Деңгейлеп оқыту технологиясын пайдалану

Деңгейлік тапсырмаларды  жүргізудегі негізгі мақсат:

баланың қабілетін ашу,

шығармашылығының шыңдау іздендіру,

пәнге қызығушылығын арттыру.

Осы мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттерді жүзеге асыру қажет:

1. Оқушылардың өздігінен білімін толықтыру, жетілдіру отырып, жаңа білім алуы
2. Оқушылардың бір-бірімен білім алмасуына дағдылануы
3. Берілген білімді пысықтау
4. Оқушы білімін тексеру, бақылау
5. Шығармашылық қабілетін арттыру
6. Байланыстыра сөйлеуге жағдай жасау
7. Сөздік қорын байыту
8. Ұлттық рухта тәрбиелеу, яғни оқушыларды халқымыздың салт-дәстүрі және әдет-ғұрпы мен таныстыру

Міне осындай міндеттерді  жүзеге асырар болсақ, онда осы технология арқылы:

1. Оқушыға пәндік ғылыми негіздерін меңгертуге болады

2. Халқымыздың салт-санасын, әдет-ғұрпын, ұлттық асыл мұрасы, рухани азығы болар бай тілі, ұлттық шешендік билермен баба даналығын үйретуге мүмкіндік туады.

3. Ертеден келе жатқан шешен де дана, баба тіліміздің бал бұлағымен сусындаттырып, сөздік қорларын молайтып, тілі байлығын игеруге де болады

4. Оқушылардың ауызша және жазбаша тіл мәденитін арттырып баланы еркін сөйлетуге, жазбаша ойын жүйелі жеткізуге дағдыландырады.

Деңгейлік тапсырмалардың мақсаты  оқушыларға жеңілден қиынға, қарапайымнан күрделіге қарай сатылы түрде  орындалатын жұмыстар жүйесін ұсына  отырып оқушыны ізденушілікке, шығармашылыққа баулу. Менің осы технологияны өз тәжірибеме еңгізудегі басты мақсатым сынып оқушыларын «қабілетті» және «қабілетсіз» деп жасанды түрде  әртүрлі топтарға бөлуді болдырмау. Осы арқылы деңгейлік және дербес оқыту принциптерімен қатар барлық оқушыға қатысты, ізгілендіру принциптерінде сақталады [3].

Деңгейлік тапсырмаларға  төмендегідей талаптар қойылады:

1.Оқушылық деңгейдегі тапсырмалар

а) жаттап алуға лайықты  болуы керек

ә) жаңа тақырыпта меңгерілген  білімінің өңін өзгертпей қайталап, пысқтауына мүмкіндік беруіне тиіс

б) тапсырмалар жаңа тақырып  үшін типті және өмірмен байланысты болуы керек

2. Алгоритмдік деңгейдегі  тапсырмалар

Өтіп кеткен материалдырды  реттеуге және жүйелеуге берілген тапсырмалар. Бұлар өзгертілген жағдайлардағы  тапсырмаларды талдап, бұрынғы тапсырмаларға  ұқсас, бірақ оларды орындау үшін алғашқы алған білімдерін түрлендіріп  пайдалану қажет.

3.Эвристикалық деңгейдегі тапсырмалар

Оқушылар жаңа тақырып  бойынша меңгерген алғашқы қарапайым  білімдерін жетілдіріп, тереңдетумен қатар, ол тағы да жаңа білімді меңгеріп өзі үшін жаңалық ашуы тиіс.

Эврика-анализ-синтез салыстыру. Негізгісін анықтау, қорытындылау, ой жұмыстарын қажет етеді.

4.Шығармашылық деңгейдегі тапсырмалар

Оқушыға берілген тақырыпқа  өз бетімен реферат, баяндамалар  дайындау. Қорытып айтқанда бұлар: бірінші деңгей үшін игерілген материалды пысықтаумен қайталауға, ережелер мен формулалар жаттауға арналған.

Жоғарғы деңгейлер  үшін- алған білімдерін өз бетімен тереғдетіп қортуға, жүйелеуге және тәжірибеде қолдануға арналған тапсырмалар.

Қазіргі таңда педагог  мамандар да қазіргі заманғы озық педагогикалық технологяларды меңгеріп, оны оқыту-тәрбиелеу барысында  тиімді қолданып, алдындағы шәкіртті жарасымды әрі жан-дақты тұлға  етіп дамыту үшін қандай педагогикалық  технологияны пайдалануы керек екенін анықтап алуы тиіс. Бұл орайда бастауыш сыныптарда оқыту процесін барынша  тиімді әрі қонымды етіп ұйымдастыру  көзделеді. Яғни балаларға білімді  жеңіл әдіс-тәсілдермен меңгерте білу керек. Сондай технологиялардың бірі - деңгейлеп оқыту технологиясы.

Деңгейлеп оқыту технологиясы бойынша оқушылардың білімді  өздігінен саналы түрде меңгеруіне ерекше мән берілген. Оқу іс-әрекетінің негізгі түрі оқушылардың өздігінен орындайтын жұмысы болып табылады.

Өзіндік жұмыс-оқушылар білімін  жетілдірудің қайнар көзі, олардың  рухани бай жеке тұлға болып қалыптасуының  негізгі бір шарты.

1998-1999 оқу жылынан бастап  Профессор Ж.А.Қараевтың денгейлеп  оқыту технологиясын , мектептің  барлық сатысына, барлық пәндеріне  еніп, оқу барысын жандандыруға  үлкен үлес қосып келеді.

Деңгейлеп оқыту технологиясын  жаңаша өзгерген мақсатпен оқушылардың  өздігінен танып, іздену іс-әрекеттерін меңгертуді талап етеді.

Осы технология бойынша бірінші  орында оқушы тұрады және өз бетімен  білім алудағы белсенділігіне оның назарын аударады.

Деңгейлеп оқыту технологиясының  мақсаты:

-әр оқушыны оның қабілеті  мен мүмкіндік деңгейіне

-оқытуды әр түрлі топтарының  ерекшелігіне сәйкес бейімдеу, ыңғайлау.

Деңгейлеп оқытудың ерекшелігі- оқушылардың сабақ барысында бірнеше жұмыс жасай алатындығында, сонымен бірге қазіргі жаңа технологиямен оқыту барысында компьютерлер меноларды басқарушы алгоритмдер біздің қоғамымыздың маңызды бөлігіне айналды. Себебі, бүгінгі тандаңғы жаңадан шығып жатқан электронды оқулықтар оқушыларды жаңаша оқытуды, жаңа оқу әдістерін жаңа мазмұнды қажет етеді  [3].

Деңгейлеп оқыту технологиясы негізінде құрылған сабақта оқушы  өз бетімен ойлана жұмыс істейді, ал мұғалім ізденіс-таным процесін ұйымдастырушы рөлін атқарады.

Оқушыларды денгейге бөліп  оқытуға болама, оның қандай тиімділігі бар, деңгейге бөліп оқытудың өзіндік  ерекшелігі қандай, жеке тұлға тәрбиелеуде  қандай көмегі бар деген сұрақтарға тоқталсақ, деңгейге бөліп  оқыту  кезінде оқушылардың тәжірибелік  теориялық дайындығын, оқуға деген  ынтасын, дара қасиетін, әлеуметтік психологиялық  танымын, сұранымын ескеру талап  етіледі.Оқушылардың шығармашылығын арттыруда деңгейлік тапсырмалардың маңызы бар.

Деңгейлік тапсырмалар ауқымы өте кең. Оқулықтағы жаттығулар өтілген  ережелер бойынша қайталау, пысықтау, бекіту жұмыстарына арналған тілдік, грамматикалық жұмыстар жүйесі. Деңгейлік  тапсырмалар құрамына мәтіндер, сөзжұмбақ, қызықты грамматика, тестік сұрақтар, іскерлік ойындар мен тренингтер жүйесі қамтылады. Бұлар оқытудың деңгейіне  сәйкес оқушыны саралап оқытуға  ыңғайлы, әрі оқу бағдарламасы бойынша  оқушының жас ерекшелігі мен білім  деңгейіне сай құрылып, оқулыққа қосымша пайдалануғаберіледі.

Оқушыны деңгейге бөліп оқыту  үшін сабақ жаңаша жоспарланады. Оқушыларға деңгейлік тапсырма беру арқылы сан  түрлі жұмыс жүргізіледі. Оқушының алған білімін жүзеге асыра алатындығы тексеріледі. Өз бетімен жұмысты  орындауға бейімділігі бақылауға  алынады. Қорытындысында деңгейлік  тапсырмалар арқылы жұмыс жасаудың тиімділігі байқалады. Оқушының белсенділігі мен іскерлігі артып, шығармашыллыққа  ұмтылады. Деңгейлеп оқыту барысында  біліктілікке жетеді.

Деңгейлік тапсырмалар:

Бірінші деңгей білімнің минималдық шегі. Мемлекеттік талабына сәйкес бағдарлама мөлшерінен аспайтын, оқушының жас ерекшеліктеріне сай болады. Сынып бағдарламасына сәйкес лексикалық тақырыптар мен грамматикалық тапсырмалар, тілдік ережелер, жазба жұмыстарын орныдайды.Мәтінмен жұмыс жасайды.

Екінші деңгей тапсырмаларды  түрленіп, күрделене түседі, сынып  бағдарламасына сай лингвистиканың барлық түрлерімен жұмыс істейді. Оқушы  өз бетімен керегінше қызмет етеді. Оқу мотивтері қанағаттанарлық  дәрежеде. Ықыласы жоғары. Оқушының қабылдауы, жазба жұмыстарын орныдау  көрсеткіштекрі міндетті деңгейден  әлде қайда жоғары болады.

Үшінші деңгей оқушылардың  шығармашылыққа деген мотивтердің  айқын көрінуімен, логикалық ойлау  дәрежесіннің жоғары болуымен , өз жеке басының белсенділігімен, ісіне  талдау жасай білуімен, білімді жаңа жағдайға пайдаланумен сиппатталавды. Оқушы талдау, салыстыру жұмыстарын жүргізеді. Танымдық-іздену(эвристикалық) түрдегі жұмыстарды ізденіп өз бетімен  орындайды.

Төртінші деңгей дарынды, іздемпаз, қабілеті жоғары, талапты  балаларға арналады. Ондай оқушыларға мұғалім тек тақырыбын ғана береді, оқушының өзі мақсатын қояды, әдістерін іздейді. Нәтижесіне жетеді, жазба жұмыстарын өз бетіәнше орындайды.

Бұл технолдогиядан біріншіден, дамыта оқыту идеясынг жүзеге асыруға  мүмкіндік береді, өйткені ол оқушының ойлауын, елестету мен еске  сақтауын, ынтасын, белсенділігін, білім сапасының  дамуына көмектеседі. Әр оқушының кемінде  мемлекеттік деңгей алуына кепілдік береді.

Денгейлеп оқытудың тиімді жақтары:

-әр оқушы өздігінен  жұмыс істеуге дағдыланады;

-оқушының жеке қабілеті  айқындалады;

-іштей бір-бірінен қалмауға  тырысады;

-тапсырманың күрделену  деңгейіне сәйкес оқушының ойлау   қабілеті артады;

-әр бала өз деңгейіне,  қабілетіне қарай бағаланады; [4].

Сонымен қатар, деңгейлеп  оқыту технологиясы сынып ішіндегі дарынды оқушыларды анықтауға көмектеседі.Оқушының өз бетінше деңгейлік тапсырмаларды  орындауына қарай сынып білімінің  қаншалықты төмен немесе жоғары екендігін  білуге болады.деңгейлеп оқыту технологиясы оқушылардың өз білімін жаңа әдіспен  бағалауға мүмкіндік береді. Ең бастысы, білім мен ғылымға деген құштарлығы артады. Яғни, деңгейлеп оқытьу технологиясы нәтижесінде оқушылар оқу жұмысындағы  жеткен жетістіктерімен жіберген кемшіліктері туралы біліп, өз еңбектеріне талдау жасайды.

Денгейлеп оқыту технологиясының  тәрбиелік мәні зор. Деңгейлік тапсырмалар  орныдау барысында оқушылардың  ақыл - ой, еңбек, адамгершілік, ұйымшылдық, эстетикалық тәрбиесі қалыптасып отырады. Мұндағы тапсырмалардың құрылысымен  қатар оның мағынасы да әр оқушыға  әсер етеді.

Оқу-тәрбие үрдісінде жаңа педагогикалық технологияларды  пайдалану сөзсіз. Білім сапасының  артуына алып келеді, сондықтан жаңа технологияны әрбір ұстаздың сабақта  қолдануы өмір талабы.

Деңгейлеп оқыту технологиясындағы  тапсырмалар негізінен жеңілден күрделіге қарай құрылады. Тапсырмалар мазмұны күрделінген сайын оқушылардың қызығушылықтары артып, еңбектене түседі. Сондай еңбектенудің арқасында оқушылар өз білімдерін шыңдай түседі және тиісті бағалармен бағаланады.

Жылдар бойы сабақ жүргізу  нәтижесінде оқушының білім сапасын  көтеруге, олардың пәнге деген  қызығушылығын арттыру барысында  жан-жақтылыққа ұмтыламыз және ізденеміз. Алдыңда отырған оқушының білім  деңгейі, білімді менгеру дағдысы  барлығында бірдей болуы мүмкін емес жағдай.

         Сондықтан Қараевтың насихаттап жүрген деңгейлеп оқыту технологиясында оқушыны жан-жақты мүмкіндігін ескере отырып жеңілден ауырына қарай деген принципті қолдана отырып, жүйелі түрде қойылатын мақсат – білім, білік дағдыларын тұрақты болуына, өз бетімен жұмыс істеу қабілетінің дамуына ықпал ету.

 Ол үшін оқушылар  мынадай әдіс тәсілдерді қолдану  қажет: 

·        Берілген тапсырмалардың ерекшелігіне көңіл  бөлу;

·        Берілген тапсырма қызықты, маңызды болған кезде  ғана оқушылардың сабаққа қызығушылығы артады.

Оқыту технологиясының негізгі  сатылары:

1.     Жаңа тақырыпты  түсіндіру. 

2.     Төменнен, жоғарыға  қарай деңгейлік тапсырмалар  беру;

3.     оқушылардың  тақырыптан алған білімдерін  бекіту.

4.     Оқушылардың  білімдеріне сай үлестірмелер  тарату. Яғни, «5», «4», «3»-тік білімге  сай. 

5.     Оқушылардың  білімін қолма-қол бағалау. 

     Мақсаты: 

1.     Әр оқушыны  оның қабілеті мен мүмкіндік  деңгейіне қарай оқыту. 

2.     денгейі төмен  оқушылармен жеке жұмыс жасау,  қолдау көрсету; 

3.     дарынды оқушының  тереңірек білім алуына жағдай  жасау; 

4.     оқушының  ынтасын қабілетін арттыру. 

     Ерекшелігі:

1.     Таланттылар,  дарынды оқушылар өздерінің қабілеті  мен икемділігін одан әрі бекіте  түседі, әлсіздер оқуға ниет білдіріп, сенімсіздіктен арылады. 

2.     оқушылардың  оқуға деген ынтасы артады.

3.     білім дәрежесі  бірдей топтарды оқыту ісі  жеңілдейді.

    Күтілетін нәтиже:                                                                                                 

1.     Оқушылардың  психологиялық ерекшелігін, ақыл-ойының  дамуы және  өзін-өзі жетілдіру. 

2.     Дарынды балалар  болса қушының – зерттеу жұмыстарын  дамыту.

3.     Мұғалімнің  жан-жақты дамуына мүмкіндік туғызады.

Қазіргі қоғамда болып  жатқан түбірлі өзгерістерге байланысты әрбір мұғалім оқытудың сан қилы әдістері мен формаларын білулері қажет.