Менеджменттегі мотивация

 

Мотивация және  компенсация

Мотивацияны басқару міндеттеріне жататыны-амалдар мен құралдар жиынтығы. Басқарушы мұны негіздеген мақсатқа жету үшін ішкі қозғаушы күшті (мотивтерді) пайдаланады.

Әр адамның мінез-құлық ерекшеліктерінің өзіндік себептері бар. Біреулер жұмысқа жанын сала кіріседі, ал екінші біреулер қасақана бас тартады. Мұндайда мінез-құлықтағы мұндай ерекшеліктердің себеп-салдарын іздестіру қажет.

  Біреудің тапсырмасымен адамдардың  қандай жағдайда жұмыс істеп  жатқандығын басшы әрқашанда  біліп отыруы тиіс. Кезінде адамдарды  қорқытып-үркітіп құл ретінде  жұмсаған болса, келе-келе оларға  бас бостандығы берілген, ерікті  түрде бағынатын, жұмысты өз қалауынша  істейтін жұмысшылар қатарына  қосылды. Адамдар неғұрлым ерікті  болған сайын, оларды басқару  күрделене түсті.

  Бұл бағыттағы алғашқы жүйелі  зерттеулер, АҚШ-та Э.Мэйо және  оның қызметкерлері “Вестерн  Электрик” компаниясындағы Хоторне  заводында жүргізген болатын. Бұл  зерттеулер көп жылдар бойы  жүргізілді. Мұнда сыртқы жағдайлар, климат, жұмыс бөлмесі мен машиналардың  жарықтануы, сырлануы, жұмыс орнын  ұйымдастыру, өндіріс процестерінің  ара шамасын реттеу т.б. жайттар  зерттеледі.Сонда қызметкерлердің біліктілігін үнемі жоғарлатып отыру жайында айтылған.

Эксперименттер нәтижесін бағалау үшін қолайлы жағдай жасалды. Нәтижесінде байқалғаны: адамдар өзін құрметтеуді ұнатады.

Жеке адамға, азаматтың мүлкіне немесе беделіне келтірілген зиянның, сондай-ақ заңды тұлғаның мүлкіне және беделіне келтірілген зиянның орнын толтыру. Заң бойынша компенсация төлеу міндеті тікелей зиян келтірмеген адамдарға да жүктелуі мүмкін (мысалы: ата-анасы мен қамқоршы жас баланың келтірген зияны үшін жауап береді; заңды тұлға не азамат өзінің қызметкері еңбек міндетін орындау кезінде келтірген зиянды өтейді). Бірлесіп зиян келтірушілер зардап шегушілердің алдында бірге жауап береді. Басқа біреу келтірген зиянның орнын толтырған адам сол адамға кері талап қоюға құқылы. Бірлесіп келтірілген зиянды өтеген адам зардап шеккен адамға төленген компенсацияның осы зиянға ортақтасқан басқаларынан әрқайсысының кінәларына сай мөлшердегі үлесті талап ете алады. Кінә деңгейін анықтау мүмкін болмаған жағдайда үлес тең деп танылады. Компенсация жеке адам мен мүлікке келтірілген зиян үшін ғана емес, сонымен бірге моральдық зиян үшін де төлеуге жатады. Сонымен қатар жұмыс беруші  жұмысын жоғалтқанына байланысты орташа еңбекақы көлемінде бір ай бұрын мынадай жағдайларда өтемақы төлеуге тиісті:

қызметкермен еңбек шарты жұмыс берушінің бастамасы бойынша: жұмыс беруші - заңды тұлға таратылған не жұмыс беруші - жеке тұлғаның қызметі тоқтатылған;

 
2) қызметкермен еңбек шарты жұмыс  берушінің бастамасы бойынша  қызметкерлер саны немесе штаты  қысқартылған; егер қысқарту барысында  қызметкер өзіне басқа ұсынылған  лауазымды қызметтен бас тартса, онда жұмысты жоғалтуына байланысты  берілетін өтемақы төленбейді.

Жұмыс беруші, сондай-ақ, қызметкерге жұмыс берушінің еңбек шарты талаптарын орындамағаны жағдайында да өтемақы төлеуге міндетті. Қызметкер жұмыс берушінің еңбек шарты талаптарын орындамағаны туралы оған жазбаша хабарлауға құқылы (ҚР ЕК 57-бабы, 4-тармағы). Егер жеті күн мерзім өткен соң жұмыс берушінің еңбек шарты талаптарын орындамауы жалғасқан жағдайда қызметкер үш жұмыс күнінен кешіктірмей жұмыс берушіге жазбаша ескерте отырып, еңбек шартын бұзуға құқылы. Аталмыш жағдайға байланысты еңбек шартын бұзу барысында жұмыс беруші қызметкерге жұмысын жоғалтуына байланысты орташа үш айлық еңбекақы көлемінде өтемақы төлеуге тиісті. Алайда, заң өтемақы мөлшерін шектемейді. Еңбек, ұжымдық шарттар да жұмысты жоғалтуға байланысты бұдан да  жоғары өтемақылар қарастырылуы мүмкін.

 

 

 

 

 

                

 

 

 

                

                 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                  Пайдаланған әдебиеттер:

 

1.Жаркенова С.А «Менеджмент  негіздері» Қостанай 2000ж

2. Жаркенова Қ, Тәмпішева. Л,  « Менеджмент негіздері»  Астана 2011

3.http://uad.exdat.com/docs/index-609312.html

4.Ахметов  А. А Менеджмент негіздері. – Алматы 2005 
5.Бердалиев К.Б. и др. Основы менеджмента. – Алматы: КазГАУ, 1995  
6.Виханский О.С., Наумов Л.И. Менеджмент. — М.: Гардарина, 1996. 
7.Мескон М.Х. и др. Основы менеджмента /Пер.с англ. — М.: Дело, 1992.