Кикілжің және оны шешу жолдары

   Ұсынылған стартегияның артықшылығы халықтың сенімін жаулау көзқарасынан алғанда өте мол. Ең негізгісі, саясаткерлкер әр түрлі топтар қызығушылығы бойынша көрсететін қысымнанан арылады. Трансформацияның саяси институттары о, бастан конституциямен қорғалғандықтан, олар «ауыспалы» болмайды, саясаттың тұрасыздығына бағынбайды, және осының арқасындла тұрақты фактор болады. Әрине, тарнсформация, тіпті конституциямен қорғалған болса да, өткір мәселелерді шеше алмайтынын жасырмауымыз қажет. Кейбір елдерде конституция жоғары ықпалдылыққа ие, тіпті болашақ заң жүйесінде біріккен болмаса да. Ал кейбір елдерде керісінше, заң ағаз жүзінде ғана, және ол тоқтаусыз бұзылады. Осылайша, кез келген мәселенің конституциялық жолмен шешілуі әр елде әр түрлі. Дегенмне конституциялық норманың ықпалдылығы тәжірибеге байланысты болғандықтан, кейбір шығысеуропалық елдер, Ресейдің кейбір тәжірибелері бар болғандықтан, мұндай мәселелер шешімін табады.

   Конституцияның экономикалық теориясының пайымдауынша, тұрғылықты саяси реформамен процестің атысушыларының барлығы, тек егер ешкім осыған байланысты жағдайдан бұғып қала алмайтын жағдай қамтамасыз етілсе ғана келіседі. Бұл тұрғыда осы теорияны ұсынушылар конституцияны оны абылдауда квалификациялы көпшіліктің болу принципін талап етеді, мұндай әдісті қолайлы деп санайды. Бірақ мынаныда көзден таса алмаған жөн, жаңа конституцияға дауыс жинау, өмірге стратегиялық әрекеттің мүлдем басқа түрін әкелуі мүмкін. Әсіресе, аз топтар өздерінің шексіз талаптарын алдыға тартқанда, ондай болмаған жағдайда өз келісімдерін бермейміз деп сес көрсетеді. Егер осы себептен бір ауыздықтан бас тарту керек болса, онда бұл топқа өз еркінсіз жаңа ережеге бағынуы керектігін көрсетеді. Бұл мәселені мынандай жолмен шешуге болады, ауызбіршілік ережесі тек өкілетті органдарға қатысты болу, бұл оганның мүшелеріне шешімнің нәтижесінен ешқандай да бір материалды бағыныштылық болмасын.

   Либералды демократиялы дамыған қоғамдарда саяси элиталар арасыдағы және ішкі кикілжіңдері жиі болып тұрады әдәс-тәсіл жетіспеушілігінен, демагогиядан, алдауға және қастыққа жүгінеді, сондықтан саясат мораль және адамгершіліктен алыс және оған қарама-қайшы десе де болады. Әйтсе де, дамыған либералды деократиялық қоғамның, саяси элиталарының қоғамдағы дәрежесі мен, социалистік қоғамдағы саяси элитаның дәрежесі арасындағы үлкен айырмашылық, біріншісі қоғаммен қатаң қадағаланады.

   Жеке меншікті мемлекет пайдасына алуды жеңіп шығу үшін байсалды негіз қалау және мемлекет өкілеттілігі ен халақ арасында сенім атосферасын орнату, тіпті тұрақты қоғам жағдайында да өте қиын. Конституцияға бағыну дәстүрлі ерекше рөлде, бірақ кез келген Конституция құқықтық жүйемен толықтырылуы керек, нақтылы жағдайға жауап беретін және халықтың басым көпшілігінің қолдауын белсенді пайдаланатын.

   Конституция негізгі саяси институттың міндетіне анықтық енгізеді. Әйтсе де оның құрылымы салық төлеушілер үшін тым күрделі болауы және ауыртпалықты болмауы керек. Мүмкін мемлекет қолындағы меншік көлемі шектеулі де шығар.

   Коституциядағы тіркелген мақсаттардың қол жетпестігі де, қауіп туғызады. Мұндай да саяси теңдік жойылады, бұзылады.  

  

Жекелегенде мүліктен кіретін кірісті қайта бөлу кезінде, конкуренцияға байлаысты, жағдай шиеленісіп кетуі үмкін. Мұндай жағдайда саясаткерлерге қысымына арылу қиынға түседі, оларға әр түрлі қызығушы таптар қысым көрсете бастайды.

   Басты мәселе әр түрлі елдерде, әсіресе саяси және экономикалық дамыған елдерде  Конституция жиі бұзылады, бұл мемлекет билігін едәуір әлсіретеді.

   Халық және элита арасындағы, элита топтары арасындағы кикілжіңдер конституция рамкасы ішінде қалуы үшін, қоғам үшін қайталанбас қайталанбас зардаптарға әкелінбес үші бірнеше шарттың орындалуы қажет:

- халықтың саясаткерге және саясатқа деген парасатты сенім базисін құру;

- профессионалды сапа проритеті, билік органдарының қалыптасуындағы ұлттық белгілер емес;

- демократиялық (қоғамдық) ұйымдар биліктің ауысуын және әрекетін бақылайды;

- экстремистік (ұлттық, діни) ұйымдардың немесе қозғалыстардың әрекетін тоқтатпай, кесу;

- азаматтық қоғам институтыың жетілдіруі және өзіндік толерантты көпқырлы байланыстар, жетілдіруді қолға алу.

 

2. 3. Саяси кикілжіңдерді шешудің басқа тәсілдері

   Саяси кикілжіңдерді шешу тәсілдеріне келетін болса онда олар жетерлік. Таңдау кикілжіңнің субъектілігіне, оның орны мен уақытына байланысты. Кейбір жағдайда келісімге келу үшін референдум механизмдерімен және таңдауларымен байланысты, ал басқаларында ол указдар, декреттер, бұйрықтар атқарушы билік қаулыларымен немесе парламенттің арнайы қабылданған заңмен қамтамасыздандырылады. Кикілжің шешу формалары күшпен (қысым мәжбүрлеу) болуы мүмкін, немесе зорлық-зомбылықсыз (консенсус немесе компромисс) ымыраға келу.

Бұл фактіні саналы түрде түсіну керек, көптеген адамдар үшін тарих жиі ұстаз немесе сабақ бола алмады және жаңа ұрпақ тарихтың ең қараңғы жылдарынан қорытынды жасай алмады. Қазіргі таңда Ресейде ішкі саяси ккикілжіңдерді бейбіт жолмен шешу өте маңызды. 

 

3. Халықаралық  кикілжің.

 3.1. Халықаралық кикілжіңдердің шешілуі

   Дұшпандық және зорлық –зомбылық шешуші болмаса да басты рөлдерде болатын халықаралық кикілжіңді шешу өте күрделі. Мұндай жиі кластың және топтың, ұлттың, территориялық және басқа да істер шиеленіскен. Күреске көптеген әр түрлі түрдегі үкіметтер және жеке ұйымдар, қоғамдық қозғалыстар тартылады.

   Соңғы он жылдықта халықаралық кикілжің түсінігіне елеулі өзгерістер енгізілген.

   Қарама -қайшылықты әрқашан өзара қабылдауға болатын және барлығын қамтитын тәсілдермен, бейбіт шешіммен байланысты, амал табуға болады деген идея пайда болды және кең тарады.

   Әйтсе де әлемдік тәжірибе жиі керісінше істерге куә. Бұл тұрғыда НАТО –ның Югославияға қарсы(1999ж) әскери акйиясын айту да жеткілікті. Соған қарамастан идея конструктивті түрде зорлыққа жол бермейді  және кофликтология теориясының дамуына пайдалы, практикалық мақсатта , себебі ол әлемдік бейбіт шешімді ынталандырады.

  Бейбіт шешім әдісін таңдауда қарама-қайшылықты анықтап алған жөг, себебі онымен белгісізден гөрі басқару жеңіл болады. Сонымен қоса, әрқашанда қарсыласыңды (басқа да кикілжің мүшелерін) қарап алуға ұмтылу керек, партнер ретінде, жойып жіберуге жататын дұшпан ратінде емес. Сонда екі жақтағылар, қауыпсіздікті тек қана қарсыласқан жақтың қауыпсіздігі қамтамасыз етілген болса ғана толық болатынын түсінеді.

   Халықаралық кикілжіңді шешудегі жаңа айырма екі негізгі амалдың «ажырауы».

   Дәстүрлі - кикілжіңдердің негізінде жатқан қарама- қайшылықтарды шешумен байланысты, әлемде болып жатқан өзгерістер мен социалды теориямен келіседі. Екінші амал соңғы жылдарда жасалған. Ол «әлемді жасау» идеясымен байланысты, әлемді жаратуға бағытталған, сонымен қатар (тар мағынада) қаруланған кикілжіңнің мүмкіншіліктері шектеуге арналған.

   Әлем жасау методының, қаруланған кикілжіңнің мүмкіншілігін шектеуге бағытталған, өзіне тұрақты біріктіруші бастамаларды, ізденісте және кикілжіңнен құтылу тәсілдерін институционалдық дамытуды көздейді. Бұл амал әсіресе боламақта халық пен мемлекет қатынасының типтерінде перспективті.   Жекелегенде бұл байқаудан өтті (Боснияға әскер кіруі, Абхазия және Оңтүстік   Осетияның кескілескен екі жақтың бөлінуі, Кипрдан гректік және түріктікк бірлестіктер және т.б) салыстырмалы болса да өзінің тиімділігін көрсетті.   Біріккен басқаруға келетін болсақ, онда басты мәселе әрқашан барлық жақтың келісімінің қажеттілігін көрсетеді.

   Кикілжіңді жағдайда өз уақытылы әсер ету кризистің пайда болуының алдын алады. Осылайша, 70-80 жж бас көтерген кикілжіңдер қатары, жеке мемлекеттер арасындағы (Армения, Азербайжан, СССР, Прибалтика), өз уақытысыда әр түрлі жолдармен және әдістермен жұмсартылуға болар еді. Билеуші топтың арсеналында мұндай айлалар болды, бірақ пайдаланылмады, «сақтауға қойылған   клападардай».Осылай кикілжіңді жағдайды жалған ақпарат шиеленістіріп жіберді, демология, өсек т.б.

   Әйтсе де соңғы екі онжылдықта, кез келген халықаралық құқық сақтау ұқсастығы тек құрылым ішінде ғана іске асады.

   Мемлекет күшін пайдалануға рұқсат ететі, сонымен қатар жүргізушілерді де, әрқашанда шашуші әрекетке дайындалдырды.

   Ашық араласу актісін демонстрацмялаған АҚШ (Иран, Панама, Сомали және т.б), Тазаня (Уганда), Түркия (Кипр), Вьетнам (Камбоджа) т.б.

   Қауіпсіздік кеңесі әлем өлкелерінде легитемдікке жол бермейді. германия, Жапония және Үндістан сияқты ірі державалар, халықаралық қауыпсіздікке ықпалы мол, солар оың тұрақты мүшесі болады.

   Африка және Латын Америкасы сияқты толық континенттер. Бұл екі екі континеттің Кеңестегі жүргізушілері емес.

   АҚШ тұрақты мүшелердің дәрежесі тек мемлекет шешуін талап етеді, қаржылай қажеттілікті беруге әзір, демек өз стратегиялық одақтастарына. Есеп   Германия мен Жапония қатысуында әлем жарату операциясы қалай құрылса, солай қаржылай төлемнің басқа ірі державалар тарапынан ұлғаюы.

   Егер күш қолданудан қаша алмайтын болса, АҚШ және оның одақтастары ұлы державаға және НАТО-нығ әскери блоктарына сенім артуды ұсынады, ал БҰҰ-на емес, күшті мемлекеттерге өкілдік беру, өз қызығушылықтарымен, мәжбүрлікпен қамтамасыздандырылған әлемдік ұйымның шешімі.

   Ұлы державалар  барлық шешімдерге осындай акт шешіммен араласпайтын болар деп сенеміз. Әлем, ондай болса бірден планетаның әр түкпірінен тоқтамайтын толқындармен қақтығысуына тура келеді, максималды сатыдағы сұхбатқа үміттене отырып, дәнекерлік және гуманитарлық көмек.

   Татуластыққа және еңбектенуге қанша жерден державалар жетекшілігі керек болса, олрға ішкі ықпалы және толық түсіндермелі формальдық және ресмилік әсер етеді. Мұндай әрекеттер түрімен саяси көшбасшылар, бұрынғы елшілер, ғалымдар, мәдениет қайраткерлері эколог немесе медиктер айналысады.

Халықтық дипломатия күші демократиялық икемді сондықтан да нәтижелі, әйтсе де олар уақыты созыңқы және әрқашан құрылымды емес, сондықтанда мемлекет органдарынан қолдау талап етеді.

 

 

 

 

4. Педагогикалық кикілжіңдерді «оқытушы - оқушы» системасында мәселелі жағдайларын шешудің әділетті тәсілдері.

4. 1. «Оқытушы - оқушы» құрылымындағы жанжалдар мен мәселелі жағдайлар.

   Педагогикалық процестің қатысушыларының өзара әрекеті тұлғаның өсуінің қайнар- көзі болатын қайшылықтардың пайда болуына себепші болады. басқарылатын қайшылықтар позитивті рольді ойнайды. Олар оқып жатқан білімдарді игеруді, ептілік пен тәжірибелерді ынталандырады, оқытушы мен оқушылардың өзара әрекетіне себепші болады. бұл жағдайда педагогтармен қойылған мақсаттар мен тапсырмалар, қойылатын талаптар оқушыларға тұлғалық ретінде қабылданады. Қайшылықтарды шебер түрде жеңу оқытушы мен оқушыларды жақындастырып, сенімді қатынастарға және өзара түсініктерге әкеледі. Егер оқытушының және оқушының мақсаттары мен тапсырмалары келісіге келмесе, оларға қойылатын талаптар тұлғалық маңызды болып шықпайды, мұндай жағдайда мәселелі жағдайлар туындайды, ал олар нәтижесінде дауға айналуы мүмкін. Олар жиі күрделене түседі, мұғалімнің өз талаптарына бағындыруға тырысуы оқушыларды тырысуға, талаптануға мәжбүрлейді.

   Кикілжіңді жағдай – педагогикалық процестің күрделі объективті – субъективті шындығы, онда объективті құрамалар қатысулар үшін тұлғалық маңызды субъективті қабылдау ретінде көрсетілген. В. И. Андреев кикілжіңді жағдайды «екі не одан да көп қатысушы жақтардың ашық немесе жасырын қарама-қарсы күресін, олардың әрқайсысы өзінің мақсатына, себепке, амалдар мен мәселені шешуші әдістерге иелігін, және оның әрбір қатысушысының тұлғалық маңызы бар» жағдайын айтады. Көптеген зерттеушілер күрделі не қарапайым кикілжің жағдайларды анықтайды. Ережеге сай, қарапайым жағдайлар өте жеңіл шешімін тез табады. Олардағы қайшылықтар  маңызды сипатқак ие емес, олардағы себептердің жүзеге асырылуына ештеңе кедергі болмайды. Қарапайым жанжалдың қатысушылары көбінесе мәселені шешу кезінде консенсус табады. Мысалыға: Минск қаласының мектептерінің бірінде оқушы мен физика мұғалімінің арасында жанжал туындай бастаған. Мұғалім оқушы қызға барлық сыныптың алдында оның физикадан оқулық материалды бес балдан жоғары балға білмейтіндігінайтады. Ал, жауабына барлық басқа сабақты жақсы білетін оқушы қыз шұғыл қарсы шығып, физика сабағынан қосымша дайындалғанын және ол пәнді бес балдан жоғары білетіндігін дәлелдей алатынын айтады.                                                  Соңында мұғалім оқушы ата-анасы қатысты болатын кикілжің жағдайдың болатынын сездіме, ол оқушыға сабақта кейін қалып барлық тоқсандық материалын тапсыруды ұсынады. Оқушы қыз абыроймен экзаменді тапсырады: барлық сұрақтарға жауап бареді, төрт тапсырманы шешіп, 8 балл алады. Мұғалім келесі сабақта сынып алдында қателескенін айтады: оқушы сынақтан ойдағыдай өтіп, 8 баллдық өзіне сай бағасын алды. Жанжал тамамдалды.

 

4. 2. Педагогикалық жанжалдың шығу себептері.

   Күрделі кикілжіңді жағдай оқытушы мен оқушылардың қиын жағдайдағы өзара әрекетімен ерекшеленеді, онда мақсаттардың, тапсырмалардың, дәлелдердің және оқушылардың жеке мүмкіндіктерінің келіспеушілігі бақыланады.    Келіспеушілік деңгейі кикілжің жағдайдың қиыншылығы мен күрделілік деңгейін анықтайды. Өте жиі келіспеушілік оқушылардың жаман қылықтарын тудырады, бұл мұғалімнің оқушыға көңілінің болмауынан шығады. Оқушыға, оның ойынша, оқытушының ерекше назарына ие болуы керек деп ойлайды, ал өз көңілін ойламайды. Оқушы өзіне көңіл аударғысы келеді. Егер оның талаптары назарсыз қалса, ол да осыған сәйкес мінез – құлыққа көшеді. Мектептік практикада мұндай жағдайды қаншалықты байқаймыз. «Иванов сабақта ештеңе жазбайды, бар сыныпқа кедергі болады, оған айтылған ескертулерге жауап қайтарып, дөрекіленеді,» - деп Надежда Петровна айтады. «Иә? Ал менің сабағымда ол тамаша жұмыс жасайды, бар тапсырмаларды қызығушылықпен орындап, тіпті тоқсандыққа 9 балл алғысы келеді!» - деп жауап береді Мария Павловна. Алайда, Ивановқа ұқсас оқушылар, жиі көз алдыңда –ақ түрленеді: жаңа ғана айқалап, ұрысып, мұғалімге сөз қайтарып, біреуді үркітіп, бірақ Мария Павловнаның  даусын естіп, сол мезетте өзгере салады. Жаңа ғана болған жанжалдық жағдайдан ештеңе қалмайды. Оқушылар шынымен мінез –құлықтарын таңдайды, ал бұл дегеніміз, оқытушылар олардың таңдауларына әсер ете алады, және әсер ету керектігін білдіреді, және де күрделі жанжалдардың алдын алу керек.