База данных IT-колледжа

 

1.3.2 Пәндік аймақтың сипаттамасы

 

Пәндік аймақ екі  бөлек қосымшадан(бағдарламадан) тұрады:

• Қабылдау комиссиясының мәліметтер қоры;
• Оқыту бөлімінің мәліметтер қоры.

Қабылдау комиссиясы мәліметтер қорында оқуға тапсырған  талапкерлер жайында толық ақпарат  сақталуы тиіс. Және ақпаратты енгізуге, өзгертуге, жоюға мүмкіндік бар. Әр күн сайын қабылдау комиссиясы белгілі есептеулер жүргізеді. Белгілі уақыттар аралығында талапкерлер арасында тестілеу өткізіледі. Тестілеуден өткендер басты мәліметтер қорына, яғни оқыту бөліміне жіберіледі.

Оқыту бөлімінің мәліметтер қорында оқу мекмесінің барлық оқушылары жайлы мағлұмат сақталады, енгізіледі және өңделеді. Міндетті түрде бірнеше критерийлер арқылы іздестіру жүргізілуі тиіс. Оқыту бөлімінде әр түрлі статистикалық есептеулер жүргізіледі.

Колледж бөлімшелері(отделения) мағлұматтарды оқыту бөлімінен алады.

 

1.3.3 Пәндік аймақтың тыйым және рұқсаттары

 

Төмендегі кестеде атрибуттық құрам көрсетілген:

Кесте 1.1

Пәндік аймақтың атрибутивті  құрамы

	Атрибут атауы	Идентификатор	Типі және ұзындығы
1	2	3	4
1	Код учащегося	Код	числовой
2	Дата приема	Дата_приема	текстовый (10)
3	Номер договора	Ном_дог	текстовый (10)
4	Номер зачетной книги	Ном_зач	текстовый (10)
5	Фамилия учащегося	Фамилия	текстовый (25)
6	Имя учащегося	Имя	текстовый (15)
7	Отчество учащегося	Отчество	текстовый (25)
8	Форма обучения	Форма_обучения	текстовый (15)
9	Отделение	Отделение	текстовый (15)
10	Специальность	Специальность	текстовый (15)
11	Группа	Группа	текстовый (15)
12	Образование	Образование	текстовый (10)
13	Язык обучения	Язык_обучения	текстовый (10)
14	Дата рождения	Дата_рождения	текстовый (15)
15	Гражданство	Гражданство	текстовый (30)
16	Национальность	Национальность	текстовый (20)
17	Пол	Пол	текстовый (2)
18	Год окончания школы	Год_окончания	текстовый (4)
19	Школа	Школа	текстовый (50)
20	Город\село	Город_село	текстовый (5)
21	Область	Область	текстовый (25)
22	Район	Район	текстовый (30)
23	Населенный пункт	Нас_пункт	текстовый (25)
24	Улица	Улица	текстовый (30)
25	Адрес проживания	Адрес_проживания	текстовый (30)
26	Место работы	Место_работы	текстовый (40)
27	Должность	Должность	текстовый (25)
28	Рабочий телефон	Раб_телефон	текстовый (15)
29	Адрес родителей	Адрес_родителей	текстовый (50)
30	Домашний телефон	Домашний_телефон	текстовый (15)
31	Сотовый телефон отца	Сотовый_телефон_отца	текстовый (11)
32	Сотовый телефон матери	Сотовый_телефон_матери	текстовый (1)
33	Сотовый телефон	Сотовый_телефон	текстовый (11)
34	Удостоверение личности	Удостоверение	текстовый (25)
35	Свидетельство о рождении	Свидетельство_рождения	текстовый (25)
36	РНН	РНН	текстовый (12)
37	СИК	СИК	текстовый (12)
38	Номер приписного	Номер_приписного	текстовый (30)

 

4. Логикалық жобалау кезеңі

 

Логикалық жобалау кезінде мән (сущность), байланыс және атрибут терминдері қолданады.

Мән (сущность) – бір типті объектілердің жиыны, экземпляр деп аталады. Әр экземплярдың  басқа экземплярдан айырмашылығы болады.

Атрибут – мәннің мінездемесі. Атрибут мәннің аяқталған немесе айқындалған  қасиетін көрсетеді. Жобалау кезінде атомарлық атрибуттар құрған жөн.

Байланыс – бұл мәндер арасындағы шектік пен бизнес – ережелерден тұратын логикалық байланыс.

Мәндер арасындағы байланыс құру барысында аталық мәндердегі бастапқы кілт мұралық мән беріледі

Жобалау кезіндегі ең күрделі мәліметтер қорында ақпаратты  сақтайтын кесте құру.  Жобалау  кезіндегі төмендегі негізгі принциптерді қолдану керек:

- Кестедегі ақпарат қайталанбау керек. Егер ақпарат бір орында сақталса, онда оның көшірмесін жасау, өзгерту міндетті емес.

- Әр кесте тек бір тақырыпқа байланысты ақпаратты сақтау керек. Мұндай жағдайда берілгендерді оңай өңдеуге болады.

Жоғарыда айтылған объекттер мен атрибуттар жобаланған мәліметтер қорының мәндерін анықтауға мүмкіндік береді.

Жобаның кестелері бөлек  тақырыпқа байланысты ақпараттарды сақтайды, әр баған кесте тақырыбының  мазмұнын сақтайды.  Өңдеу кезінде :

- Әр баған кесте тақырыбына байланысты болу керек;

- Анықталған мәндерді кестеге енізуге болмайды;

- Кестеде керек ақпараттың барлығы болу керек;

- Ақпаратты ең аз логикалық шамаларға бөлу керек.

Мәліметтер қорын жобалау  кезінде бағандардың мазмұны мен кестелер арасындағы байланыс ең басты болады. Ақпараттың дұрыс пайымдалуы мен дұрыс жобалануы МҚБЖ–ң қолданушыға керектілігімен тиімділігі артады.

Пәндік аймақ анықталғаннан кейін келесі мәндер мен байланыстар анықталды:

Фрагмент – талапкерлер мен оқушылардың толық мағлұматтары сақталатын мәліметтер қоры.

ПА объекттері – талапкерлер, оқушылар, топтар, мамандықтар, квалификациялар, профильдер, топтар түрлері.

 

1.4.1 Мәліметтер моделін таңдау

 

Берілгендердің жүйесін жасау  кезінде реляциялық модель таңдалды.

Реляциондық модель дегеніміз барлық берілгендері кесте түрінде ұйымдастырылған және барлық операциялар осы кестелермен жүргізілетін МБ аталады.

Реляциондық МҚ-ның жақсы қасиеті - оны қолданудың аспаптық құралдарының салыстырмалы қарапаыймдылығы, кемшілігі — мәліметер құрылымының қатаңдығы (ерікті ұзындық кестесінің жолдарын берудің мүмкін еместігі) және оның жұмысы жылдамдығының мәліметтер базасының мөлшеріне тәуелділігі. Мұндай МҚ-ны белгіленген көптеген операциялар үшін барлық МҚ қарау қажетті болуы мүмкін.

Кестелер — берілгендердің негізгі бөлігі сақталынатын реляциондық МҚ-ның фундаменталды объектілері. Бөлек кесте белгілі бір тақырып бойынша ақпарат сақтайды (мысалы, компания қызметкерлері туралы ақпарат). Кестелер бағандар (өрістер) мен жолдардан (жазулардан) тұрады. Кесте құрылымы кесте құру алдында жобаланып, жасалынады. Ол кестеде қандай берілгендер сақталынатын, берілгендерді енгізу, өзгерту, өшіру ережелерін анықтайды. Кесте құрылымында келесі ақпарат болады:

Кесте бағаналары кестеде сақталынатын ақпарат категориясы. Кесте бағаның құрайтын жазба элементтер өріс деп аталады. Өрістің негізгі ерекшелігі — әрбір өрістің аты (өріс атаулары бірегей болуы тиіс) және белгілі бір типі болады. Кез келген кестеде кем дегенде бір бағана болады. Берілгендер кесте жолдарында (жазуларда) сақталады. Жолдар саны шектелмеген.

Реляциондық МҚ-да берілгендерді тез табуға және әртүрлі кестелердегі берілгендерді байланыстыруға болады. Ол үшін кестеде әрбір жазуды бірмәнді анықтайтын бір немесе бірнеше өрістер болуы керек. Мұндай өрістерді кілттік өрістер деп атайды. Кілттік өрістерді үш типке бөлуге болады:  есептегіш, қарапайым және құрылымды кілт.

Кестеге жаңа жазу енгізілген кезде  кілттік өрістің мәні автоматты  түрде енгізілетін етіп жасауға, яғни есептегіш ұйымдастыруға болады.

Егер өрісте код немесе инвентарлық  нөмір сияқты мәндер болса, онда бұл  өрісті қарапайым кілт етіп қоюға  болады.

Ал егер кестеде бірегей өрістер  болмаса, онда жазуды бірмәнді анықтау  үшін құрылымды кілттер қолданылады.  Құрылымдық кілт бірнеше өрістердің комбинациясы.

Кілттік өрістің мәндері бірегей  болуы керек, сондықтан кілттік  өрісі бар кестелерде бірдей жазулар  болмайды. Жолдары қайталанбайтын кестелерге қатынас деген математикалық термин берілген.

Сыртқы кілттер. Кесте өрісінің мәндері басқа кестенің кілттік өрісінің мәндеріне сәйкес келсе онда мұндай өріс сыртқы кілт деп аталады. Егер сыртқы кілт бір кестенің алғашқы құрылымды кілтіне сілтеме жасаса, онда ол да құрылымды болады.

Индекстер дегеніміз кестенің бөлек  жолдарына қол жеткізуге мүмкіндік беретін МҚ объектілері. Индекстер сұраныстар мен сұрыптаулар операцияларының өнімділігін арттыру үшін қолданылады. Индекс кестеден бөлек тәуелсіз объект. Индексті құру және жою индекстелген кесте берілгендеріне әсер етпейді. Ол бір немесе бірнеше өрістер мәндерінің жоғары оптималданған нұсқауларын сақтайды. Индекстелген өріс бойынша сұраныс жасағанда МҚ процессоры мәнді тез табу үшін индексті қолданады. Кестеде берілгендер енгізілген, өзгертілген және жойылған кезде МҚ процессоры (ядро) индексті автоматты түрде жаңартады.

Индекстерді бір немесе бірнеше  өрістер бойынша құруға болады. Құрылымды  индекстер деректерді таңдау кезінде  бірдей мәндері бар бірінші өріс жазуларын топтауға болады. Өрістерді  индекстеу жиі іздеулер, сұрыптаулар  жүргізгенде және сұраныстарда басқа  кесте өрістерімен байланыс жасау үшін қажет. Кестенің кілттік өрістері автоматты түрде индекстеледі.  МЕМО, гиперсілтеме, OLE типті өрістерді индекстеуге болмайды.

Реляциондық алгебра. Негізгі алгебралық операциялар жиынтығы сегіз операциядан  тұрады. Олар екі топқа бөлінеді: теориялық-көптік операциялар және арнайы реляциондық алгебра. Теориялық-көптік операциялар құрамына келесі операциялар кіреді:

- кестелерді біріктіру; 

- кестелердің қиылысуы;

- кестелер айырымы;

- кестелердің тура көбейтіндісі.

Арнайы реляциондық операциялар:

- кестелерді шектеу;

- кесте проекциясы;

- кестелерді біріктіру;

- кестелерді бөлу.

Сонымен қатар, алгебра құрамына МҚ-да алгебралық өрнектердің нәтижесін сақтау үшін қолданылатын меншіктеу операциясы кіреді.

Мәліметтер базасын нормалау. Деректерді реляциондық формаға трансформалау процессі нормалау деп аталады. Басқаша айтқанда, нормалау кестеден артық деректерді алып тастау. Бұл процесстің екі мақсаты бар: деректердің артық көшірмелерін алып тастау және кестелер құрылымының иілгіштігін қамтамасыз ету. Кестелерді қосымшаны жобалау кезінде нормалаған жөн, өйткені деректері бар МҚ құрылымын өзгерту қиын болады.  Нормалау 5 кезеңге  не формаға бөлінеді: бірінші нормалы формадан бесінші нормалы формаға дейін. Бірақ іс жүзінде алғашқы үш форма қолданылады.

Бірінші нормалды форма. Кесте бірінші  нормалы формаға келтірілді деп  есептеледі, егер оның әрбір өрісі  бөлінбесе және қайталанын топтар болмаса. Егер өрісте берілгендердің бір ғана элементі болса, онда ол  бөлінбейтін  деп есептелінеді. Мысалы, қала, почталық индекс және көше туралы ақпараты бар мекен-жай өрісі бөлінбейтін болып есептелмейді.   

Екінші нормалды формада кестенің барлық кілттік емес өрістері кілттік  өріске не құрылымды кілттің әрбір  өрісіне тәуелді болуы керек. Яғни, әрбір жазу бірегей болуы керек.

Үшінші нормалды формада кестенің кілттік емес өрістері басқа кілттік  емес өрістерге тәуелді болмауы  керек.

Төртінші нормалды формада тәуелсіз элементтерді (көп-көпке қатынасы болғанда) бір кестеде сақтауға тиім салынады. Осындай элементтерді бөлек кестелерде сақтап, кейін кестелер арасында байланыс орнату үшін қатынастар кестесін жасау керек. Егер екі өріс көп-көпке байланысын орнатса, онда олар тәуелді өрістер болмайды.

Жоғарыда айтылған нормализация ережелері  байланыстардың бірнеше түрін қамтиды:

• Біреу көпке  – бірінші кестедегі кез келген бір жазба екінші кестедегі бірнеше жазбаға сәйкес келеді;
• Біреу бірге  – бірінші кестедегі кез келген бір жазба екінші кестедегі бір жазбаға сәйкес келеді;
• Көптен көпке – бірінші кестедегі кез келген бірнеше жазба екінші кестедегі бірнеше жазбаға сәйкес келеді.

Көпшілік жағдайда «біреу көпке» байланысы қолданылады.

Бір немесе бірнеше кестеге  сұраныс мәні кесте түрінде болуы  мүмкін. Әр кестеде озінің кілтін немесе идентификаторы болу керек.

Реляциялық модельдің қамиеті:

• Кестенің әр элементі – деректердің бір элементі;
• Кестедеге әр баған біртекті, яғни ондағы деректер типті (сандар, мәтін, дата т.с.с.);
• Кестеде бірдей жолдар болмайды;
• Жолдардың орналасуы әрқалай болуы мүмкін.

Бұл модельде келесі жұмыстарды орндалған ыңғайлы:

• Мәліметтерді сұрыптау (мысалы, алфавит бойынша);
• Мәліметтерді топтарға іріктеу (мысалы, туған жылдары бойынша);
• Жазбаларды іздеу (мысалы, тегі бойынша);

 

1.5 МҚБЖ таңдау

 

Мәліметтер қоры берілген мәліметтерді анықтап, толық басқару процессін жүргізеді және үлкен көлемді кестелерде сақталған ақпараттың өңдеуін жеңілдетеді.

Мәліметтер қорының  басқару жүйесінің (МҚБЖ) әр түрлі құралдары негізгі үш функцияның орындалуын қамтамасыз етеді: берілгендерді анықтау, өңдеу және басқару. Бұл функционалды мүмкіндіктер толық  Microsoft Office Access және Borland Delphi 7 бағдарламасында орындалады.

 

1.5.1 MS Access бағдарламасы

 

Microsoft Office Access – бұл  интерактивті командалар мен  компилярланған бағдарламалардың  орындалу аймағы бар аяқталған бағдарламалық тіл. Бұл өздік жұмыс жасайтын бағдарламаны толық жазуға, құруға мүмкіндік береді және бұл бағдарламаны Microsoft Office Access бағдарламасы жоқ қолданушыларға жіберуге болады. 

Access - те мәліметтерді  анықтап және өңдеуге мүмкідік беретін барлық құралдар қамтамасыз етілген, сонымен қатар үлкен көлемді ақпаратты басқаруға болады.

 Access – те негізгі объект кесте, сұраныс, формалар, есептеме (отчет).  Негізінде, мәліметтер қоры термині ақпараттар сақталған файлға жатады. Access - те кесте жиынтығы, сақтау процедуралары мәліметтер қорына кіреді.  Төменде Microsoft Office Access – гі негізгі объектітел тізімі көрсетілген:

• Кесте – мәліметтерді анықтап, оны қолдану мен сақтауға арналған объект. Әр кесте анықталған зат (субъект) жайлы ақпарат сақтайды. Баған (столбцы)  зат (субъект) жайлы әр түрлі мінездеме сақтайды, жол (строка) белгілі зат (субъект) жайлы ақпарат сақтайды. Әр кестеде біріншілік кілтті анықтауға болады (өзіндік жазу мәні бар  бір немесе бірнеше бағаннан тұрады) және берілгендерге жылдам қол жеткізу  үшін бір немесе бірнеше индексі болады.
• Сұраныс – қолданушыға керек ақпаратты бір немесе бірнеше кестеден тауып беретін объект. Сұранысты анықтау үшін есеп беру құрушыны (конструктор) немесе SQL нұсқамасын жазу керек. Мәліметті таңдау, жаңарту, өшіру және қосу Сұранысты жазуға болады. Сонымен қатар, сұраныстың көмегімен бір немесе бірнеше кестедегі мәліметтерден жаңа кесте құруға болады.
• Форма – мәліметтерді енгізіп, оларды экранға шығару немесе қосымшаны басқаруға арналған  объект. Форманы қолданушы талабына сәйкес кестелерді немесе сұраныс  жазбасын көру үшін қолданады. Форма көмегімен кейбір оқиғаларға функциялар мен процедураларды жауап ретінде жазуға болады.
• Есептеме – есептеу мәндерін және таңдалған берілгендерді басып шығаруға арналған объект.