Қиын балаларға педагогикалық көмек көрсету жолдары

Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті

 

Психология – педагогика факультеті

Педагогика – психология мамандығы

                                                           5В010300

 

 

 

 

 

Қиын балаларға  педагогикалық көмек көрсету  жолдары Курстық жұмыс

 

 

 

 

 

Орындаған:

Қожахмет Айғаным 2 курс студенті

Ғылыми жетекші:

Маженов Б

 

 

Алматы 

2013 жыл

Жоспар

Кіріспе 

I. Қиын балалар тәрбиесі педагогикалық мәселе ретінде 

1.1 Педагогикалық әдебиеттерде қиын балалар түсінігі 

1.2 Қиын балалар мәселесінің зерттелуі 

II. Қиын балалармен жұмыс істеудің педагогикалық

іс шаралар мазмұны 

2.1 Қиын балалармен жұмыс істеудің педагогикалық іс шаралар

2.2 Қиын балалармен жұмыс істеуде отбасының

атқаратын қызметі

2.3 Қиын оқушылармен   және  ата – аналармен өткізілетін жұмыс ерекшелігі

Қорытынды 

Қолданылған әдебиеттер тізімі 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Аннотация

Мен «Қиын балаларға педагогикалық көмек көрсету жолдары» деп аталатын зерттеу жұмысымның мақсатын кіріспе бөлімінде айқындап көрсеттім. Зерттеу жұмысымның бірінші бөлімінде Қиын балалар тәрбиесі педагогикалық мәселе ретінде қарастырдым. Бірінші бөлімнің бірінші бөлімшесінде педагогикалық әдебиеттерде қиын балалар түсінігін жаздым. Ал бірінші бөлімнің екінші бөлімшесінде қиын балалар мәселесінің зерттелуін жаздым. Екінші бөлімде   қиын балалармен жұмыс істеудің педагогикалық іс шаралар мазмұнын және Қиын балалармен жұмыс істеудің педагогикалық іс шараларына тоқталдым.  Қиын балалармен жұмыс істеуде отбасының атқаратын қызметі мен қиын оқушылармен   және  ата – аналармен өткізілетін жұмыс ерекшелігі н жаздым. Зерттеу жұмысымның баяндау тілі анық әрі жеңіл жазылған.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                           Кіріспе

Зерттеудің өзектілігі. Қазіргі таңда Қазақстан Республикасы мемлекетінде жас балалар және жасөспірімдер арасында (ұрлық, бұзықшылық, зорлық-зомбылық) саны артуда. Үлкендер жасөспірімдірдің арасындағы тәрбиесі «қиын» балалармен қалай жұмыс істеу керектігі жайлы жан-жақты ізденістер үстінде. Бұл тек біздің облысымыздаң ғана емес, бүкіл Республика бойынша өзекті мәселенің біріне айналып отыр. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев Қазақстан халқына жолдаған жолдауында «Біз аға ұрпақты, ана мен баланы, жастарды қамқорлық пен ілтипатқа бөлейтін әлеуметтік бағдарланған қоғам, ел халқының барлық жолдары тұрмысының жоғары сапасы мен алдыңғы қатарлы әлеуметтік стандарттарын қамтамасыз ететін қоғам құрамыз» деген. Бұл, яғни бәсекеге қабілетті ел болу үшін жас ұрпақты тәрбиелей білуіміз керектігі. Тәрбие отбасынан басталады. Ал өмірге келген ұрпақты тәрбиелеу ол ең бірінші отбасының міндеті. Балаға тәрбие беріп, өмірге қосуы, ол - ата менен ананың жауапты ісі. Қазіргі кезде кейбір отбасында әке мен шеше ішімдікке салынып, болмаса неке тәртібін бұзып, немесе некесіз бала туып, ол баланы тастап «тастанды» қатарын көбейтіп жүрген қаракөз қыздарымыздың саны күн санап артып отыр. Сондықтан да, бұл қоғам дертін алдын алу қажет. Тәрбие ұғымы мәнді де мағыналы ұғым, Әл-Фарабидің «Тәрбиесіз берілген білім, ол адамзаттың қас жауы» дегені дәл бүгінгі күнге айтылған секілді. Жалпы білім беретін мектептерге қарағанда кәсіптік мектептерде қиын балалар көбірек кездесетіні белгілі, «Қиын балалар дегеніміз кімдер?» - деген сұраққа, былай жауап беруге болады: «Олар мектеп тарапынан ерекше, қосымша бақылауды талап ететін, тәрбиелеуге қарсылық білдіретін балалар». Сонымен қоса, білім деңгейі төмен, тәртібі нашар, сабақтан көп қалатын, мұғалімдердің талабын орындамайтын, адамгершілік деңгейі төмен, топтастарымен үнемі тіл табыса аламайтын, ол кейде психикалық дамуы, ойлау қабілеті кейін қалған, ашуланшақ (әртүрлі жүйке ауруларына шалдыққан) балаларды қиын балалар және қиын жасөспірімдер қатарына жатқызуға болады. Қазіргі уақытта дәрігер, психологтар және инспекторлардың есебінде осындай балалардың пайызы жоғары болып отыр. Бұл қоғамның алға басуына өз кесірін тигізетін де белгілі. Осы жоғарыда айтылып өткен қиын балалармен әлеуметтік жұмыс жасау бүгінгі күннің қажетті және өзекті ісі болып табылады.

Зерттеу жұмысының  мақсаты: қиын балалар тәрбиесі.

Зерттеу міндеттері:

- Қиын балалар тәрбиесі педагогикалық мәселе ретінде зерттеу;

- Педагогикалық әдебиеттер қиын балалар түсінігін ашу;

- Қиын балалар мәселесінің зерттелуіне шолу жасау;

- Қиын балалармен жұмыс істеудің педагогикалық іс шаралар мазмұнын ашу;

- Қиын балалармен жұмыс істеудің педагогикалық іс шараларды көрсету;

- Қиын балалармен жұмыс істеуде отбасының атқаратын қызметіне талдау жасау;

- Қиын балалармен жұмыс істеу әдістемесін ұсыну

Зерттеу объектісі: қиын балалар

Зерттеу пәні қиын балаларды тәрбиелеуге қатысты құбылыстар мен процесстер

Зерттеу әдістері: талдау, жүйелеу, эксперимент, тәжірибежүргізу, сараптама жасау, ғылымилылық.

Зерттеу болжамы: кез келген қоғамда мінез құлқында қиындығы бар балалар қалыптасады, олармен жұмыс істеу ерекше педагогикалық проблема туындайды, сондықтан бұл мәселені жетік зерттеуден қиын балалар тәрбиесінің жетістігі тәуелді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.  Қиын балалар тәрбиесі  педагогикалық мәселе ретінде

1.1 Педагогикалық әдебиеттерде қиын балалар түсінігі.

Педагог – ғылымдар «қиын» балалар мәселерін жан-жақты зерттеуде. Бұл мәселемен 20-30 жылдары еліміздің  аса көрнекті педагогтары мен  психолгтары А.Макаренко, Шацкий, Выготский, Блонский шұғылданды. Ол елуінші жылдарға дейін обьективті жағдайларға байланысты тоқырап қалды да, тек сол жылдардан  кейін «қиын» балалар мәселелерімен  шұғылданушылардың жемісті ғылыми еңбектері шыға бастады. Зерттеу  жұмыстарының дәлелденуіне қарағанда  «қиын» балардың шығуына бірнеше  себептер болады. Отбасы тәрбиесінің  дұрыс ұйымдастырылмауы, ата ананың болмауы, дұрыс талап қоймаушылық  жағдайлар себеп болады. «Қиын» балалардың тәртіптерінің нашарлауының тағы бір  себебі жұртшылықтың, қоғамдық ортаның  тәрбие процестеріне толық көңіл  бөлмеуінен. Балалардың тәртіптерінің  төмендеуі мен нашарлауы 3 топқа  бөлінеді. І-топқа күнделікті мектеп режимін бұзатын, оқығысы келмейтін, кішігірім ұрлық жасап, анда-санда  темекі тартып шаршап ішетін оқушылар жатса, ІІ- ші топқа осындай кемшіліктермен қатар қоғамдық орындарда бұзақылық  жасап, үлкендерді сыйламайтын оқушылар жатқызылады. ІІІ-ші топқа денсаулығы нашар, ақыл-ойы өз жасына сәйкес дамымаған, нерв жүйесі әр-түрлі ауруларға ұшыраған жасөспірімдер жатады. Осылардың  барлығы қазақ тілінде шыққан педагогикалық әдебиеттерде «қиын»балалар  деп аталады. Ал, негізінде, І-топтағы  оқушыларды «тәртібі төмендеген оқушылар», ал ІІ-ші топтағы оқушыларды «тәртібі нашар оқушылар» деп атап, 3ші топтағы оқушыларды «тәрбиеленуі қиын оқушылар» деп атаған орынды. Біздер осы оқушылардың бәрін де бір  топқа жатқызып қателесудеміз. Себебі І-ші және ІІ- ші топтағы оқушыларды ғылыми негізде ұйымдастырылған  оқу-тәрбие процесінде 1-2 жылда қайтадан тәрбиелеуге болса, ІІІ-топтағы оқушылардың  сырқаты болғандықтан ұзақ тәрбие жұмыстарын жүргізіп, қажет болғанда емдеу әдіс ұйымдастырылады.Сондықтанда зерттеушілер осы топтағы оқушыларды ғана «тәрбиеленуі қиын оқушылар» деп аталынуы керек  деп кеңес береді.

Оқушының жан-жақты тәлім-тәрбие алуға ,олардың ішкі қасиеттерін  анықтап, дарынын шыңдап,сол арқылы өздері көздеген тәрбие бұлағына жағдай жасауымыз қажет. Оқу-санқырлы рухани өмірдің тек бір ғана құрамды бөлігі.Егер ұжым ішінде идеялық,азаматтық, интеллектуалдық, еңбектік,эстетикалық қарым-қатынастар болған жағдайда оқушылартолық мәнді рухани өмір сүре алады. Тәрбие күшіне ену дегеніміз- өз жұмысына ,ісіне сену.Себебі,нағыз сенім бар жерде ғана,нағыз талашылдық ,еңбек тәртібі болады. Қазіргі жас ұрпақтардың –болашақтағы еліміздің ертеңі болып табылатын балалардың сана-сезімін,мінез-құлығын,ақыл-ойын дамыту үшін өзін-өзі басұаруды нығайтып,ұжымдық шығармашылық істерге дағдыландырудың  тәлім-тәрбиелік маңызы үлкен. Мектепте оқудан тыс уақытта оқушының таңдауына сәйкес келетін,олардың қабілеті мен ішкі қажеттілігін қамтамасыз ететін іс-әрекеттерді ұйымдастыру көзделеді.Соған сай олардың қабілетін ашуға  мүмкіндік туғызатын спорт,дене еңбегі,қолөнер,техникалық шығармашылық,т.б.іс-әракетті үйрету үйірмелері  мен секцияларұйымдастырылады.Әр оқушы кез-келген үйірмеге ,секцияға,клубқа өз жүрегінің қалауымен қатынасып, өзінің жеке басына тән қасиетін,яғни өзіндік «менгің» басқаларға танытуға мүмкіндік алады.

Әсіресе,ұстазбен оқушының өзара түсіністігі ,оқушыға сенім  көрсету, іс-әрекетке ерік беру,көтермелеу,адамгершілік қасиеттерін танытуда, өзін-өзі тануға,өзін-өзінтәрбиелеуге жағдай туғызу. Ең бастысы,тәрбие ісінің нәтижесін бағалап,оны іске асырудың сұрақ-жауап, дәстүрлі бағалау,ұстазбеноқушының пікірлесуі арқылы іске асыру.

Қиын оқушылардың пайда  болуына себепті факторлар.

1) Отбасы тәрбиесінің  дұрыс ұйымдастырылмауы, яғни тұрмыстағы  ұрыс – талас, даужанжал, баланың  табиғи  психологиялық ерекшеліктерін  ескермеу, ата – ананың біреуінің  болмауы, т. б. Жағдайлар себепті  болады. Қоғамдық ұйымдар мен жұртшылықпен жүргізілетін жұмыстың әсіресе, оқушылар тұратын микроаудандарда күрт төмендееуі. Қиын балалардың пайда болуына бірден – бір себепті болатын және жағымсыз жағдай туғызатын – отбасы тәрбиесі. Оның басшылары: баланың күнделікті жүріс – тұрыстарын қадағаламау; оның көзінше арақ – шарап ішу, дау – жанжал, ұрыс – керіс туғызу. Екіншіден, тәрбиенің көзі, баланыкиіндіру, тамақтандыру, мұң – мұқтаждын қамтамасыз етуідеп санаушылық. Жастайынан еңбектену әдет – дағдыларынқалыптастырмау, баланың жан дүниесіне көңіл аудармау, отбасындағы ажырау және жаңа адамның отбасы мүшесі болып етуіне себеп болады. Мысалы: зерттеулердің қорытындысы дәлелденгендей тәртібі нашарлаған оқушылардың көбі ата аналардың моральға жат қылықтарымен өз балаларына теріс әсерлер жасаған. Баланың тәрбиесіне кері әсер ететін келеңсіз жағдайларда (ұрыс – керіс, дау – жанжал), бірін – бірі сыйлау сияқты қасиеттердің сезбейтіндігі аян. .

Қиын балалардың жұмыс  істеудің негізгі шарттары:

1) Әрбір қиын баланы  жан – жақты зерттеп, мінез  – құлықтарының бағыт – бағдарын  айқындау, оның ішіндегі адамгершілік  типтегі қасиетін іріктеп алу.

2) Әрбір оқушының адамгершілік  сынды тәжірибелердің құра біліп,  соның негізінде тәртіпті, айналасындағы  өмірге көзқарасты, ұжымдық қарым  – қатынас дағдыларын қалыптастыруды  ұйымдастыру.

3) Әрбір жеке тұлғаның  ерекшеліктері мен мүмкіндіктеріне  және творчестволық талап –  тілектеріне орай, қабілеті мен  икемдектерін дамыту, қоғам жұмыстарына  қатыстыру.

4) Кейбір қиын оқушылардың  оқу – тәрбие процесінде ұжымдық  өмір қарым – қатынастарында  ұсқынсыз ауытқушылықтар болса,  деп кезінде өол үшін беріп,  одан сақтандыру, оны туғызатын  әрекеттерді жою. Әңгімелеу оқу  – тәрбие процесінде ең қажетті  құралы. Оқушының жеке басына  түскен жағдай, оны ортаға салуға  болмайтындай болса, онда мұғалім  тәжірибелі педагог баламен жеке  сырласу арқылы көздерін жеткізеді. 

Қиын балалармен тәрбие жұмыстарын жүргізу кезінде таланттар қойылуы  қажет. Одан педагогикалық тәжірибелерге  сүйене отырып, әрбір оның баланың  бейім қабілетіне, мінез – құлқына  сай онды шығармашылық қасиеттерін  ұйымдастырып отыру қажет. Қиын балалрмен  жұмыс істеудің тағы бір әдісі  – олардың, көшен, жолдастарымен  жағымсыз байланыстарын үду. Осы  әдісті іс жүзіне асырудың бірнеше  жолдары бар. Соның бірі тұрақты  мектебін ауыстыру, мектебін алмастыру, Сондай – ақ ата – ана, мектеп инспекция қызметкерлерінің күшін  біріктіре отырып, көшенің жолдастарының  теріс ықпалдарынан бөліп әкету  қажет. Сонымен бірге қиын баланы тәрбиелеуде моральдық тұрғыдан әсерлі әрекет ету. Қиын баланың әрбір теріс қылығын, істерін, тәртіпсіздігін т. б. Оқушының арына тигізбей айыптаса, бұл істер өз нәтижесін береді. Тағы бір әдіс – қиын баланың бағдарын, мақсаты мен міндетін қайта құру. Бұл әдістің құндылық мәні – оқушы қателігін түсіну өзін - өзі тәрбиелеудің бағдарламасына колма береді. Мектептегі нерв жүйесі нашарлаған қиын балалармен тәрбие жұмысын жүргізу көптеген қиындықтар туғызады. Өйткені, әрбір оқушының өзіндік ерекшеліктері мен қатар, сырқаттарына байланысты өзгешіліктері бар. Ескеретін мәселелердің, бірі қиын оқушыларды тәрбиелеу процесіндегі әдістік – тәсілдерді әдістемелік жағынан қолданудағы тәрбиелеу жүйесінің кезеңдері:

-    дайындық кезеңі;

-    қиын баланың  тәртібінің төмендеуіне себепті  болған жағдайларда аңықтау;

-    екінші кезең  – қиын оқушылар  мен көш  жора – жолдастары арасындағы  байланыстырудың дәрежесін тереңдігін  аңықтау. Үшінші кезең өзгеріс кезеңі. Көптеген қиын оқушылардың ішкі жан дүниесінде өзгерістер тұл бастайды. Жеткіншіліктердің мінезіндегі теріс қылықтар, әдет дағдылар мен қалыптаса бастаған жаңа адамгершілікті сапалардың  арасында күрес басталады. Соңғы кезең бекіту кезеңі, ірбір қиын оқушы мінез құлқындағы адамгершілік мәнді өзгерсітер болған сайын, өзін - өзі тәрбиелеуге  талаптанып, оңды қасиеттерді дамытады. Қиын балаларды қайта тәрбиелеу, алдын ала олармен бірге атқарылатын іс шараларын мектеп ұжымдар мен жұртшылық нақты аңықтап, оларды дұрыс жолға түсіндіре отырып, аяқтай күрес жүргізулері керек.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.2. Қиын балалар мәселесінің зерттелуі

Халықтық педагогиканы оқыту  үрдісінде пайдалана отырып, ұлттық тәрбие беруде жеткіншектерге тілі мен  әдебиетін ,тарихы мен өнерін қастерлеп, салт-дәстүрін меңгерту-оқушыға қажет. Халқымыздың рухани мұраларының бірі-салт-дәстүр. Сол арқылы ұрпаққа адалдық, ақыл-ой, еңбек, эстетика, отбасы тәрбиесіне байланысты тәлім-тәрбие беретіні ежелден белгілі. Жасөспірімдерді, нашақорлықтан, ұрлықтанарашалауда, олардың санасына кісілік, адамгершілік қасиеттің рухын ұялатуға берері көп Ата-бабаларымыз әдептілігімен, өнерпаздығымен отбасы мүшелерінің бір-біріне дегенөзара достық қарым-қатынасымен, ерең еңбегімен балаларына үлгі өнеге көрсеткен. Тілі енді шығып келе жатқан нәрестенің дұрыс анна тілінде сөйлеуіне де зор мән берілген,әртүрлі жаңылтпаш, мақал-мәтелдер үйрететін,ерптегілеп айтып беретін ата-аналарының «Бала біздің болашағымыз» деп қарауы болашақ ел ұрпағының жақсы адамзат болып өсуіне зор ықпалы тигізері анық. «Елдің көркі тіл десек, тілдің көркі сәби ме деп қаласың», -деп Қ. Мырзалиев тегін айтпаған. Сондықтан отбасы мүшелері арасында жақсы қарым-қатыныс қалыптасқан болса.олар өз анна тілінде сөйлесе, ол жанұяда мәдениетті азамат өсіп шығатыны сөзсіз. Бүгінгі ХХІ ғасыр талабында Жан-жақты ел тарихын жетік білетін , заман талабына сай азаматтарды тәрбиелеу-басты міндет. Еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуын жеделдету кезінде адам факторы жаңа негізде қаралып, жаңа адамды қалыптастыру барысында әр бір жасөспірімнің субъективті талап-тілегін ескеріп, бейім-қабілетін және тіршілік өмір өрісін, белсенді саналы шығармашылык қасиетін одан әрі - дамыту кезек күттірмейтін мәселе.

Саналы және мақсатты бағдарлы тұлғаны қалыптастыру - ең басты  бүгінгі қоғамымыздың жоспарлы қағидасы.