Дыялектная лексіка

     Шматлікія дыялектныя словы надзвычай трапна перадаюць найтанчэйшыя адценні думак, пачуццяў: “Але лацвей было Яхімоўскаму мець якую дзесяціну аблогай, у яго хапала і лепшай зямлі, а як во было ім?” [7, с. 181]; перажыванняў чалавека: “А я так думаю, можа, дармо баімося?” [7, с. 145]. А таксама пісьменнік актыўна выкарыстоўвае ў сваіх творах дыялектызмы пераважна для характарыстыкі дзейных асоб: “Пад бокам, усё бачаць і заходзяцца ад зайздрасці. Асобенна яшчэ, калі нягелы які” [7, с. 194].

   У аповесці дыялектызмы выконваюць самыя разнастайныя мастацкія функцыі. Яны могуць быць выкарыстаны як сродак індывідуалізацыі вобраза: “Цяпер яны ішлі сюды – кідкі, крутаплечы Гуж і перахлябісты малады Каландзёнак – абодва з вінтоўкамі за плячыма, з белымі павязкамі на рукавах” [7, с. 65]. Выкарыстоўваючы дыялектызмы, аўтар малюе пейзаж, пераважна не гарадскі, стварае агульны фон і разгортвае апавяданне: “Пятрок, тупаючы па картаплянішчы, усё спыняўся і азіраў падворак” [7, с. 89]. Дыялектызмы часта служаць характаралагічным сродкам, “прымацоўваючы” персанаж да пэўнага этнаграфічнага і сацыяльнага асяроддзя.

   У творах Быкава дыялектызмы выступаюць не як іншародныя ўкрапванні, а запаўняюць прабелы літаратурнай мовы, надаючы ёй пластычнасць і каларытнасць, таму што ў лексіцы народных гаворак знайшла яркае адлюстраванне шматвекавая гісторыя народа.

    Жывая народная мова, як сведчаць усе творы В. Быкава і іншых пісьменнікаў, не страціла сваёй ролі як крыніцы ўзбагачэння літаратурнай мовы нават на сучасным этапе яе развіцця.

   Пісьменнік імкнецца як мага выразней выкарыстаць выяўленчыя магчымасці беларускага слова і ўвесь час арыентуецца на жывую народную гаворку.

    З дапамогай дыялектызмаў пісьменнік не толькі малюе знешні воблік героя, але і раскрывае яго ўнутраны свет: “Цяпер яны ішлі сюды – кідкі, крутаплечы Гуж і перахлябісты малады Каландзёнак – абодва з вінтоўкамі за плячыма, з белымі павязкамі на рукавах” [7, с. 65], выпрацоўвае спецыфічны індывідуальны стыль. У гэтым і заключаецца майстэрства пісьменніка.

 

 

 

 

Заключэнне

   Творы Васіля Быкава адлюстроўваюць прыгажосць і магутнасць нашай роднай мовы і сцвярджаюць, якім павінен быць сапраўдны чалавек: шчырым, непахісным перад ворагамі і праблемамі, верным, адданым сваёй радзіме.                                            

    Праведзенае даследаванне паказвае, што Васіль Быкаў у сваім творы шырока выкарыстоўвае дыялектызмы. Гэта з'яўляецца прыметай своеасаблівага мастацкага почырку самабытнага майстра слова.

   З прааналізаванага  матэрыялу відаць, што пісьменнік  у сваіх творах абапіраецца  на жывую народную мову, бачыць  у ёй крыніцу папаўнення лексікі.  Дыялектызмы ўзбагачаюць мову яго твораў. Яны дапамагаюць стварыць трапную моўную характарыстыку персанажаў, перадаць каларыт мясцовай гаворкі, надаюць апісанню вобразнасць і эмацыянальнасць.     Пісьменнік бярэ ўсё самае лепшае з народнай гаворкі і ўводзіць у літаратурны ўжытак. Гэтым ён пазбягае паўтораў, робіць мову твораў выразнай, яркай, трапнай, узбагачае яе сінонімамі.

   У аповесці ўжываліся дыялектызмы розных тыпаў: лексічныя, словаўтваральныя, граматычныя, і фанетычныя. Дыялектныя словы ўжываліся як у мове аўтара, так і ў мове герояў .

  Дыялектызмы, якія ўжытыя ў аповесці В. Быкава “Знак бяды”, раскрываюць глыбіню народнай душы, дакладна абмалёўваюць характары, ствараюць выразныя вобразы, набліжаюць чатача да жыцця простага селяніна. Таму дыялектызмы ў аповесці - неад'емная частка твора, стылістычная функцыя якіх - данесці асаблівасць мовы беларускіх сялян.

     Дыялектызмы Васіль Быкаў ужывае ўмела, да месца.    Яны сустракаюцца і ў мове герояў, і ў мове аўтара, адыгрываюць у яго творах важную стылістычную ролю, натуральна ўваходзяць у моўную тканіну, успрымаюцца як мастацкая заканамернасць і неабходнасць. З дапамогай дыялектызмаў пісьменнік не толькі малюе вобраз героя, але і раскрывае яго ўнутраны свет, выпрацоўвае спецыфічны індывідуальны стыль. У гэтым і заключаецца майстэрства пісьменніка.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Спіс літаратуры

1. Абабурка, М.В. Беларускае слова і яго вывучэнне / М.В. Абабурка. – Мінск: Выш. Школа, 1986. – 256 с.

2. Абабурка, М.В. Культура беларускай мовы / М.В. Абабурка. – Мінск : Выш. Школа, 1994. – 345 с.

3. Абабурка, М.В. Стылістычна абмежаваныя словы ў мове беларускай мастацкай літаратуры / М.В. Абабурка. – Мінск : Выш. Шк., 1981. – 297 с.

4. Андраюк, С. Мужнасць праўды / С. Андраюк // Полымя. – 1984. - № 6. – С. 178 – 180.

5. Баханькоў, А.Я. Развіццё лексікі беларускай літаратурнай мовы ў савецкі перыяд / А. Я. Баханькоў. – Мінск : Беларусь, 1982. – 363 с.

6. Бугаёў, Д. Шматграннасць / Д. Бугаёў. – Мінск : Беларусь, 1970. – 230 с.

7. Быкаў, В. Знак бяды / В. Быкаў. – Мінск : Маст. Літ., 1984. – 364 с.

8. Гілевіч, Н.І. Дыялектызмы  ў прозе беларускіх пісьменнікаў сярэдняга пакалення / Н.І. Гілевіч. – Мінск : Беларус. мова і мовазнаўства, 1975. – 324 с.

9. Дзюбайла, П. Спадчыннае, традыцыйнае і сучаснае / П. Дзюбайла // Полымя. – 1983. - № 12. – С. 169 – 177.

10. Дзядкоў, І. Неастылы попел старога пажарышча / І. Дзядкоў // ЛіМ. – 1982. – 15 кастр. – С. 34.

11. Каўрус, А.А. Мова народа, мова пісьменніка / А.А. Каўрус. – Мінск : Беларус. навука, 1989. – 389 с.

12. Крывіцкі, А. А. Дыялекталогія беларускай мовы / А.А. Крывіцкі. – Мінск: Выш. Шк., 2003. – 293 с.

13. Лексікалогія сучаснай беларускай літаратурнай мовы / Пад рэд. А.Я. Баханькова. – Мінск : Навук. і тэх, 1994. – 463 с

14. Савіцкі, М. Гуманіст, грамадзянін / М. Савіцкі // Полымя. – 1984. - № 6. – С. 177 – 178.

15. Скобелеў, Э. Разарваць ланцуг зла / Э. Скобелеў // Полымя. – 1984. - № 11. – С. 209 – 212.

16. Слоўнік беларускіх гаворак паўночна-заходняй Беларусі і яе пагранічча: у 5 т. Мінск : Беларуская  Савецкая Энцыклапедыя. – Т.1-5. – 1979 - 1986.

17. Тлумачальны слоўнік беларускай мовы: у 5 т. Мінск : Галоўная рэдакцыя Беларуская Савецкая Энцыклапедыя. – Т. 1-5 – 1977 - 1984.

18. Цікоцкі, М. Я. Стылістыка Беларускай мовы / М.Я. Цікоцкі. – Мінск : Універсітэцкае, 1995. – 289 с.

19.Шкраба, Р. Літаратура і мова / Р. Шкраба. – Мінск : Беларусь, 1969. –316 с.

20. Юрэвіч, У. Маральны пошук у сучаснай прозе / У. Юрэвіч // Полымя. – 1985. – № 9. – С. 184 – 188.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

.