Араб - Израиль соғысы

МАЗМҰНЫ

 

Кіріспе......................................................................................................................3

1 Палестина мәселесі пайда болуының алғышарттары................................7

1.1 Сионистік қозғалысының пайда болуы ..........................................................7

1.2 Еврейлердің ұлттық  ошақ идеясын жүзеге асыра  бастауы.........................10

2 1948-1956 жылдар арасындағы Палестина мәселесі………….................19

2.1 Бірінші палестина-израиль соғысы: пайда болу себептері, жүрісі, нәтижесі…………………………………….................................……………….19

2.2 Екінші палестина-израиль соғысы: басталуы, жүру барысы, нәтижесі………………………………………....................……………………..29

3 ХХ ғ. ІІ жарт. мен ХХІ ғ. бас. араб–израиль қарым-қатынастары .......37

3.1 Араб-израиль қатынастарындағы әскери қақтығыстар...............................37

3.2 ХХІ ғ. бас. Таяу шығыс мәселесін реттеу (“Жол картасы”) …….….........40

3.3 Әлемдік қауымдастықтың ықпалы................................................................44

Қорытынды…………......……………………………………………………....47

Пайдаланған әдебиеттер тізімі……………………….....…………………….49

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

     Таяу Шығыс мәселесі  сол аймақта екінші дүниежүзілік  соғыстан кейін пайда болған  және бүгінгі күнге дейін шешімін таба алмай келе жатқан ең шиеленіскен мәселелердің бірі болып табылады. Сонықтан да болар, қазіргі кезде Таяу Шығыс дегенде, өкінішке орай ең алдымен палестина-израиль қақтығысы еске түседі. Ол тіпті сол аймақтың ерекшелігі болып, “ондағы оқиғалар басқаша емес, осылайша дамуы керек” деген жалған ой қалыптастырды. Ресми түрде осыдан 58 жыл бұрын пайда болған бұл мәселе бүгінгі таңда өте маңызды және әлі шешілмеген проблемалардың бірі болып отыр. Оны көптеген авторлар әр түрлі қарастырады, проблеманың күрделілігі соншалық, оны тіпті бір жақты қарастыру мүмкін де емес.

     Адам өмірінде көптеген  нәрселерден айырылады: жақын,  жақсы көретін адамдар мәңгілікке  кетіп қалады, достарымен байланыс нашарлайды, соғыс, аурулар, аштық сияқты факторлар адам өмірін күрт өзгертіп жіберуі мүмкін. Бірақ, адам басына қандай да бір қиыншылық түспесе де, ол өмірде ең қасиетті-Отанының, яғни ата-бабалары, ата-анасы және өзі туып өскен жерінің барын біледі.

     Адамның Отаны қарлы  Лапландия, Амазонка джунглилері немесе құмды Сахара шөлі болса да, ол әрқашан да ең әдемі, ең жақсы, ең ыстық болып көрінеді. Сондықтан, адамның патриоттық сезімдері жоқ деп айту қате, себебі ол - туа пайда болған рефлекс сияқты.

     Таяу Шығыс мәселесі, Палестинаның 5 млн. араб халқы туралы сөз қозғағанда, оны тек қасірет деп қана анықтауға болады. Көптеген жылдар бойы жалғасып келе жатқан және жыл сайын тереңдей беретін бұл проблема қашан шешілетіні белгісіз. Палестина арабтарының бір емес ұрпағы осы қасіретті көріп өскен, өзінің туған елінде бейбіт қатар өмір сүре алмаған, тіпті қасиетті жер болып табылатын мәңгілік Иерусалим қаласын да көрмегендер қаншама! Барлығына себепші-сионистер, олардың саясаты және олардың қолдаушылары.

     Егер Палестина мәселесін  жалпы қарастырсақ, оның бүкіл Палестинаны еврей мемлекетіне айналдыруға тырысатын сионистер мен бұл аудандарда бұрыннан бері өмір сүріп, көпшілікті құраған және өздігінше дамуға тырысқан арабтар арасындағы қақтығыстан туындағаны белгілі болады. Палетиналықтар мемлекетін құру үшін түріктермен (Осман империясы), Ұлыбританиямен, ал енді Израильмен күресіп отыр.

     Бұл тақырып қазіргі  халықаралық қатынастар жүйесінде  өте өзектілердің бірі болып  табылады. Бұл проблема Таяу Шығысты  реттеуде ең маңызды, ең негізгі мәселе. Ол тек қана Палестина мен Изрильге немесе араб әлеміне ғана қатысты емес, сонымен қатар бүкіл дүниежүзілік қауымдастықтарға да әсерін тигізеді. Егер дүние жүзінің барлық елдері бұл мәселені шешуге мүдделі болса, онда ол бұрын-ақ шешіліп қойылушы еді. Алайда, проблеманың мәні сол-ол бәрінің мүддесінен шыға бермейді, ол барлығы үшін тиімді болып табылмайды.

     Тарихта барлық жағдайлар  мен оқиғалардың қайталанатыны  белгілі. Армения мен Азербайжан  арасында (Карабах үшін), Үндістан  мен Пакистан арасында (Кашмир  үшін) және т.б. қарама-қайшылықтар күннен-күнге өрістеп, шиеленісуде. Яғни, жер үшін өте көп аймақтық соғыстар жүргізіліп отыр. Әрине Палестина мен Израильдің жағдайы мүлдем бөлек болып тұр, бірақ олардың ұқсастығы-территория үшін тартыс болып отыр. Сондықтан да, жағдайды осындай шарықтау шегіне жеткізбей, тез шешу керек еді. Ұзақ жылдар бойы жалғасып келе жатқан “Таяу Шығыстық театрды” тоқтату керек.

Бұл зерттеудің маңыздылығы  бүгінгі күнде араб-израиль қақтығысының шешілмеуінде жатыр. Бүкіл әлемдік саясатты және БАҚ-ты бұл оқиғалардың эпицентрге тартылатын, Таяу шығыстың негізгі дау-жанжалдық ошақ болып тұр. Араб – израиль қақтығыстың белгісіздігі террористік ұймдарға қарсы үздіксіз әректтерге және БҰҰ-ның тұрақты бақылауына әкеліп жатыр. Әлем державалардың саясаттың басты бағытты ол  Палестина мен Израиль арасында келіспеушілікті реттеу, өйткені тек осы мәселені шеше отырып ең негізгі мақсатқа  қол жеткізуге болады, ол Таяу шығыста аймақтық қауіпсіздік жүйесін өңдіру және енгізу. 

Өзінің тарихи дамуындағы араб-израиль қақтығыстың дау-жанжалды қарым-қатынастар бүгінгі жағдайда және оны алдын алудың және реттеудің шаралары - зерттеу нысаны болып табылады.

Зерттеу нысыны – араб-израиль  қақтығыстың тарихи маңызды фактор ретінде, бүгінгі жағдайың және дамуының ерекшелегін айқындауы болады.

Зерттеудің мақсаты Таяу Шығыс мәселесін мүмкіндігінше түпкілікті зерттеп, оны талдап беру. 

Осы мақсатқа жету үшін бір қатар міндеттерді шешуді алға қойдық :

• араб-израиль тарихты талдау, араб-израиль қатынастардың мәселенің негізгі дауласушы факторларды айқындау;
• сионистік қозғалыстың пайда болу тарихын ашып беру;
• еврейлердің ұлттық ошақ идеяның жүзеге асуынның тарихын айқындау;
• соғыстардың негізгі құрылысты элементтерін иерархия ретпен айқындау;
• араб-израиль әскери қақтығыстың тарихи процесстің негізгі кезеңдерді талдау;
• реттеуге арналған әр түрлі жолдарды талдап, ашып беру;
• әлем қауымдастықпен араб-израиль қақтығысты реттеу үшін қолданған шаралардың эффектісін айқындау;
• қақтығыстың халықаралық статусты және оны онан арғы реттеудің жолдарын қарастыру.

Курстық жұмыста арнайы құжаттар мен дерек көздері кеңінен пайдаланылды.

Дерекнамалық талдау. Осы жұмысты зерттеу барысында 1947 жылдың 29 қарашадан БҰҰ-ның Бас  Ассамблеяның №181 резолюцияның материалдары пайдалынған [2], онда Израиль және Палестинаның екі тәуелсіз мемлекеттердің құру туралы шешімі қабылданды. 1964 жылдың Палестинаның Халқының Ұлттық Хартия [16] . Хартияның 4-бапта: «Барлық палестиндықтар Палестинаны азат ету ұйымның заңды мүшелері болып табылады, және палестин халық бұл ұйымның негізі болып табылады». 26-бапта: «Ұйым азат ету күресте палестин халықтың қозғалысына жауапты болады.... және егер де палестин ісін араб арасындағы немесе халықаралық форумға шығарылуын талап етілген жағдайда да».

Палестинанаы азат ету ұйымның жетекшілердің біреуі, оның әскери департаменттің басшысы, кейінен трагиктік қаза тапқан Зухейр Мохсин өзінің «Палестинская революция между настоящим и будущим»[18] деген еңбекте 1973 жылы жазды: «Бүгін біз қарсыласу қозғалысты піскен және біріккен халықты көрсететін, ержеткен палестиндық ұлттық қозғалысқа айналған, өзінің дамуында алысқа барғанын айта аламыз». Документ ООН А/АС. 183/L 3 от 11 марта 1976 [19], БҰҰ-ның Бас Ассамблеясының ХХІХ сессия палестин мәселесінің талқылағанның қортынды бойынша бірнеше резолюциялар қабылданды. Ол Палестинаны азат ету ұйымның саясаттық табысты және оның кең халықаралық мойындауын білдіретінін айтуға керек. Сонымен қатар, араб-израиль қақтығысты реттеу бойынша Жол карта жоспардың материалдары пайдалынған еді [22], онда Палестинада бейбітке келу кезеңдері белгіленген, 1994 жылдың 25 шілденің Вашингтон конференцияның және Суэц шынағын ұлттандыру туралы Декреттің материалдары бар.

Тарихнамалық талдау. Араб–израиль қақтығыстың мәселеге көптеген кітаптар, мақалдар, монографиялар арналған. Алтыкүндік соғыс және оның нәтижелері мен салдары журналист-халықаралық маманың П. Е. Демченконың назарын аудартты, соны оның «Арабский Восток в час испытаний» еңбегі дәлелдейді. Қақтығысқа байланысты Израиль езгісінен барынша зиян кешкен аудандар туралы Михайлов Г. «Западный берег реки Иордан и Сектор Газа под гнетом израильских колонизаторов.» деген еңбекте баяндалған. Хайри аль Ориди «Ближневосточный мирный процесс – палестинское направление» , Пырлин Е. «Трудный и долгий путь к миру», Дмитриев Е., Ладейкин В. «Путь к миру на Ближнем Востоке» деген еңбектерде ХХ ғасырдың 70 жылдардың таяу шығыс жағдайдың жан-жақты талдауы бар және осы қақтығысты шешу  барысында бейбітшілікке ұмтылған саясатты жазылған . Поцхверия Б., Орлов А. «Международные отношения на Ближнем Востоке после Второй мировой войны (1940-1950-е годы) » халықаралық қатынастарда соғыстардың рөлі мен маңыздылығы туралы айтылған еңбек.  Л.И. Медведко «Мины под оливами» деген жұмыста халықаралық қатынастардың көптеген сұрақтарын ашып берді, сонымен қатар, американдық-израильдық қатынастар және олардың Таяу Шығыс ахуалға ықпалы, 1956 жылғы үштік агрессия.

Студенттерге арналған Трошин Ю. «История стран Азии и Африки в новейшее время» оқулығында осы курстық жұмыстың тақырпқа жалпы мағлұмат береді.Р. Г. Ланда азаттық күрестің кезеңдерін толықтай қарастырды, әсіресе «Освободительная борьба арабов Палестины» жұмысында, ол 1947 жылдың қарашадағы резолюция жариялаудың қарсаңында және Палестиндық соғыстың бірінші жылдарда ұлт-азаттық қозғалыстың ерекшілігін түсінуге көмектеседі. М. Е. Хазанов «ООН и ближневосточный кризис» монографиясы бұл тақырыпқа арналған, кеңестің ең жақсы еңбек деп саналады. Бірақта, сол уақыттың идеологиялық көзқарастарында және де БҰҰ-ның деректердің толықтай қарастырылмауымен байланысты бір қатар жетімсіздіктері бар. Палестин зерттеушінің Амер Рашедтің «Палестинская проблема : история и современность» деген монографиясы Палестинада ең бірінші израиль қоныстардың құрылуынан бастап және соңғы жылдардың оқиғаларға дейін араб-израиль қақтығыстың тарихқа арналған. Автор сионистік қозғалыстың эволюциясын толықтай жазып, жүйелі Израильдің экспансияның кезеңдерін көрсетеді.

Бұл жұмыста интернет қорыдан алынған материалдары да бар. Осы сайттардан  американдық журналдың ақпарттар қарастырылған. Қазіргі болып жатқан оқиғаларды осы сайттардағы жаңалықтардан оқып білуге болады. Бүгінгі күнде жүргізіліп жатқан келіссөздер, палестин –израиль мәселені реттеу туралы бағдарламалар және т.б. зерттеліп, осы жұмыста қолданылған. 

Жұмыстың құрылымы. Кіріспеде араб-израиль қатынастардың таңдалған мәселенің маңыздылығы, оның тәжірбиелік маңыздылығы негізделген, бұл жұмыстың мақсаттары мен міндеттері айтылп кеткен, жұмысты жазу барысында қолданған әдебиеттерге қысқаша очерк жасалған.

Жұмыстың негізгі бөлімі үш тарауға бөлінген. Бірінші тарауда  араб-израиль қақтығыстың тарихына жалпы шолу жазылған. Бірінші тарау екі подпунктен тұрады, біріншіде сионистік қозғалыстың пайда болу сипатталса, екіншіде еврейлердің өзінің ұлттық ошақты құру туралы жазылды.

Екінші тарауда палестина-израиль соғыстар жайлы жазылған. Бұл тарауда да екі подпункт бар, оларда бірінші және екінші соғыстардың пайда болуы, жүрісі, нәтижесі рет-ретпен айқын көрсетілген.

Үшінші тарау 21 ғасырдың таяу шығыс реттеу бойынша бебітке келу процесстің сұрақтары жарықтанған. Онда үш подпункт бар,  біріншіде ХІХ ғасырдың аяғындағы мәселелері мен Палестинаны азат ету ұйымы құрылуы туралы, екіншіде палестин-израиль қақтығысты реттеу бойынша Жол картаның жоспар туралы қарастырылған. Келісі подпункте бұл реттеуде әлемдік қауымдастықтың рөлі туралы айтылып тұр.

Қорытында үш тарау бойынша  қысқаша тұжырымдама жасаланды. Таяу шығыс реттеу барысында жасалған келісімдердің және келісімшарттардың  талдауы шығарылады. Және де, араб-израиль қатынастардың және оны реттеу мен шешудің перспективасының болашағы талдалынды.

Бұл жұмыстың хронологиялық  шеңбері ХІХ ғ. аяғынан – ХХІ ғасырдың басына дейін уақытын қамтиды.

 

1 Палестина мәселесі пайда болуының алғышарттары

1.1 Сионистік қозғалысының пайда болуы

 

     Егер Солтүстік  Африканың жағалауларымен жүрсеңіз, одан кейін Аравия жарты аралын  түгелін аралап, Израильді өтіп, солтүстіктегі түрік шекарасына  және шығыстағы Иран шекарасына  дейін жетсеңіз, барлық жерде  де араб тілінде сөйлеп, жүре  бере аласыз. Бұл тіл бақытты деп айтсақ, қателеспеспіз. Осыдан шамамен 1400 жыл бұрын бұл тілде Имр-уль-Кейс өлең шығарса, Авиценна өз ғылыми трактаттарын жазды, бүкіл дүние жүзіне әйгілі, мәңгі ұмытылмас ”Бір мың түн” кітабы да осы тілде жазылған. Сол кезден бері көп тілдер жоғалды, ал араб тілі бүгінгі күнге дейін грамматикасын да, сөз қорын да сақтап келеді. Қазіргі таңда ол тілде адамдар сөйлеп, кітаптар жарық көріп, газеттер шығарылуда.

     Ерте ғасырларда  араб тілі тек Аравия жарты  аралының тұрғындары үшін ғана туған тіл болатын. VІІ ғасырдың басында ол жерде мұсылман діні-ислам таралды, орталықтанған мемлекет-Араб халифаты құрылды. Оның шекаралары жылдам кеңейді, олар Атлант мұхитының жағалауы мен Каспий теңізінен, Гималай таулары мен Пиреней жарты аралынан көрінді. Бұл мұсылман империясында тұратындардың біреуі арабталып кетсе, яғни олардың дінін, тілі мен мәдениетін қабылдаса, басқалары (мысалы, Иран, Батыс Үндістан, Орталық Азия) тек исламды ғана қабылдап, қалған жақтарда өз ерекшеліктері мен дәстүрлерін сақтап қалды.