База данных IT-колледжа

Кіріспе

 

Ақпараттың жинақталу, өңделу және таратылу міндеті  адамзаттың барлық даму кезеңдерінде өзекті мәселе ретінде болған. Ұзақ уақыт мерзімінде осы мәселені шешудің негізгі құралдары ретінде адамның миы, тілі және есту қабілеті болды. Алғашқы түбегейлі өзгерістер хаттардың пайда болу кезінде байқалды, содан соң кітапбасушылық пайда болды. Кітапбасушылық заманында ақпаратты тасымалдаудың негізгі құралы қағаз болғандықтан, ақпараттың жинақталу және таратылу технологиясын «қағаздық информатика» деп атауға болады.

Электронды есептеуіш  машиналардың (ЭЕМ) пайда болуы адамзат  дамуын күрт өзгертті. Алғашқы ЭЕМ  үлкен автоматты арифмометрлер  ретінде қолданды. ЭЕМ-ның жеке тапсырмаларға  қолданудан әртүрлі кешендік ақпараттарды өңдеуге қолданыла бастауы тағы бір үлкен қадам болды.

Әлемдік тәжірибеде ЭЕМ-ның  жүйелік қолданылуының алғашқы  мысалдары ретінде мәліметтерді өңдеудің әкімшілік жүйелері болды, олар: банктік операцияларды, бухгалтерлік есептерді автоматизациялау және т.б. Мұндай жүйелер үнемі автоматтандырылған ақпарат базаларына сүйенеді. Бұдан ЭЕМ жадында әрдайым жүйенің есептелуіне қажетті ақпарат сақталады.

Кезекті тапсырма есептеу  барысында жүйеге қосымша ақпараттың аз ғана үлесін енгізіледі – қалған бөлігі ақпарат базасынан алынады. Қайта-қайта енгізілетін ақпараттың бөлігі жүйенің ақпараттық базасын өзгеріске түсіреді. Мұндай қор әрдайым өзгертулер мен жаңартулар күйінде болады.

Ақпараттың ЭЕМ жадында  сақталуы бұл ақпаратқа жаңа динамикалық  сапа береді, яғни тез қол жетімділіктің  іске асуы және ақпараттың басқа есептердің шешілуіне қолданылуы.

ХХI ғасыр алдында адамзат қоғамының дамуының жаһандық өзгерістері орын алды. Яғни компьютерленген еңбек құралдарының және ақпараттық технологиялардың қолданылуы кеңінен жайылды.

Мұндай қоғамдағы ақпарат  адамзат өмірінің негізгі өнімдеріне айналды.

Берілген дипломдық  жобаның негізгі мақсаты ШҚМТУ IT колледжінің талапкерлері, оқушылары, қабылдау комиссиясының мағлұматтары сақталатын мәліметтер қорын құру. Негізгі есеп ақпаратты сақтайтын, оны өңдейтін, басылып шығаратын құжаттарды жасайтын мәліметтер қоры. Дипломдық жоба ADO технологиясы мен ақпаратты сақтайтын  MS Access және визуалды Delphi7 бағдарламасында жазылған

 

1 Аналитикалық бөлім

1. Тапсырманың мазмұндық баяндалуы және қойылымы

 

Әр ақпараттық жүйе мәліметтердің жиынының құрылуна және барлық мүмкін мақсаттарда тиімді қолданылуына қызмет етеді.

Ақпараттық жүйені жобалау  кезінде екі сұрақ шешімін  табады, біріншісі, бұл жүйеде қандай мағлұматтар және қай мақсатта сақталады, екіншісі, бұл мағлұматтардың ЭЕМ  жадында қалай ұйымдастырылады, қалай қолданылады және жүйе қолданысқа берілгенде қалай өңделеді.

Ақпараттық жүйенің  негізгі мақсаты «ақпараттық  қызмет» көрсету болып табылады.

60 жылдары-ақ автоматтандырылған  жүйені жобалау мен енгізу  негізі салынды.  Бұл уақытта автоматтандырылған жүйені қолданушылар жағынан берілгендерді ұсыну оларды ЭЕМ жадында орналасуымен көбіне көп сәйкес келді, өйткені берілгендерді өңдеуде машиналық-бағытталған бағдарламалау тілдері қолданылды.

Бұдан берілгендер құрылымының  жүйелі тізімін, басқа да ішкі ұйым берілгендерін қабылдауды, барлық іздеу, есепке алу, сақтау және т .б қажетті операциялардың орындалуын қамтитын сорттаудың көптеген әдістері бастау алады. Ақпаратты жаңадан елестетуіне сәйкес мұндай бағдарламалар өзгеріске түсті және де қиындады.

Сайып келгенде, есептеуіш  техникасының толық жетілдірілуі, жаңа әдістердің және берілгендерді өңдеу  құралдарының пайда болуы, автоматтандырылған жүйелердің дамуы алға басты.

Алғаш рет автоматтандырылған жүйелер ЭЕМ-нің бірінші және екінші буынында құрылды және бұл машиналарға тән шектеулерді бейнеледі. Берілгендер құрама файлдар түрінде құрылды, олар өңдеу бағдарламаларымен қатты түйінделген және мұнда файлдар құруға және өңдеуге арналған процедуралар сипатталды. Бұл берілгендерді сақтаудың орталықсыздандырылуына және олардың әртүрлі міндеттегі файлдарда қайталануына әкеп соқты.

Бұдан былай кейбір есептеу  кластарында қолданылатын құрама файлдар  құруға типтелген бағдарламаларды  жетілдіре бастады. Алайда бұл файлдардың құрылымы, берілгендерді енгізу үлгісі, сұраным түрлері қатал белгіленді, сондықтан бұл жүйе қоршаған жағдайлардың өзгеруіне аз бейімделген. Мұндай ұйым автоматтандырылған жүйені шапшаң қолдану қажеттіліктерін қамтамасыз ете алмады, өйткені жетілдірілген файлдар тек қана алғашында құрыла бастаған есептер үшін ғана тиімді болды, ал жаңа қосымшалардың пайда болуы ережеге сай жаңа файлдардың құрылуын талап етті.

Есептеуіш техникасының дамуымен жаңа өңдеу технологиясы, берілгендерді интегралдап сақтау жүйесі - берілгендер қорының айқындамасы пайда болуына байланысты.

Бұның негізінде белгіленген  өңделуші бағдарламаның  барлық берілгендер  көлемінен тек қана  керекті  және қажетті түрі жатыр. Бұл форма (берілгендер құрылымы және бұл құрылымға  кіретін қарапайым бірлік форматы) логикалық бөлігінде сипатталады, яғни «көріну» бағдарламалық деңгейдің берілгендерді басқару жүйесінің құралы көмегімен сақталған берілгендермен байланысқан. Онда әр түрлі бағдарламалар бір берілгенді әр түрлі көре алады.

Берілгендерді қорда  интегралдау идеясы берілгендер қорын басқарудың әнбебап жүйесін салуға әкеп соқты. Бұл жүйе құрамына берілгендермен қоса қолданушы сұранысын керекті формада тұжырымдайтын дамыған тілдер құралы да кіреді. Қазіргі замандағы ақпараттық жүйе дәл осы берілгендерді интегралдау айқындамасына негізделген. Олар кең көлемді берілгендермен және олардың күрделі ұйымдастырылуымен, көптеген қолданушылар қажеттіліктерін, әр түрлі талаптарды  қанағаттандыру арқылы сипатталады.

Бүгінгі таңда қолдану  аумағына сай автоматтандырылған жүйелердің екі негізгі классын ерекшелейді:

1. ақпараттық - іздеулер;
2. берілгендерді өңдеудің автоматтандырылған жүйесі.

Ақпараттық – іздеу  жүйесі ережеге сай ішкі жиында сақталған, кейбір іздеу критерийларын қанағаттандыратын  мәліметтерді шығарады. Мұнда қолданушыларды өңделген мәліметтердің нәтижесімен қатар шығарылған ақпаратта қызықтырады.

Қолданушылардың берілгендерді  өңдейтін автоматтандырылған жүйесімен  айналысуы көптеген жағдайларда  ақпараттың жаңартылуына әкеп соғады. Ақпаратты шығару мүлде болмауы  мүмкін немесе мәліметтердің өзі емес, керісінше сақталған мәліметтердің бағдарламалық өңделуінің нәтижесі ретінде ұсынылады.

Автоматтандырылған жүйе қазіргі заманның ажырамас бөлігі екендігі бұрыннан бәріне айқын. Сол себептенде бұл дипломдық жоба соған дәлел бола алады.

 

2. Бағдарламалық өнім түсінігі

 

Қазіргі автоматтандыруды басқару құралының ауқымы мен  қарқыны ерекше кешенді зерттеу  жүргізу міндетін алға қояды. Бұл  жан-жақты зерттеу мен қорыту кезінде туындаған теориялық  және практикалық проблемаларды  шешеді.

Соңғы жылдары локальды ақпаратты өңдеу қарастырылатын халықаралық шаруашылықта таратылған басқару жүйесінің тұжырымдамасы туындайды. Таратылған басқару жүйесінің идеясын іске асыру үшін әрбір басқару деңгейінің және әрбір пән аймағының (предметной область) автоматтандырылған жұмыс үстелін кәсіби персоналды ЭЕМ-да құру керек.

Бағдарламалық өнім (БӨ) маңыздылығына талдау жүргізгеннен кейін мамандар оларды тікелей мамандардың жұмыс үстелінде орналасатын және олардың жұмыстарын автоматтандыруға арналған, көбінесе кәсіби – бағдарламалық шағын есептеуіш жүйе болып табылатындығын анықтады.

Әрбір басқару объектісіне  алдын ала өздерінің функционалды міндетіне сай автоматтандырылған жұмыс үстелін ескеру қажет. Дегенмен БӨ құру қағидасы жалпы болу қажет: жүйелік, икемділік, тұрақтылық, тиімділік.

БӨ жүйелік қағидасы бойынша құрылымы функционалды міндеті арқылы анықталатын жүйе ретінде қарастырады. Икемділік қағидасы жүйені бүкіл ішкі жүйе мен олардың элементтер стандарттауларының модульды құрылуы көмегімен  мүмкін қайта икемдеуге бейімдеуді білдіреді.

Тұрақтылық қағидасы БӨ жүйесі ішкі және мүмкін болатын сыртқы факторлар әсеріне қарамастан негізгі функцияларды орындауы қажет деп қорытынды жасайды. Бұл дегеніміз жеке бөліктеріндегі олқылықтар оңай жойылуы керек, ал жүйенің жұмысқа қабілеттілігі тез қалпына келтірілуі керек.

 БӨ тиімділігі жоғарыда көрсетілген қағидалардың іске асыру деңгейінің интегралды көрсеткіші ретінде қарастырып, құрастырудағы шығын мен жүйе қанауына жатқызады. 

БӨ -ді функционалдау функцияларды дұрыс тарату мен адамдар мен өзегі ЭЕМ болып табылатын ақпарат өңдейтін машиналық құралдар арасындағы жүктеме дұрыс таратылған жағдайда ғана сандық нәтиже беруі мүмкін. Тек сонда ғана БӨ тек жұмыс өнімділігі мен басқару тиімділігін жоғарлату құралы ғана емес және де мамандардың әлеуметтік қолайлығын қамтамасыз етеді.

Жинақталған тәжірибеге сүйенсек, БӨ келесі талаптарға жауап беруі қажет:

- Тұтынушыны дер кезінде ақпараттық және есептеу мұқтаждығын қанағаттандыру;

- Тұтынушы сұранысына ең аз уақыт аралығында жауап беру;

- Тұтынушыны даярлау деңгейіне және оның кәсіби сұранысына бейімдеу.

- Тұтынушыға қатысты шыдамдылық;

- Тұтынушыны жылдам үйрету мүмкіндігі;

- Есептеуіш жүйесінің құрамында жұмыс істеу мүмкіндігі;

 

Жалпы бағдарламалық  жабдықтама (ПО) есептеуіш техникасының функционалдауын, жетілдіруін және жаңа бағдарламалардың қосылуын қамтамасыз етеді. Мұнда операциялық жүйе, бағдарламалау жүйесі мен қызмет көрсететін бағдарламалар кіреді.

БӨ құрудың екі қатынасын қараcтырайық. Бірінші қатынас – функционалдық, ол көбіне типтік функцияларды автоматизациялауды қарастырады. Функционалды бағдарламалық жабдықтың нақты шарттарды қолдануына бейімделуін қарастырайық. Әр түрлі мамандықтағы БӨ-дер үшін базалық болып табылатын, іскерлік ақпараттар мен қабылдаған басқару шешімдерінің өңдеулерімен байланысқан бағдарламалық құралдарды белгілейік. Ең бірінші пайда болған бағдарламалық құрал ол техникалық қызметкерлердің еңбегін автоматтандыру, бұл олардың атқаратын функцияларын  формальдайды деп келісілді. Типтелген мысал ретінде мәтіндік редакторды алуға болады (процессор). Олар ақпаратты тез енгізуге, редакциялауға, өздігінен қателерді іздейді, мәтінді басып шығаруға көмектеседі. Мәтіндік редакторды қолдану көлік жүргізушілердің еңбек өнімділігін арттырады.

Әр түрлі құжаттарды дайындауға қойылатын талаптарды табу үшін мамандарға үлкен көлемді берілгендермен жұмыс істеуге тура келеді. Мұндай жұмыс түрін жеңілдету үшін мәліметтер қорын басқару жүйесі құрылды. МҚБЖ үлкен көлемді ақпаратты сақтауға арналған және ең негізгісі керекті берілгендерді тез табу. Мысалға,  картотекамен жұмыс кезінде керекті ақпаратты іздеу үшін және керексіз белгілері бойынша сортталған болса, үнемі үлкен мұрағат берілгендерін қопаруға тура келеді.  МҚБЖ мұндай жағдайды саналған секунд аралығында орындайды.

Көп жағдайларда экономикалық ақпараттар кесте түріндегі құжаттар болып табылады, сондықтан көптеген мамандар әр түрлі кестелерді өңдеумен айналысады.  Осыған ұқсас құжаттарды құруға үлкен форматтағы электронды кестелер көмектеседі. Бұл кестелер өте ыңғайлы, өйткені нәтижесінде өзгеріс болатын барлық қорытынды және аралық берілгендерді өздері есептеп береді. Сондықтан да олар кеңінен қолданылады, мысалы,  өтім мен кіріс көлемін болжау кезінде.

 

3. Концептуалды жобалау кезеңі

Концептуалды жобалау кезеңі мәліметтер қорын құрудағы жауапты әрі маңызды,  басқа кезеңдерден тәуелсіз және дербес кезең болып келеді.

Кезең міндеттері:

• Қолданушы талаптары мен ақпараттық қажеттіліктерінің талдауы. Мәліметтер қорын құру кезінде ақпарат өңдеуге қажетті тапсырмаларды айқындау:
• Ақпараттық объектілер мен олардың өзара байланыстарын айқындау:
• Пәндік аймақтың инфологиялық моделінің құрылуы және талдау қорытындыларының құжаттандырылуы.

 

1.3.1 Пәндік аймақтың баяндалуы

 

Мәліметтермен жұмыс  істеуді ұйымдастыру БӨ құру кезінде  негізгі кезеңдердің бірі болып табылады. Мәліметтерді автоматтандырылған жүйемен өңдеуді құру және пайдаланушыға БӨ сәтті тапсыру кезіндегі дәл осы кезеңнен тәуелді.

Бағдарлама құру кезінде  келесі кезеңдерді орындау қажет:

- Қолданушыға кестелермен жұмысты ең қарапайым түрде қамтамасыз ету;

- Мәліметтер қоры кестелерінің нормалау талаптарын орындау;

- Берілгендерді сақтау және олармен жұмыс істеу үшін кестелер құрылымын ұйымдастыру;

- Қажетті мағлұматтарды қосу, өзгерту және іздеу үшін SQL-сұраулар (запросы) құру;

- Мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған ең қарапайым интерфейс құру.

Пәндік аймақ –  ШҚМТУ IT колледжінің абитуриенттері мен оқушылары жайлы ақпарат  сақталатын мәліметтер қоры.