Балаларды оқуға, жазуға үйрету процесінде талдау-жинақтау әдісін қолдану жолдары

Үлкен И әрібін жазу кезінде қай  жерлерін біркелкі жазу үшінбелгілеу қажет:  

Оқушылардың назарын  екі элемент жазғанда олардың  ұзындығы біркелкі болуына назар  аудару керек.

Әртүрлі қателеркетуі мүмкін. Бірақ жиі кездесетін:

         Бірэлемент  дұрыс жазылмаған;

         Екі элементі  жақын орналастырған.[4./45-48б./,28./16-23б./]

Бұл екі қатені біргекездесіп  отырады.

Қателерді түзеу үшін екі түзу сызық одан кейін әріпті жазып немес орталарына нүкте  арқылы қосып көрсетуге болады:

             Қосатын элемент біркелкілігіне назар  аудару қажет. Бұл жаттығулар өзін - өзі тексеру үшін беріледі. Сонымен  қатер санап отырудың да дұрыс  жазуда көегі зор:

   т.б.

16.     й әрібінің  жазылу емлесі.

 Бұл әріптің  и әрібінен айырмашыдлығы ноқатында ғана. Сондықтан қиындығы жоқ.

17.  К, к әрібінің  жазылу емлесі.

Үлкен және кіші к әріптері бір үзіліспен жазылады. Бірінші  кіші әріптің жазылу түсіндіріледі: « жұмыс жолының жоғарғы сызығынан  өзімізге қарай түзу сызық жүргіземіз, одан кейін қолымызды алмай  жазғанымыздың үстінен жоғары қарай ортасына дейін барамыз, бірқалыппен оңға қарай дөңгелектейміз, жұмыс жолының жоғарғы сызығына дейін апарамыз.Сәл ғана имектейміз. Қолымыздың алыпүшінші элементін жаза бастаймыз».

Тақтаға көрсетіледі:         

Үлкен К әріпі формасы жағынан  ұқсас келеді. Оның ілгекшесі оқушылардың  екінші элемент жазуына жеңілдік береді.

             Үлкен к әріпін жазуды түсіндіреді: «Келесі жұмыс жолының жоғарғы  жағынан сәл төмен жерден бастаймыз.Кішкене ғанаоңға қарай жоғарға штрих жасап одан соң төмен түсеміз. Жұмыс жолының төменгі сызығынан жоғары жерде қиыпөтіп, оңға қарай жоғарыға қайырамыз. ----элементті жұмыс жолының үстіңгі сызығынан сәл жоғары жерде бастапоңға қарайдөңгелектеу қылып өзімізге қарай имегі бар сызық саламыз.

Мынадай қателер кетуі  мүмкін:

    өте тік, дөңгелектенбей жасалған  элемент;      жоғарғы жағының дөңгелекшесі жоқ;       ара қашықтық сақталмаған,екінші элементті сәл жоғары жазу керек. Сонда мұнда арақашықтық болмайды.           Ең жиі кездесетін қате соңғы элементін дұрыс салмау;

Бұлжердегі қате  т әріпінде де кездескен. Яғни, оның себебі де сол. Бұл қатені жөндеу үшін әртүрлі жаттығулар ( аяқталған элемент, бастыру арқылы) жасау керек.

18. Үлкен Қ және кіші  қ әріптердің емлесі.

Үлкен немес кіші қ  әріптері бір үзіліспен жазылады. Бұл әріптің жазылу жолы к әріпіне  ұқсас келеді. Айырмашылығы ілмекшесінің болуында. Ілмекшесі ц әріптегіндей орындалады.

Мынадай қателері кетуі  мүмкін:

   Имектің дұрыс емес жазылуы;        элементтері алшақ орналасқан;

Бұл қателердің кетуі  сирек кездеседі. Сондықтан оқушымен жеке жұмыс істеген жөн.

19. Л, л әріптердің  емлесі.

Кіші л әріпін өткенде  бірінші элементке назар аударамыз. Бұл элемент оңға қарай қатты  қиғаш болып келеді, қалай жазу керек? Әріптің жазылуы түсіндіріледі: « жұмыс жолының төменгі сызығынан сәл жоғарыда бастаймыз, дөңгелектейміз, төменгі сызыққа қарай қосып тұратын элемент сияқты жазамыз, бірақ бұрынғыдан да қатты қиғаш қыламыз. Қолымызды дәптерден алмай екінші элементті жазамыз: ілгелі бар сызық».

Л  әріпімен басқа әріпті қосып жазғанда төмен жағынан  қосылады. Себебі, бұл әріп төменнен бастап жазылады.

Үлкен л әріпін жазғанда  мұғалім оқушылардан: « Бірінші  элемент қай әріпте кездеседі? А. Ал, екіншіқай әріпте ше?  И әріпінде» - дейді.

Мынадай қателер кетуі  мүмкін:

   әріптің бағыты дұрыс емес;

   жоғарғы жағының дұрыс жазылмауы;

Бұл  қатені түзеу үшін, қайталау қажет.

20. М, м әріптерін  жазу емлесі.

М әріпі оқушылардыңжазу  тәжірибесі бар кезде үйретіледі. Сондықтан бұл әріптің құрамында қандай екі әріпті көруге болады деп сұраймыз.

         

Бірінші элементі л әріпі  сияқты, екіншісі и әріпі. Бұл әріптерді  салыстыра келе, м әріпінің өзіндік  ерекшелігін түсіндіреміз.

Мынадай қателеркетуі мүмкін:

    Бірінші элемент бағыты дұрыс емес болғандықтан, барлық әріп дұрыс жазылмаған.

Бірінші элемент дұрыс  жазуды үйрету керек.

             Дұрыс жазылған әріптің бір бағыты жағылған жерін белгілеп қою керек:     

21. Үлкен Н әріп жазу  емлесі.

Үлкен Н әріпі біркелкі және үзіліссіз жазылады. Оны элементке бөлу дұрыс емес. Ең бастысы әріптің имегі бар жерлері қай бағытқа қарай қозғалып жазылатынына назараудару қажет.

   Бұл ритмді түсінге оқушы  ешқашан шатастырмайды.

Мынадай қателеркетуі мүмкін:

   өте жақын немесе өте алыс ара қашықтық:      төменге қарай әріптің бағытының өзгеруі;      имектің көлемінің дұрысеместігі;

 

22. Кіші н әріпінің  жазылу емлесі.

Бұл әріптің жазылу барысында  болатын қиындығы ілгекшесінде. Мұғалім  түсіндіреді: « Өзімізге қарай сәл  қиғаштау бағыттау сызу жүргізіп ортасына қайта ораламыз. Кішкене имек жасаймыз. Қаламсапты дәптерден алмай жоғары қарай көтеріп екінші элементті өзімізге қарай бағытта ілгекшесі бар сызықша жазамыз».

Мынадай сызбасы беріледі:

    

Балалар бұл элементтерді жеке – жеке жазып үйренеді. 1 немесе 2 жол толығынан осы әріпті жазып үйренеді.

Мынадай қателеркетуі мүмкін:

    Имекті дұрыс жазбау немесе  мүлдем жазбау.

Имектің жазылуына әрдайым  ерекше назар аудару қажет.

Санап отырудың да  маңызы бар.

   

23. О, о әріптердің жазылу емлесі.

 Оәріпті жұмырлау  болып келеді. Бұл әріптің жазғанда  оқушы назарын осыған аудару  керек. Яғни, кіші  және үлкен  о әріптері  дөңгелектеу келген  әріптер сияқты, біраз сәл сопақтау  болады. Бұлүшін дәптерге қиғаш  орналасуының да маңызы бар. 

О әріпі сағат тіліне қарама – қарсы бағытта жазылады. Мұны мұғалім тақтаға жазып  көрсетеді.

             Кіші о әріпінің жазылуының басталуы а әріпі сияқты. Ал үлкен О әріпін төмен жақтан бастаған жөн. Көп кездесетін қателер: әріптің жеткілікті деңгейде дөңгелектеу болмауы. Бұл қатені түзеу үшін дұрыс немесе дұрысемес жазылған әріп үлгісін салыстыру қажет.

24. Ө әріпінің жазылу  емлесі.

Ө дыбысы бір үзіліспен  таңбаланады. Ө дыбысын дәл о  әріпі сияқты жазамыз, тек мынадай  қателер кетуі мүмкін:

  Сызықтың төмен орналасуы;          дөңгелекшесі дұрыс жазылмаған;

Бірінші қатені түзеу  үшін үлгімен салыстыра отырып, оқушыларға өз қателерін таптыру керек. Қатенің  кейін, жазылу жолын қайталап көрсетеміз.Екінші қатені дәл о әріпіндегідей етіп түзетеміз.[7./13-16б./,29./85-93б./,30./189-190./]

25.П, п әріптерініңжазылу  емлесі.

Үлкен және кіші п әріптерін  жазу аса қиындықтудырмайды. Себебі кіші п әріпі, кіші т әріпінің жартысы. Яғни, оқушыларға бұл әріптің элементтері  таныс. Үлкен Т әріпінен салыстыруға  болады. Сондай – ақ п әріпін жөндеудің жолдары т әріпімен бірдей.

26.Үлкен Р әріпінің  жазылу емлесі.

 Үлкен Р әріпінің  бірінші элементті үлкен Т  әріпінің элементі сияқты. Ол  келесі әріппен үзіліссіз байланысады.  Жоғарғы элементі солдан оңға  қарай бағытта жазылады.

              Мынадай қателер кетуі мүмкін: жоғарғы элементі қате жазылуы:

                Бір жаққа қисайып жазылуы,

Салыстыру арқылы қатені жоюға болады.

Кіші  р әріпінің жазылу емлесі.

Р әріпі үзіліссіз  жазылады. Әріптің жазылуы: « әріпті жазуды жоғарғы  сызықтан бастаймыз. Өзімізге қарай ұзын, тік сызық сызамыз, оны екі жұмыс жолының ортасына сәл жеткізбейміз. Одан кейін оңға қарай бағытта жоғарыға дейін апарып, ілмекшесі бар сызық сызамыз».

27. С, с әріптің жазылу  емлесі.

Бұл әріптер формасы  жағынан бірболғандықтан кететін қателер әріппен үзіліс жасамай байланысады. Бұл әріпті жазғанда жік – жікке бөліп түсіндірудің қажеті жоқ, бірақ ол сопақша дөңгелектің жартысы екенін ескерту қажет. Көрнекілік ретінде нүктелермен с әріпін белгілеп көрсетуге болады.

Үлкен С әріпін өткенде  санаудың көмегі зор.

             С әріпін жазғанда қатенің кездесуі өте аз. Соған қарамастан мынадай  қателер кетеді:

   Алғашқы дөңгелектің жеткіліксіздігі.

Әріп жаза жастағанда қалай басталуы керек екендігін  ескеру қажет.

28.Т, т әріптің жазылу емлесі.

Кіші т әріпті үзіліссіз  жазылады. Балаларқиындықсыз жазады. Бірақ олардың жазуында сол бағытқа  қарай жаңа элементтен жиі қате кетеді. Себебі оқушылар соң элементті жазған кезде ертерек оң бағытқа қарай  жазып кетеді.

Бұл қатені түзеу үшін мынадай жаттығу жасау керек:

             Параллель сызық         соңғы элементтіоқушыларға аяқтату;  жүргізу арқылы;            Үлкен Т әріпінің элементтері бөлек – бөлек жазылады. Сондықтан олардың бағыты бір немес параллель келеді. Жоғары жақтағы элементі солдан оңға қарай жазылады.

Мынадай қателер кетеді:

        Жоғарғы элементін  дұрыс жазбау;           Ара қашықтығы сақталмау;    

     Біркелкінемес параллель  емес;

Бұл әріпті өткенде оқушылар ең алғаш рет 3 – 4 әріптен тұратын  сөз жазады. Яғни, оқушылар дұрыс жазу мен қатар орфографиялық қате жібермеу қажет.

29.У, у әріптерінің  жазылу емлесі. 

У  әріпі бірде дауысты, бірде дауыссыз болады. Кіші у әрпін  жазуға оқушылар біршама дайын болады. Алғашқы элементі и әріпінің бірінші  элементі болса, екінші элементі дайындық кезінде жазылған элемент. Бірақ бұған қарамастан үзіліссіз жазу кезінде айтарлықтай қиындық туады.   Кіші у  әрпінің жазылуын түсіндіре отырып, мұғалім и әрпінің жазылу кезіндегі оқушылардың білім тәжірибесіне сүйенеді: « Бавлалар бірінші элементті байқасақ,  и әріпінің элементі сияқты. Ал екінші элементі бізге бұрыннан таныс.

Бірінші элементті қолды  дәптерден алмай үзіліссіз жазып, имек сызықты екінші элементін жазамыз.

Екінші элементін жазуда  не маңызды?  Сызық тік болу керек? Өзіңе қарай жазғанда біркелкі сыза отырып, солға қарай имек жасаймыз. Міндетті түрде жұмыс жолының төменгі сызығымен қиылысу қажет».

Мынадай қателер кетуі  мүмкін:

     Имектің солға қарай  қатты қиғаштығы.

Бұл жағдайда, мұғалім  имек сызықтың жазылу барысында оның ерте қайырудың қажеті жоқ. Келесі жұмыс жолының жоғары немесе төмен сызықтарының дәл  ортасында қайыру керектігін түсіндірген жөн.

             Имек жұмыс жолының сәл төмендеу жерінде қиылысуы оқушылардың назарын  имектің дәл сызықта қиылысатынына аудару қажет.

               Имектің формасының өзгеруі.

Бұл қатені түзеу үшін дұрыс немесе дұрыс емес жазылған әріпті көрсету керек. Имектің ұзындығы, көлемі біркелкі болып келеді.

  Бірінші элемент дұрыс емес жазылған.

Оқушыларға элементті жазу барысында біркелкілікті сақтау керек екендігін ескерту қажет.

   

Одан басқа мұғалім  көрнекілік ретінде екі элемент  ортасындағы бұрышқа нүкте қойылғанын көрсету керек.

Қателерді түзеу үшін мынадай жаттығулар жасау керек:

  

Үлкен У әрпін жазуда сол сабақта өтіледі. Бұл әріпті жазуды көрсету барысында мұғалім оның элементтерін бұрып қай әріпте кездесетінін немесе айырмашылығын сұрайды. Үлкен У әрпінінң бірінші элементі сияқты, бірақ бірінші элементті оңға қарай иген кезде жұмыс жолының жоғарғы сызығына жетпей ертерек бұрамызх. Екінші элементпен қосатын жерге дейін жоғары апарамыз да екінші элементті өзімізге қарай біркелкі сызықпен жұмыс жолының төменгі жағында оңға қарай сәл қайырамыз.

30. Ұ, ұ дыбыс емлесі.

Үлкен және кіші ұ дыбысын  өту барысында у және ұ әріптерімен міндетті түрде салыстырып өтеміз. Ұ әріпінің өзіне тән  ерекшелігі орта тұсында сызықшасының болуында.

Мынадай қателер кетуі  мүмкін:

  Соңғы элемент дұрыс жазылмаған;

          әріптің  бағыты дұрыс емес.

Бірінші қатені түзеу үшін соңғы элемент дөңгелектеніп емес, тік сызық болатынын түсіндіреміз. Екінші қатені түзеу үшін мынадай жаттығуларды берген тиімді:

            

31. Ү дыбысының жазылу  емлесі.

Ү дыбысы үзіліссіз жазылады. Ү әріп әріптен кейін орындалатын, оны жазу қиынға соқпайды. Тек соңғы элементі оңға қарай тік бұрыш жасап қайырылады.