады. Шартты фактографиялық АЖ ақпараттық - анықтама жүйелерге, жүйе және жедел деректердi өңдеудi жүйенiң  ақпараттық-iздеулерiн өз кезегiнде  бөледi. Жедел деректердi өңдеудiң  жүйелерi мұндай өндiрiспен басқару, есептер  бухгалтерлiк есеп және т.б,  АЖ масштаб  бойынша келесідей жiктеледi:

• столға қоятын;

• желілік;

• кәсiпорынның масштабының АЖ.

Құжатты ақпараттық жүйелер сұраққа  бiрмәндi жауап ескермейтiн есептердiң  шешiмi үшiн арналған. Кейбiр жүйелер  фактографиялық және құжатты АЖ аралас түрлерi болады.

Автоматтандырылған ақпараттық жүйенің топтастырылуы

Автоматтандырылған ақпараттық жүйелер  түрлi және жүйе ретiнде негiзiнен  жататын белгiлердiң қатары бойынша  топтастырыла алады, сол сияқты оның жеке элементтерi.

Автоматтандырылған ақпараттық жүйелердiң  топтастырылуын негiзгi белгiлерiн ерекшелеймiз.

1.  Жұмыстанылатын мәлiметтiң  сипаты бойынша топтастырылуы.  Бұл белгiмен сәйкес ерекшелейдi:

- құжатты ақпараттық жүйелер;

- фактографиялық ақпараттық жүйелерi. 

Өңдеу, сақтау және iздестiрудiң объекттердiң  құжатты автоматтандарылған ақпараттық жүйелерiнде нақтылы құжаттар болып  табылады. Ақпаратты өңдеуi қолданушыға  керек құжаттардың iздестiруiне керек  әдетте апарады.

Сақталатын және жұмыстанылатын мәлiметтiң  фактографиялық ақпараттық жүйелерiнде (параметрлер және объекттердiң мiнездемесi, сипаттың техникалық-экономикалығымен Хабар-ошар, өлшеу нәтижелер, анықтама және статистикалық мәлiметтер) нақты мәлiметтер болады. Бұл мәлiметтер жиi жедел сипатты тасиды, яғни үнемi жаңарып өзгередi.

2.  Мақсаттық функциялар бойынша  топтастырылуы.

Мақсаттық функциялар осы ақпараттық жүйенiң тағайындауларымен анықталады. Жүйе атқарылатын функциялардан  демалыс мәлiметiнiң формасы, оның өңдеуiнiң процесстерiнiң алгоритмы, сонымен бiрге қолданушы мен  жүйенiң әсерлесуiнiң сипат, форма  және әдiстерiне тәуелдi болады.

Бұл белгiмен сәйкес ерекшелейдi:

1 ) ақпараттық - анықтама жүйелер;

2 ) ақпараттық - есептi жүйелер;

3 ) ақпараттық - логикалық жүйелер;

4 ) басқару жүйелер.

Ақпараттық ішкі жүйелер қолданушылардың ақпараттық сұрау салуларын қанағаттандыру үшiн арналған. Мұндай жүйелердiң тән ерекшелiгi - сұрау салумен сәйкес табылған мәлiмет, бұл жүйе шеңберiнде тiкелей қолданылмағанында емес, кез келген қажеттi (өзi ақпараттық жүйе бiрақ шеңберiнде емес) мақсаттардың олар үшiн алған мәлiметтi қолданатын қолданушыға шығып тұрғанында. Ақпараттық ішкі жүйелердiң мысалымен жолаушылар темiр жол көлiгi және аэрофлоттағы орындардың автоматты сақтауды жүйесi қызмет көрсете алады.

Сақталған мәлiметтiң ақпараттық - есептi жүйелерiнде әр түрлi есептi операциялармен сабақтас есептердiң шешiмi үшiн қолданылады. Ұқсас есептерге статистикалық  есепке алу және талдау, диагностикалар жатады. Ақпараттық - есептiге ақпараттық жүйе, автоматты жобалаудың жүйелерi жұмыс iстейтiн шеңберiнде де жатқызуға болады.

 Ақпараттық –логикалық жүйе  мәлiметтi беру қабiлеттi, бұрын тiкелей  түрдегi жүйеге енгiзiлмеген, iстеп  шығарылатын логикалық талдау  негiзiнде, жалпылау, ақпараттық қор  бар мәлiметтер өңдеу. Мұндай  жүйелер есептiң ғылыми зерттеуiн  маман-зерттеушiнiң еңбегiнiң белгiлi  дәрежесiнде алмастыра шеше алады. 

3.  Басқару процесстерiнiң түрлерi бойынша топтастырылуы.

Автоматтандырылған ақпараттық жүйелер (ААЖ) бөлінеді:

1 ) технологиялық үдерiстердi басқару  ААЖ;

2 ) ұйымдастыру басқару ААЖ;

3 ) ұйымдастыру - технологиялық  үдерiстермен басқару ААЖ;

4 ) ғылыми зерттеулер ААЖ;

5 ) үйретушi ААЖ.

Технологиялық үдерiстердi басқару  ААЖ - бұл технологиялық құрылымдар, станоктармен, автоматты сызықтармен басқару қамтамасыз ететiн адам-машина жүйелер.

Объекттi ұйымдастыру басқаруын  ААЖ үшiн экономикамен басқару  барлық деңгей жүзеге асырылатын өндiрiстiк - шаруашылық, әлеуметтiк-экономикалық функционалдық процесстер жеке алғанда қызмет көрсетедi: банктiк ААЖ; Фондық нарықтың ААЖ; қаржы ААЖ; және сақтандыру ААЖ; салық ААЖ; Кеден қызметiнiң ААЖ; статистикалық ААЖ; Өнеркәсiптiк кәсiпорындар және ұйымның ААЖ тағы басқа.

Ұйымдастыру-технологиялық басқару ААЖ үдерiстермен технологиялық үдерiстердi басқаруды ААЖ және кәсiпорынды басқаруды ААЖ ұштасатын көп деңгейлi жүйелер болады.

Ғылыми зерттеулердiң ААЖ сала аралық есептеулер және ғылыми тәжiрибелердi биiк сапа және тиiмдiлiктердi қамтамасыз етедi. Мұндай жүйелердiң әдiстемелiк  базасымен әдiстер, техникалық базамен  экономика-математикалықтарға қызмет көрсетедi - пiшiндеудiң эксперименталдi жұмыстарының өткiзуi үшiн өзi түрлi есептеушi техника және техникалық құрал. Жүйе де, ұйымдастыру - технологиялық жүйелер  де ғылыми зерттеулер жұмыстардың автоматты  жобалаудың жүйесiнiң өз құрамына қоса алады. Үйретушi ААЖ бiлiмнiң жүйесiнде  мамандардың әзiрлеуiнiң жанында  кең таратулар алады, қайта даярлауға  және әртүрлi салалардың қызметкерлерiнiң  мамандығын жетiлдiруiнде.