Менеджменттің мағынасы және негізгі ұғымдары

3.1.Бағаның түрлері және функциялары. Баға – бұл тауар құнының ақшалай көрінісі. Баға алуан түрлі шаруашылық процестерінің құндық есебін ұйымдастыруға және олардың нәтижелерін өлшеуге мүмкіндік береді. Баға келесі қызметтерді атқарады:1.Есептеу. Баға арқылы бір өнімді шығаруға кеткен шығын және өндірістің тиімділігі анықталады.  2.Бөлу. Бір тауарға баға тұтынушыларға байланысты әртүрлі қойылса, мұнда баға бөлу қызметін атқарады.3.Ынталандырушы. – жаңа тауарға баға жоғары қойылады, ол фирма пайдасын көбейтіп, оны шығаруға қызығушылық білдіреді. 4.Реттеуші –Егер тауарға сұраныс көп болса жоғары баға саясаты қолданылады, ал егер бәсекелестер көп болса, онда төменгі баға қойылады.

Баға келесі түрлерге бөлінеді: а) қоғамдық өндіріске қатысуына байланысты: 1)баға    және  2) тарифб) мемлекеттің баға құру процесіне араласуына байланысты: 1) реттеуші және 2) еркінв) уақытқа байланысты: 1) тұрақты; 2) уақытша; 3) мерзімдік; 4) бірлік т.б. г) мемлекеттік нарыққа байланысты : 1) ішкі баға; 2) сыртқы баға; 3) әлемдік баға.д)  нарық түріне байланысты: 1) монополиялық баға; 2) олигополиялық баға; 3) монополиялық бәсекелестік бағасы;4) таза бәсекелестік бағасы.е) тауардың өмірлік циклына байланысты: 1) бетіндегі қаймақты қалқып алу;2) нарыққа кіру бағасы; 3) келісілген баға; 4) дифференциалды бағалар.

Бағаға әсер етуші  факторлар: 1өндіріс шығындары;2.халықтың тұтыну қабілеті;3.инфляция деңгейі;4.бәсекелестік жағдай;5.мемлекеттің баға реттеу саясаты;6.тауар сапасы;7.өнім көлемі;8.тауар жеткізу жағдайлары.

Бағаны құру келесі кезеңдерден  өтеді:

1-кезең. Баға құру  мақсаттарын анықтау. Мұнда фирма  өз мақсатын анықтап, нарық  және сегментті таңдайды.

2-кезең. Фирма өз  тауарына деген сұранысты анықтап  ең максималды бағаны біледі. Бұл кезеңде сұраныс икемділігі, бағалы емес факторлар( талғам, ғылыми-техникалыпроцесс, халық табысы) қарастырылады.

3- кезең. Өнімді өндіруге  кеткен барлық шығындар есептеліп,  ең төменгі баға мөлшерін анықтайды.  Бәсекелестер шығыны, мемлекеттің қойған бағасын ескереді.

4-кезең. Бәсекелестер  бағасы мен тарифтері анықталады. Нарықтағы барлық бәсекелес фирмалардың  тауарларының бағасына талдау  жасалады.

5-кезең. Ең төменгі  және ең жоғарға баға деңгейі  сұранысқа байланысты анықталады.

6-кезең. Бағаға қатысты  барлық варианттарды ескере отырып, ең оптималды бағаны анықтайды. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   3. 2.Ауылшаруашылық өнімдеріне бағаны мемлекеттік реттеу.

 Баға – бұл тауар  құнының ақшалай көрінісі. Баға  алуан түрлі шаруашылық процестерінің  құндық есебін ұйымдастыруға және олардың нәтижелерін өлшеуге мүмкіндік береді.  

1.Нарықта тұрақтануды қамтамасыз ету;2. пайданы ұлғайту;3. нарықтағы өз үлесін жеңіп алу4. тауар сапасы мен бәсекелестік жағдайы т.б.

Баға белгілеу стратегиялары  шығынға, сұранысқа, бәсекелестікке байланысты құрылады.

1.Шығынға байланысты  баға құрылу стратегиясы. Бағаны  есептеудің бұл тәсілі нарықтық  экономика  жағдайында кеңінен  қолданылады. Фирма өндіріс үшін  материалдарды сатып алу, оны  жасап шығару құнын анықтайды.  Калькуляция баға мен өзіндік құнды байланыстырушы әдістемелік құрал ретінде түсіндіріледі. Мұнда баға  шығын қосу пайда арқылы құрылады. Сондықтан мұндай баға құру стратегиясын "шығын+ " деп те атайды.

Бұл әдістің кемшлігі : сұранысты, нарықтық факторларды және бәсекелестікті ескермеу болып табылады.

2.Сұранысқа байланысты  баға құрылу стратегиялары.

а)" Бетіндегі қаймақты қалқып алу" стратегиясы. Бұл стратегия  бойынша нарыққа жаңадан шыққан тауарларға ең жоғары баға қою арқылы фирмалар шығындарды жабады. Бірақ  ол үшін тауарлар жоғары сапалы, сұранысқа ие тауарлар болуы шарт. Себебі тұтынушылар бағасы жоғары болса, онда тауар сапалы деп ойлайды. Ал тауар нарықта тұрақтанып, бәсекелестер көбейген жағдайда фирма тауарының бағасын біртіндеп түсіре бастайды. Өйткені негізгі пайданы ол бастапқа баға қою арқылы жинап алды. Бұл әдістің кемшілігі: бәсекелестерді шақырады және бастапқы баға деңгейі тауардың өмірлік циклын қысқартуы мүмкін.

Б)"престиждік баға қою" стратегиясы тауардың сапасы, имиджі, маркасына қарайтын тұтынушылар  тобына арналған баға. Оны жоғары беделі бар фирмалар қолдананады

В) Ассортиментті тауарлар бағасы стратегиясы. Бір-бірін толықтырушы  немесе тәуелді тауарларға қолданылады. Мұнда ассортименттегі негізгі  тауарға жоғары баға қойып, ал толықтырушы  тауарлардың бағасын арзан қояды, немесе керісiнше.

Г) Баға дифференциациясы. Бұл әртүрлі сегмент түріне байланысты әртүрлі баға қоюды анықтайды. Мұндай баға қою әдісін баға дискриминациясы  деп те атайды. 

Бұл дифференциация келесі түрде анықталады:1.Уақытқа байланысты дифференциация;2.тұтынушының сатып алу қабілетіне байланысты дифференциация;3.тауар бағасынан жеңілдік беру (скидка)3.Бәсекелестікке негізделген баға құру стратегиясы. Мұнда баға төмен қойылады. Себебі бәсекелестік артықшылыққа төменгі баға қою арқылы иемденуге болады. Нарық құрылымына, бәсекелестер санына байланысты фирма келесі үш стратегияның біреуін қолдануы мүмкін:

 

 

 

 

3.3. Зоотехникалық  қызметтер және өнімдерді өткізу  стратегия. 

Зоотехния Қызмет саласында  бұрын маркетинг қолданылмаған. Себебі қызметтерге сұраныс жоғары болған,   немесе ол салада бәсекелестер болмаған. Сондықтан да маркетингтің қажеті болмады. Кейінгі кезде қызмет саласында көптеген өзгерістер орын алды.

Әдетте маркетинг –микс  игілікті өндірісте жемісті нәтиже береді. Ал қызмет саласында маркетингті қолдану үшін,  қосымша факторларды есепке алу керек. Б.Бумс және М.Битнер қызмет саласына маркетингті  бейімдеу үшін қосымша    3 «Рң: персонал, материалды куәлік, қызметті ұсыну тәсілін қолдануды пайымдады. Көптеген қызметтерді адам  атқарады.

Бұл іс  тамаша орындалған жағдайда  мамандардың мынадай  қасиеттері болуы керек: сыпайылық,  қайырымдылық, ынталылық, тілектестік, шешім қабылдау қабілеттілігі, жоғары біліктілігі.

Компаниялар өздерінің  қызмет көрсету    сапасын материалды куәліктермен дәлелдеуі қажет. Мысалы, отель   клиенттің өзіне  құндылы екенін қалай дәлелдеуі мүмкін? Тазалық арқылы қызмет көрсету жылдамдығы, персоналдың сыпайылығы арқылы.

Компаниялар қызметті ұсынудың әртүрлі тәсілдерін қолдануы мүмкін. Мысалы, ресторан тұтынушыларына кафетерий, швед столы, буфет, шам жағып кешкі тамақ ұсынылады.

Қызметті таңдауда тұтынушыға көптеген факторлар әсер етеді. Мысалы,  клиенттің  банкке барып несие   қарастыруы. Тұтынушы  ұқсас  немесе басқа қызмет алуға келген адамдарды  көреді. Ол материалды куәліктерді – банк ғимаратын, залдың ішкі көрінісін, әсемдігін, құралдарын, жиһаздарын бағалайды. Тұтынушы банк персоналымен, несие алу маманымен кездеседі.Тұтынушыға қызмет өндірісі және оны ұйымдастыру жүйесі сезілмейді. Сонымен қызмет саласындағы жұмыс нәтижесі және клиенттің нақты сатушыға деген көзқарасы мұнда көптеген өзгерістерде болып жатқан факторларға тәуелді.

Қызмет саласында ішкі маркетингі, сыртқы маркетингі және әрекеттестік маркетингі қалыптасады.

Сыртқы маркетинг компанияның  қызметін дайындау, бағасын анықтау, тұтынушыға оны жылжыту және ұсыну жұмыстарын белгілейді ішкі маркетингі клиенттерге жоғары сапамен қызмет көрсету үшін компания мамандарын дайындау және уәждемелеу жұмыстарын жүргізеді. Әрекеттестік маркетингі персоналдың клиентке қызмет көрсету іскерлігін арттыру ісімен шұғылданады. Себебі тұтынушы көрсетілген қызмет сапасын оның техникалық деңгейімен (мысалы, медицина операциясы сәтті ме, әлде басқаша ма) және функционалды деңгейімен (мысалы, хирургтің ауруға жаны  ашуы, қамқорлық білдіруі) бағалайды. Қызмет сапасы қызмет ақысын төлеп, оны тұтынғаннан кейін ғана анықталады. Сондықтан бұл іс сатып алу қауіп-қатерімен байланысты.

Қызмет саласындағы  компаниялар бәсекелестік саралау  деңгейін, қызмет сапасы мен өнімділікті  арттыру мәселелерін шешуі қажет. Өткізу арналары дегеніміз- ол өндірушіден тұтынушыға дейін тауарды жылжыту процесінде қатысатын фирмалар мен жеке тұлғалардың жиынтығы.

 3 4.Қызмет көрсету сипаттамасы. Қызмет көрсету сапасын бағалау.

Қызмет ерекшеліктері. Осыған дейін маркетинг теориясында тек игілікті тауарлар қарастырылған еді. Қазіргі дәуірдің даму бағытында қызмет саласының дамуы ерекше орын алуда. Мысалы, АҚШта жұмыс орнының  79% және жиынтық ішкі өнімнің 74% қызмет саласының үлесіне келеді.

Қазақстанда да соңғы жылдары қызмет саласы даму бағытын алған. Қызмет саласында неше түрлі институттар орын алып отыр. Солардың қатарына мыналар жатады:

Мемлекеттік сектор /сот, жұмыспен қамту бөлімдері, емханалар, полиция, пошта, мектеп, бақылау органдары/

Жеке меншік бейкоммерциялық сектор /мұражай, шіркеулер, мешіттер, колледждер, мейірмідік емханалар/

Коммерциялық сектор /әуе жолдары, банктер, қонақ үйлер, құқық және кеңес беру фирмалары/

Өндіріс саласындағы  көптеген мамандар, мысалы, компьютер

операторлары, бухгалтерлер, маркетологтар негізінде «тауар- фабрикасыныңң әрекеттерін қамтамасыз ететін «қызмет көрсету фабрикасындаң қызмет атқарады.

Үнемі тұрғындардың өзгерген қажеттерін қанағаттандыруға бағытталған  жаңа қызмет түрлері пайда болып  жатады. Сондықтан қызметтің мән-мағынансын зерттеу, оның маркетинг кешенін өңдеу қажеті қалыптасқан.

Қызмет дегеніміз бір  жақтың  екінші жаққа ұсынатын әртүрлі  әрекеттер, зат иелігіне әкелмейтін,  оны қолмен ұстап сезілмейтін  әрекеттер. Қызметтің көптеген түрлері  бар. Сондықтан оларды топтастырудың  да бірнеше тәсілі бар:

Эванс қызметтердің мына түрлерін белгілеген:1.Рынок сегментіне қарай:-түпкі тұтынушылар;-ұйым түтынушылар;2.Қызметтің  сезінуіне қарай:-игілікті, мысалы, тауарды жалға беру;-игілікті емес, мысалы, кеңес беру;3.Қызмет көрсетушілер мамандығының деңгейіне қарай:-жоғары мамандандырылған;-нашар мамандандырылған;4.Қызмет көрсетудің уәждемесіне қарай:-коммерциялық қызмет;-бейкоммерциялық қызмет;5.Қызмет көрсетушінің еңбек сипатына қарай:-автоматтандырылған;-жартылай автоматтандырылған;-дене еңбегіне;6.Қызмет көрсетушінің тұтынушымен байланысына қарай:-тығыз байланыста;-байланыстың керегі жоқ.Бұл қызмет түрлерін толықтыру үшін Ф. Котлер белгілеген қызмет тұрлерін   қарастырайық:Қызмет көзіне қарай:-адам атқаратын қызмет, мысалы, аудит;-машина арқылы атқаратын қызмет, мысалы, такси, ұшак, кинотеатр;Қызмет көрсету кезінде клиенттің қатысуына қарай:-клиенттің қатысуы қажет, мысалы, медицина операциясын жасау кезінде;-клиенттің қатысуы қажет емес, мысалы, автомобиль жөндеу;Қызметті сатып алу уәждемесіне қарай:-жеке қызмет (клиенттің жеке басына);-іскерлік қызмет (іскерлік қажеттер үшін);Қызмет көрсетушінің уәждемесіне қарай:-коммерциялық немесе қайырымдылық қызмет;-жеке адамға арналған қызмет немесе қоғамдық сипат алған қызмет.

 

 

3.5.Халықаралық маркетинг туралы түсінік.

1. Халықаралық маркетингте  тұтынушыға тауарды жеткізу жолындағы  халықаралық нарықтың әр сатысын  белсенді, жоспарлы және жүйелі  игеру, оны өңдеу іс-әрекеті  қамтылады.  Халықаралық маркетинг   дамуының бірнеше сатысын қарастыруға болады. Дәстүрлі экспорт-Тауарды түпкі тұтынушыға қарай жылжытусыз шетелге сату. Экспортшының сатып алушының алдында жауапкершілігі тауарды жеткізгенге дейін ғана болады және тауар сатылғаннан кейін қамы болмайды.Экспорт маркетингі -Экспортшы жүйелі түрде шетел нарығын зерттейді және сол нарық талабына сай өзінің өндірісін бейімдейді.

Экспортшы тауардың түпкі  тұтынушыға жылжу жолын бақылауға  тырысады. Халықаралық маркет-Экспортшы  нарықты терең зерттейді және оны игеру үшін барлық маркетинг  құралдарын, сонымен қатар әртүрлі сыртқы экономикалық байланыстар түрлерін (ғылыми-техникалық айырбасты, келісім-шарт өндірістерін, бірлескен кәсіпорындарын, еншілес кәсіпорындарын құру, экспорт) толық қолданады. Әлемдік маркетинг Шетелге тек тауарды өткізу ғана емес, сонымен қатар шетелдегі кәсіпорын әрекеттерінің барлық қызметтері түрлері, яғни : жабдықтау, зерттеу, өңдеу, кадр саясаты, қаржы мәселелері және т.б. қамтылады. Фирманың халықаралық маркетингпен айналысуына түрткі болатын екі факторы бар. Біріншіден, ішкі нарықтың даму деңгейі, яғни нарықты тауарлармен толықтыру, бәсекелестердің көбеюі, делдалдық сауда тәуекелдігінің өсуі. Осыдан шетел нарықтарына шығу, қаржыны тиімді басқа жаққа құю қажеті қалыптасады. Екіншіден, фирма тауарларының басқа елдерде сатылу мүмкіндіктерінің өсуі. Шетел нарығына шығу мүмкіндіктері қалыптасқан жағдайда қосымша шығындарға және басқа да қиыншылықтарға қарамастан ішкі нарықтан қол үзбей-ақ, фирма өзіне тартымды сыртқы нарықтарды игеруі керек.

Шет елдерінің   басқа елдерден  тауар мен қызметтерді қабылдауға дайындығы және олардың шетелдік фирмалар үшін тартымдылығы экономикалық, саяси-құқықтық, мәдени орталарға тәуелді болуында.

Экономикалық  орта. Мемлекеттің экономикалық ортасы тауар мен қызметтің қазіргі және болашақтағы тұтыну мүмкіндіктерін қалыптастырады. Экономикалық орта сол елдегі халықтың өмір сүру деңгейіне, онда өндірілгенжалпы ұлттық өнім көлеміне, экономиканың дамуы деңгейіне және валюта тұрақтылығына байланысты болады.

Саяси-құқықтық орта. Басқа елдермен іскерлік қатынастарын орнату үшін мына факторларды есепке алу керек: шетелден тауар сатып алу жағдайы, ондағы саяси тұрақтылық, валюталық шектеулер, мемлекеттік аппарат жағдайы.

Мәдени орта. Әр елдің өзінің дәстүрі,тілі,ережесі,қойылған шектері, т.б.бар.  Маркетинг бағдарламасын шетелде құру алдында ол елдегі тұтынушының салт-дәстүрін осы тауарға деген халықтың көзқарасын оны тұтыну мүмкіндіктерін зерттеп білуі қажет.