Мектепке дейінгі балаларды мүсіндеу өнеріне баулу

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

 

Қарағанды «Болашақ»  университеті

 

Гуманитарлық-педагогикалық  факультеті

 

 

 

Педагогика және психология кафедрасы

 

 

 

 

 

 

«Мектепке дейінгі балалардың бейнелеу өнері теориясы мен әдістемесі» пәнінен

 

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

 

 

тақырыбы: «Мектепке дейінгі балаларды мүсіндеу өнеріне баулу»

 

 

 

 

                          Орындаған: зДОВ- 10-3к тобының

 Усенбекова Б.Н.  студенті

 

                                  Тексерген: «Педагогика және психология»

                                               кафедрасының  аға оқытушысы

                                               Бакарамова Сымбат Амангельдиевна

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қарағанды 2012

Мазмұны

 

 

Кіріспе.......................................................................................................................3

1. Ертедегі және кеңес мектебіндегі бейнелеу өнерін оқытудың қысқаша тарихы.......................................................................................................................6

1.1 Ертедегі бейнелеу өнерін оқытудың қысқаша тарихы....................................

1.2 Кеңес мектебінде  суретті оқыту әдістемесі....................................................6

2. Қазақстандағы бейнелеу  өнерін оқыту тарихы әдістемесі............................38

2.1 Қазақстандағы бейнелеу  өнерін оқыту әдістемесі.......................................39

2.2 Қазақстандағы көркемдік білім  беру ісінің қалыптасуы мен дамуы..........39

Қорытынды............................................................................................................40

Қолданылған әдебиеттер......................................................................................41

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

 

Бейнелеу өнері тарихы адамзат тарихымен қатар басталған. Көне дәуірден біздің заманымызға дейінгі жер бетінде болған небір өркениет пен мәдениеттің іздері осы өнер арқылы таңбаланып, бізге жеткен. Бейнелеу өнерінің даму жолы шартты түрде бірнеше кезеңге бөлінеді: алғашқы қауымдық өнер, ежелгі дәуір өнері, орта ғасыр өнері, қайта өркендеу дәуірі, жаңа дәуір өнері, қазіргі заманғы өнер. Жер шарының әр аймағындағы ежелгі адамдар тұрағынан Бейнелеу өнерінің алғашқы үлгілері табылған. [Альтамир (Испания), Ласко (Франция), Кимберли (Австралия) үңгірлері]. Қазақстан аумағындағы алғашқы қауымдық өнердің ірі-ірі кешенді түрлері Тамғалыда, Ертіс аңғарында, Орталық Қазақстанда сақталған.

Бейнелеу өнері (ағылш. Visual arts) — дүниені көзбен көріп, түйсіну  негізінде бейнелейтін пластикалық  өнердің бір саласы. Бейнелеу өнеріне  негізінен кескіндеме мүсін, графика жатады.

Бейнелеу өнерінің белгілері  архитектура, безендіру және қолданбалы өнерде көрініс табуы мүмкін. Сондықтан  шартты түрде оларды да Бейнелеу өнері  қатарына жатқызады. Сондай-ақ, театр, кино, теледидардағы безендіруді, көркем дизайнды да Бейнелеу өнері ретінде таниды. Бұл өнердің де негізінде адам, табиғат және заттық әлемді тұтастықта, бірлікте қарастыру жатыр. Бейнелеу өнері дүниені байқау, бақылау, көру нәтижесінде оның көркем бейнесін жасайды. Әр ғасыр, дәуір, кезеңде пайда болған Бейнелеу өнерінің туындылары өзіндік бейнелеу жүйесі мен көркемдік үндесудің түрлі типтерін құрайды.

Бұл өнер танымдық, құндылық және қарым-қатынастық қызметімен де ерекшеленеді. Уақыттық даму процесі басқа өнер түрлеріне (әдебиет, музыка, театр, кино) қарағанда Бейнелеу өнерінде шектеулі, ол негізінен кеңістіктік ауқымымен ерекшеленеді. Суретші өз көзімен көріп, түйсінген шындығын сол сәттегі қалпымен көрсетуге ұмтылады. Өмір құбылыстары типтік жағынан таңдап алынып, заманның тірлік-тынысы жан-жақты көркемдік қуатпен беріледі. Бейнелеу өнерінің көркемдеу құралдарына сурет, түрлі түс, пластика, жарық пен көлеңке, композиция, ырғақ жатады. Шығармалар заттық материалдан дайындалатындықтан оған пәндік, заттық болмыс тән.

Бейнелеу өнерінің әр жанры қоршаған әлемнің бейнесін түрліше береді: кескіндеме түрлі түрлі-түсті бояуды, графика түрлі сызықтардың қиылысуын, көлеңке мен жарықтың астасуын, мүсін пластикалық үш өлшемді (биіктік, ендік және аумақтық) пайдаланады. Бейнелеу өнерінің барлық жанрындағы шығармалары мазмұнына қарай монументальді-сәндік және қондырмалы болып екіге бөлінеді. Қондырмалы шығармалар негізінен музейлер, галереялар немесе үй интерьерлерін безендіріп, сол жерлерде орналасады.

Монументальді кескіндеме ғимараттардың ішкі қабырғаларында, интерьерде және экстерьерде жазылады. Монументальді мүсін архит. кешендерде, қала көшелері мен алаңдарда, мекеме ғимараттарының қасбеті мен интерьерлерінде орналасады. Шығыс және батыс Бейнелеу өнеріне тарихи даму процесі барысында қалыптасқан портрет, пейзаж, натюрморт сияқты жанрлар ортақ.

Егеменді еліміздегі балабақшаларда қазақ бейнелеу өнерінің шығармаларын оқыту, балалардың өз халқына сүйіспеншілігін арттырады, жастардың өз отанына деген мақтаныш сезімін тәрбиелейді. Өйткені бейнелеу өнері курсы бейнелеудің перспектива, жарық пен көлеңке, композиция, түстану, симметрия, өнердің даму заңдылықтарын оқытып үйретуді мақсат етіп ғана қоймайды, сонымен қатар қазақ бейнелеу өнері шығармаларын балаларға терең және жан-жақты таныстыруды міндет етеді.

Бейнелеу өнерін оқыту балалардың көркем мәдениетке деген оң көзқарасын қалыптастыруға және қоғамның белсенді болашақ мүшесін тәрбиелеуге лайықты үлес қосады.

Балалар бейнелеу өнері арқылы табиғат пен қоғамның дамуының, қоршаған ортадағы әсемдікпен, адам қолымен жасаған әсемдіктің мәнін түсініп, олардың даму заңдылығына көз жеткізеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Ертедегі және кеңес мектебіндегі бейнелеу өнерін оқытудың қысқаша тарихы

 

 

1. Ертедегі бейнелеу өнерін оқытудың қысқаша тарихы

 

 

Сурет салу адам үшін маңызды орын алған және ала да береді. Ол адамдар арасындағы қарым-қатынас мүмкіндігі ретінде қолданылады.

Адамның сурет салу дағдысы  ерте кезден бастап пайда болған. Археологтардың тапқан суреттері, алғашқы адамдардың бұл жөнінде үлкен жетістіктерге  жеткендігін куәландырады.

Алғашқы адамдар суретті  көмірмен, үшкір тастармен салған. Неолит дәуіріндегі еңбектің жер  өңдеу мен қол еңбегі – өндірістік сипаты адамның өнерге деген қатынас  сипатын өзгертті. Адамның сурет  салуға үйренуі, өз қол еңбегіндегі  өнімдерін  безендіруге бағытталды. Бұл әсіресе қыш өңдеу өнерінде көрініс тапты. Осыған байланысты оқыту әдістері де пайда бола бастады. Қолөнер шеберлері өзінің шәкірттерінің еңбегіне бейжай қарай алмады. Ол үшін керегі шәкірт, ұстаз өнерін үйреніп, оны жалғастырғаны, көмекшілікке жарағаны болды. Ұстаз шәкіртіне қолөнер бұйымдарын жасау жолдарын, өрнектермен безендіруді бірнеше рет қайталап көрсетуіне тура келді.

Осындай іс-әрекеттердің нәтижесінде оқытудың әдіс-тәсілдері  шыға бастады. Бірақ, бұл кезде қалыптасқан оқыту принциптері болған жоқ. Нағыз өнерге оқыту, мектептерді ұйымдастыру тек қана цивилизация дәуірінде пайда болды.

Сурет салудың әдіс-тәсілдері  туралы сөз сөз болғанда, жоғары дамыған Ежелгі Еипет мәдениетін қарастыру орынды. Тарихи мәліметтерге қарағанда Ежелге Египетте мектепте суретті сызумен бірге оқытқан. Мектепті бітірген жасөспірім дала алаңын сызып өлшеуге, үй ішінің планын салып, каналдың сызбасы мен суретін бейнелеуге тиіс болған. Мұнан сурет салудың жалпы білім беретін мектептерде пән ретінде оқытылу үлгісін Ежелгі Египеттіктерден көруімізге болады.

Балаларды сурет сауаттылығына  оқыту барысында олар әр түрлі  заттарды иероглиф жазуы сипатында  бейнелеуге аса көп мән берген. Олардың оқыту мен тәрбие жүйесі қатаң тәртіпке негізделді. Қабылданған ережеден сәл ғана ауытқуына байланысты оқушыға шара қолданып, оған жаза қолдануға дейін барған.

Ежелгі Египетте сурет  салуға оқыту қоршаған ортаны танып  білуге емес, схемалар мен белгілі  канондарды көшіруге құрылды.  Суретті  оқыту барысында суретші педагогтар оқушыны табиғатты оқып үйрену мен бақылауға үйретуге емес, заттар формасын бейнелеудің белгілі шаблондық ережелерін жаттап алуға негізделді.

Ежелгі Грек суретшілері  шәкірттерін өмір шындығын оқып үйренуге, ондағы әсемдікті таба білуге үйретті. Өмірдегі ең сұлу құбылыс–адам деп таныды. Олар өмір қатал заңдылықтарға бағынған, сұлулықтың мәні симметрия, жеке бөліктердің, тұтас форманың гармониясына, дұрыс математикалық қатынастарға біріктірілетіндігін көрсетті.

Біздің эрамызға дейінгі  ІҮ ғасырда Грецияда сурет салудың Сикион, Эфесс және Фиван мектептері болған. Соның ішінде Сикион мектебінің даңқы ерекше шықты. Бұл мектеп, оқушыларды табиғатқы жақындатуға, оның заңдылықтарын ашып көрсетуге ұмтылып, табиғатты оқып-үйренуге деген сүйіспеншілікті тәрбиелеуге көңіл бөлді.

Сикион мектебін Панфил басқарды. Панфил сурет салуға, жалпы  білім беретін пән ретінде  мән беріп, оны барлық Грек мектептеріне кіргізуге көп күш салды. Панфилді суреттің оқыту курсы 12 жылға созылды. Гректің суретіші-педагогтары өз оқушыларын табиғатты бірізділікпен оқып үйренуге, сұлулықты бақылауға, сұлулықтың мәнін түсінуге шақырды. Грек суретші педагогтары бірінші рет нұсқаға қарап, сурет салуға негізделген, сурет салуға оқыту әдісінің негізін қалады. Грек суретші педагогтары суретті оқытудың тәрбиелік мәніне көп көңіл аудару қажеттігін көрсетті.

Орта ғасыр дәуірінде  реалистік өнердің жетістіктері теріске шығарылды. Орта ғасыр суретшілері  гректер жасаған бейнені жазықтың бетіне құрастыру принципін білген жоқ. Шіркеулердің мракобестері гректердің ұлы шеберлерінің теориялық еңбектері мен бейнелеу өнері шығармаларын талан-таражға салып, құртып жіберді.

Орта ғасырдағы өнердің  көркемдік ерекшеліктері мен  өзіндік сипатын атап көрсететін көптеген кітаптар жазылған. Бұларды  талдау, бейнелеу өнерінің негізін, суретті меңгерудегі кемшіліктер болғандығын, сонымен бірге суретті оқыту мәселесінің дамуының тоқтап қалғандығын көрсетеді. Бұл кезеңде бейнелеу өнерінің теориялық талдаулары мен нақты оқыту әдістемесінің болмағандығын айқындайды. Бұл істі қайта өрлеу дәуірінің суретшілері бастап, оны алға алып барды.

Қайта өрлеу дәуірі бейнелеу өнерінің даму тарихы мен суретті  оқыту әдістемесі саласында жаңа дәуірді ашты. Бұл кез сурет  салу оқу пәні ретінде мектеп курсына  ендірілмесе де, сурет салуға оқыту әдістемесінің дамуына белігілі дәрежеде үлес қосты. Сурет салу мен оны оқыту мәселелерімен бейнелеу өнерінің белгілі шеберлері Ченнини Ченнино, Альберти, Леонардо да Винчи, Дьюрер және басқалар айналысты.

Суретті оқыту саласында  қайта өрлеу дәуірінің суретшілері бағалы пікірлер айтты. Олар суретті салуға үйретудің негізі – нұсқаға қарап сурет салу екендігін көрсетті. Ченнини Ченнино мұғалімге әдістемелік  басшылық көрсетуге  үлкен мән берді. Ол «Кескіндеме туралы трактат» еңбегінде «егер сен кітапты күн-түн оқығаныңмен, практика алуға мұғалімге бармасаң, шеберлер қатарына қосыла алмайсың» - деп көрсеткен.

Альберти оқыту әдістерін  ғылыми негіздей отырып, сурет салу механикалық жаттығу емес, ол ойдың  жаттығуы екендігіне мән берген. Бұл  ойды кейіннен Микеланджело да дамыта отырып, «Суретті жай салмай, ой арқылы салу керек» деген пікір айтқан. Альберти өзінің «Сәулет туралы 10 кітап» еңбегінде суретті оқытудағы өзіндік жүйені ұсынады. Ол ең алғаш шәкірттерге нүкте мен түзу сызықтарды көрсетіп, онан соң әр түрлі бұрыштармен, ең соңында көлемді заттармен таныстыруды қарастырады.

Бірізділікті сақтай отырып ол, оқушыларды сызықтық және ауа  перспективаларымен таныстыруды, көру сызықтарының қасиетін түсіндіруді  ұсынды.

Альберти мұғалімнің жеке көрсетуіне үлкен мән берді. Сонымен қатар, оның көзқарасында уақыт жағдайына байланысты кейбір кемшіліктері де болды. Ол Альбертидің нұсқаға қарап сурет салуға қарсы суретті жазықтық бетіне механикалық проектілеу идеясы. Бұл әдіс бойынша нұсқа мен суретші арасына мөлдір калька керілген жазықтық орнатылып, нұсқаны сол арқылы көріп салу әдісі қолданылды. Басқа жағдайда мөлдір калька орнына тор керілген жазықтық орнатылды. Бірақ бұл әдіс баланы перспективаны бейнелеуге үйреткенімен, сурет салуды механикалық көшіріп салуға алып келетіндіктен өз мәнін жойды.

Сурет салуға оқыту әдістемесінің  дамуына бірден бір үлес қосқан, осы кездегі еңбектің бірі Леонардо до Винчидің «Кескіндеме туралы еңбек»атты кітабы болды. Бұл кітапта суретші  сурет теориясын ғылыми негіздеуге көп уақыт бөлген. Ол анатомиялық зерттеулерге мән беріп, адам фигурасының пропорциялық қатынастарының заңдылықтарын табумен, бейнелеу өнерінің басқа да проблемаларымен айналысты.

Қайта өрлеу дәуіріндегі  немістің ұлы суретшісі Альбрехт Дюрер оқыту әдістемесі саласы мен  өнер мәселелері бойынша үлкен құндылығы бар теориялық еңбектер қалдырды. Өнерді ол сезім мен көру ретінде түсінбеу керек, өнерді түсінуде нақты ғылыми білімге сүйенудің қажеттігін көрсетті. Ғылыми білім деп көрсетеді Дюрер жұмыста кездейсоқ үлгерім орнына, берік және нақтылы үлгерімді қамтамасыз ететіндігін айтқан.

Суретті оқыту әдістемесі саласында Дюрер ұсынған форманы  жалпылау әдісі маңызды орын алады. Оның бұл әдісін кейіннен А.П.Чистяков, Д.Н.Кардовскийлер жалғастырған. Нұсқадағы  күрделі форманы майда геометриялық жазықтықтарға бөлу жас суретші міндетін шешуге жәрдемдеседі. Бұл әдіс тәжірибелі суретшіге де жұмысын жеңілдетуге көмектеседі. Дюрер адамның басын бейнелеудің алғашқы сатысында оны бірнеше майда жазықтықтардың жиынтығы ретінде қарастырады. Сурет салушы үлкен форманың бейнесін шығару үшін, мүсінші ағаштан бас формасын жасау үшін, ағашты жазықтықтарға бөліп, бет бейнесіне ұқсатып шабуы сияқты етіп, бейнелеуді ұсынды. Дюрердің адам басының көлемді – конструктивтік құрылымын талдау үлгісі бүгінгі күнге дейін өз маңызын жойған жоқ.