Тәрбиенің әдістері, құралдары

- ұжымдық шығармашыл жұмысқа қатысушылардың жеке тұлғалық даму мақсаты басты назарға алынуы шарт;

- шығармашыл  мəселе, міндеттер тəрбиеленушілердің  өздері тарапынан анықталып, белгіленгені  дұрыс;

- əрбір тəрбиеленушіге  өз қызығулары мен тілектеріне  сəйкес жұмыс түрлерін таңдау мүмкіндігі беріледі.

 Жоғарыда  баяндалған технология форма  тұрғысынан əрқилы тəрбиелік  шараларды өткізуде пайдаланылуы  мүмкін (əртүрлі тақырыптағы сынып  сағаттары; конференциялар; поэзия, əн-күй, би; ауызекі журналдар;  конкурстар; əйгілі адамдармен кездесу; құрбы-құрдастарымен, мектеп түлектерімен дидарласу жəне т.б.).

 Соңғы жылдары  тəрбиелік жұмыстардың келесідей  формалары кең тарап, мектеп  тəжірибесіне енуде:

 Көпшілік  тыңдарман тəрбиеленушілерге арналған  дəрісбаяндар : əдемі əрі сəнді  жағдайда 15-20 минут аралығында ұсынылатын қызықты да тосын мысал, деректерге бай жарқын ақпарат тəрбиеленушілердің баяндалып жатқан құбылыс не оқиғаға болған көзқарас, қатынасын жаңа қырынан қалыптастыруға мүмкіндік береді.

 «Сократтық  сұхбат» - кезегімен қосымша сұрақтар қоя отырып, оларға жауап тауып, қойылған проблеманың көптеген балама шешімдерін кеңінен қарастырумен біртіндеп шындыққа жету жолы.

 Ашық микрофон  формасы қоғамдық өмір проблемаларын  талқылау үшін қолданылады.

 Фəлсафалық  бас қосу – тəрбиеленуші өмірінің мəн-мағынасын тереңдей түсінуге арналған ғұламалық сұхбат-кеңес.

 Белгілі  тақырып бойынша пікір-сайыс –  екі топ кезегімен ой толғаныстарын  ортаға салып, өз жобаларын  қорғайды.

 Интеллектуалдар  саудасы – ақыл-ес əрекеттерін  жарыстырудың ойын формасы. Ұсынылған «тауарды» – кітап, сурет, күйтабақ, қолөнер туындысы жəне т.б. «сатып алу» үшін, қатысушы қалаған затына байланысты өз білімдерін жария етуі тиіс.

 Мамыра жай  əңгіме- сезім төрінде жатқан  құпия көңіл сырларын бөлісу, тəлімдік мазмұнды өмір құндылықтары жөнінде сұхбат.

 Даналар  күні – арнайы күні, ұлы ғұламалар  мерейтойларына орай өткізілетін  танымдық, құндылықты бағыт беретіндей  қызықты да мазмұнды шара.

 Кесірлі  дөңгелек стол – алдын ала  жинақталған пікір таласты материалдар  негізінде заманның көкейкесті проблемалары жөніндегі тəрбиеленушілердің пікірін біліп, олар бойынша талдау салуға арналған сөз-жарыс.

Тəрбие формалары  мен құрал-жабдықтарын таңдау

 Тəрбие құралдары  мен формаларын таңдастыру тəрбиеші  алдында тұрған күрделі мəселе. Тəрбиелік іс-əрекеттің тиімді болуы осы мəселенің дұрыс шешіміне тəуелді.

 Тəрбие жабдықтары  мен формаларын таңдап, іріктеудегі  басты мақсат- олардың білім беру, дамыту жəне тəрбиелеу қызметтерінің  толық іске асуы, оқушылардың  рухани белсенділігіне дем беріп,  ой-толғаныс əрекеттерін ұштауы, қоршаған болмыс заттарымен өзбетінше дербес қарым-қатынас жасауға жəрдем беруі.

 

 

 

 

 

 

Тәрбие технологиясы.

Тәрбие технологиясы -  бұл педагогтардың тәрбиелік  іскерлігі. Тәрбие технологиясы жобаланған қорытынды мен жетістіктер тәсілінің  жоспарымен, сол тәсілдерді  моделдеумен,  жасалған жоспар мен моделдің жүзеге асырылуымен,  басқару іскерлігімен және осы жоспарды орындаушы адамдар тәртібімен байланысты.

Тәрбие технологиясымен  жұмыс жасау барысында келесі ерекшеліктерді ескеру қажет.

Тәрбие процесі  біртұтас және оны бөліктерге  ажыратуға  болмайды. Тәрбие әсері  бірізді-паралельдік  түрде емес,  комплексті түрде  жүзеге асырылады.

Тәрбиелі технологиялық  процесті  басынан аяғына дейін  жеткізу қажеттілігінен қойылған. Аталмыш  жағдайда  жалпы тәрбие технологиясында   сүйенетін  индивидуалды шеберлік ескерілуі  қажет. Тәрбиелеу технологиясының төңірегінде дамып келе жатқан  тұлға жолында кездесетін барлығына ортақ жалпы этаптар кездеседі. Технологиялық шешім қабылдау барысында әрбір тәрбиеші алдын-ала анықталған белгілеріндегі шығармашылық мүмкіндіктері арқылы қорытындысын коррекциялап,  бақылау арқылы  мақсақа қол жеткізу жолынан өтуге міндетті.

Тәрбие процесінің тұтастық идеясы практикалық технологияда комплекстік тұрғыдан жүзеге асырылады.  Комплекстік әдіс формасының ықпалы мен өзара әрекеттің және  әдістердің  мазмұн, тапсырма,  мақсаттың бірлігін білдіреді.

Қазіргі тәрбиелеу технологиясы комплекстік  әдістемеге міндетті түрде тіркелген талаптар тұрғысынан  келуді көздейді:

Тәрбиеленушілерге үш бағыттағы: сана, сезім, тәртіп арқылы ықпал ету.

Тұлғаның өзін-өзін тәрбиелеуі мен  сыртқы педагогикалық ықпалдың шектеулі түрде бірігуі арқылы қол жеткізілген  оң қорытындылар. Ұжымдық топ, провалық тәртіп-органдары, жанұялар, әдебиет пен өнер, бұқаралық  ақпарат құралдары, әлеуметтік институттар мен бірлестіктер тәртібіне қатысты бар барлық күштер кординациясы мен бірлігі. Тұлғалық  қасиеттер нақты тәрбиелік жұмыстарының жүйесі арқылы құрылады.

Комплекстік әдіс тәрбие процесін  және оның басқарылу  жүйелілігін  көздейді. Өзара байланыс пен  сыртқы және ішкі  факторлардың тәрбиеге әсері ескерілгенде  ғана, басқару  нәтижелі болмақ. Басты факторлар қатарына мыналар жатады:

-        Берілген қабілеттерінің  дамуына  оң әсерін  немесе кері әсерін тигізетін  оқушының қалыптасқан  өмір сүру әдісі.

-        өмір шарттары

-        бұқаралық ақпарат құралдары  және  пропаганда

-        оқушының  тұлғалық қасиетіне   әсер ететін  ұжымның өмір сүру  шарттары мен даму деңгейі  (тәрбиелік жүиелер, бағалау құндылығы, өнегелік нормалары, психологиялық климат)

-        қарым-қатынас  нормалары.

-        Тәрбиеленушілердің  тұлғалық және  индивидуалдық  ерекшеліктері.

Тұлғаны қалыптастырудағы  комплекстік әдісте көрсетілген  шарттардың жиынтығы ескерілуі керек. Тұлғаға ықпал еткен  жағымды әсер сыртқы шарттардың өзгеруіне себебін тигізуі мүмкін.  Тәрбиенің жүйелілігі, бірізділілігі,  комплекстілілігі  мен үздіксіздігі практиканттар қолдануды жөн көретін «тәрбиелік іс»  деген  ұғымға жақын келеді. Тәрбиелік іс – бұл тәрбиеленушілердің нақты дамуының жүзеге асуы мен ұйымдастыру формасы.  Тәрбиелік істің ең  басты ерекшеліктері – бұл қажеттілік, пайдалылық және іске асырушылық. Тәрбиелік прцесс тоқтамайтын тәрбиелік істер тізбегінен тұрады.

Тәрбиелік істер ұжымдық , шығармашылық, қасиетке ие бола келіп, « ұжымдық тәрбиелік  істер» деп аталады. Егер тәрбиелік істі оқудың жекеленген жүйесі ретінде қарастырар болсақ, онда олар этаппен құрылатындығын байқауға болады:

1). Мақсатты  болжау (ситуация анализі, тәрбиелік  мақсаттардың құрылысы);

2). Жоспарлау  ;

3). Ұйымдастыру  және дайындық; 

4). Әрекеттің  орындалуы; 

5). Қол жеткізілетін  қорытындыларға анализ жасау.

Тәрбиелік мақсат нақты әрекет тапсырмасын анықтайды. Көрнекілік әрекет барысында тәрбиенің  жалпы  бағыттарының бірімен сай келетін өзекті мәселе  дараланады. Мақсаты мен бағытына қарай  тәрбиелік істердің көптеген түрлері  ажыратылады: әлеуметтік –хабарлаушылық, эстетикалық, танымдық, спорттық, еңбектік т.б. Әлеуметтік- хабарлаушылық  деп – қоғамдық белгіленген сапалы тәрбиелеудің басты мақсаты ретінде жұмсалатын тәрбиелік істі  атаймыз. Аталмыш бағыттың тәрбиелік ісінің  басты мақсаты – қоғамға және тәртіп сақшыларына деген оқушылардың қалыптасуындағы әлеуметтік қатынастағы жүйесі. Тұлғаның өзекті сапаларының мазмұнына, орын алған жағдайға  жеке қатынасын таныту арқылы құрылған азаматтық позиция жатады. Тәртіптілік тәрізді тұлғалық қасиет те паралельді түрде құрылады.

Мақсатқа бағытталған және жүйелілік  әсер барысында тәрбиелеушінің санасы, сезімі, тәртібінде өнегелік қабілет құрылымы жүзеге асады.

Адамгершілік  тәрбиесінің негізгі тапсырмасы болып:

-        адамгершілік сана құрылымы

-        адамгершілік сезімдердің дамуы  мен тәрбиесі

-        адамгершілік жүріс-тұрысындағы  әдеттер мен қабілетті сараптау.

Адамгершілік тәрбие адам санасының қоғам мен байланыстың құрылымын, соған сай өз мінез-құлұын қоғам қызығыушылығымен  келістіру қажеттілігін, үлгі идеалдарымен танысуды,  қоғамдағы талапты, өнегелік білімнің  өнегелік сенімге айналуын, адамгершілік, сезім мен сапа тұрақтылығын, жүріс-тұрыстың  жоғары мәдениеттілігімен қамтиды.