Памятные монеты

УА “БЕЛАРУСКІ ДЗЯРЖАЎНЫ ЎНІВЕРСІТЭТ КУЛЬТУРЫ

І МАСТАЦТВАЎ”

 

Факультэт інфармацыйна-дакументных  камунікацый

Кафедра гісторыі Беларусі і музеязнаўства

 

 

 

 

 

 

 

Памятныя манеты

(Расійская  імперыя, СССР, Расійская Федэрацыя)

 

Курсавая работа

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Студэнткі 250 групы

Т.У.Кірпічовай

Навуковы кіраўнік:

кандыдат гістарычных  навук,

дацэнт І.Н. Колабава

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мінск 2013

 

ЗМЕСТ

УВОДЗІНЫ           х

РАЗДЗЕЛ 1 Памятныя манеты Расійскай імперыі, СССР   х

1.1 Памятныя манеты Расійскай імперыі     х

1.2 Памятныя манеты СССР       х

РАЗДЗЕЛ 2 Памятныя манеты Расійскай Федэрацыі    х

2.1 Памятныя манеты з каштоўных і некаштоўных металаў  х

2.2 Тэматычныя серыі                                            х

 

ЗАКЛЮЧЭННЕ          х

БІБЛІЯГРАФІЧНЫ СПІС         х

ДАДАТКІ            х

 

УВОДЗІНЫ

 

Актуальнасць  тэмы. Тэма з’яўляецца актуальнай. Даследванне памятных манет Расійскай імперыі, СССР, Расійскай Федэрацыі дае магчымасць глыбей вывучыць гісторыю манет і іх абарачэнне.

Ступень распрацаванасці праблем. Вывучэннем памятных манет займаліся В.В.Узденікаў ў працы “Манеты Расіі”, А.У. Юроў у працы “Мінулае ў манетах (памятные манеты 1832-1991г.)” Надрукавана і выдадзена шмат кніг і каталогаў, якія даследуюць памятныя манеты.

Прадмет даследавання – Манеты нерэгулярных эмісій.

Аб’ект  даследавання – памятные манеты Расійскай імперыі, СССР, Расійскай Федэрацыі

Мэты  работы. Даследваць памятныя манеты, іх гісторыю і класіфікацыю манет нерэгулярных эмісій.

У ходзе дасягнення пастаўленай мэты былі вызначаны  наступныя задачы.

1. Даследаваць існуючыя крыніцы інфармацыі па тэме курсавой работы, літаратуру, каталогі, звесткі інтэрнэт-рэсурсаў.

2. Разгледзіць сабраны матэрыял па тэме даследвання.

3. Даследаваць Памятные манеты Расійскай імперыі, СССР, Расійскай Федэрацыі.

Методыка даследавання. Апісанне, вывучэння літаратуры, навуковых каталогаў, звестак інтэрнэт-рэсурсаў.

Структура работы. Структура курсавой работы ўключае ўводзіны, два раздзелы, кожны з раздзелаў мае па два падраздзелы, заключэнне, дадатак і бібліяграфічны спіс.

 

 

 

 

 

РАЗДЗЕЛ 1 ПАМЯТНЫЯ МАНЕТЫ РАСІЙСКАЙ ІМПЕРЫІ, СССР

1. Памятныя манеты Расійскай імперыі

XIX стагоддзе завуць  залатым стагоддзем рускай культуры. Але стагоддзе гэты было залатым  і ў самым зямным сэнсе. Нетры  Расіі апынуліся найбагатымі  каморамі. Іх няпроста было знайсці, няпроста адкрыць. І, як у гонар зусім не радавой падзеі - пачала выкарыстанні ў манетнай вытворчасці золата, здабытага на паўночным захадзе Алтая - на Калывана-Васкрасенскіх капальнях, - была выпушчана першая памятная руская манета. Гэта залаты паў-імперыял (5 руб.) 1832 г. з надпісам, якая пазначае паходжанне металу - "ИЗЪ РОЗС.КОЛЫВ.", г.зн. з россыпяў Калыванскіх. На асабовым боку манеты размешчана малюнак двухгаловага гербавага арла з каронай, скіпетрам і дзяржавай. Такія манеты былі адчаканены невялікай партыяй, усяго адна тысяча штук. [8, c. 7].

У 1834 году падчас кіравання Мікалая I, у гонар старэйшага сына Паўла I - Аляксандра I узводзіцца Аляксандраўская калона. На Аляксандраўскай калоне навечна выбіты словы: "Александру Первому благодарная Россiя. 1834 год". У гэтым жа гаду ў гонар Аляксандра I быў адчаканены і першы памятны срэбны рубель. На аверсе: профіль Аляксандра I. Надпіс па крузе: "Александръ Первый Б[ОЖIЕЮ] М[ИЛОСТIЮ] ИМПЕРАТОРЪ ВСЕРОС[СIЙСКIЙ]". На рэверсе: у цэнтры - Аляксандраўская калона. Пад ёй намінал "1. РУБЕЛЬ". Угары надпіс паўколам двума радкамі: "АЛЕКСАНДРУ ПЕРВОМУ БЛАГОДАРНАЯ РОССIЯ.1834". [8, c. 12].

Пачынаючы з рубля 1834 года, усе айчынныя памятныя манеты маюць арыгінальны малюнак і  адрозніваюцца выдатным мастацкім афармленнем і высокай якасцю выраба. Іх аўтарамі былі самыя вядомыя гравёры, такія, як Губе, В.А. Аляксееў, А.Ф. Васюцянскі, А.П. Лялін, А.А. Гріліхес. [10, c. 392].

 У 1839 годдзе на  Барадзінскім полі была збудавана  капліца-помнік у памяць Барадзінскай бітвы і ў гонар 25-годдзя Парыжскай мірнай дамовы 1814 года. У знак гэтай важнай для айчыннай гісторыі падзеі па наказе імператара Мікалая I былі адчаканены срэбныя манеты добрай якасцю ў адзін і паўтара рубля. Вага: 20,73 і 31,11 грам адпаведна. Агульны тыраж манет абедзвюх добрых якасцяў склаў 26 тысяч штук (было выраблена 172 тысячы штук, з іх 146 тысяч штук пасля пераплаўлення былі скарыстаны для выраба агульнадзяржаўных манет). Манета ў паўтара рубля, якая мела абмежаваны тыраж (6 тысяч штук), цяпер сустракаецца вельмі рэдка. На аверсе манет быў намаляваны профіль імператара Аляксандра I. Пад малюнкам - меч, апавіты лаўрам - знак доблесных перамог над ворагамі; над малюнкам - "усёвідушчае вока" (як знак таго, што царская ўлада -Богам дадзеная ўлада, цар бачыць усё, ведае ўсё, бо ён - цар Божіей літасцю) і змешчана надпіс: "АЛЕКСАНДРЪ ПЕРВЫЙ Б.М. ИМПЕРАТОРЪ ВСЕРОС.". На рэверсе -  малюнак помніка-капліцы на Барадзінскім полі. Пад ёй намінаў "1. РУБЕЛЬ"  і надпіс па крузе "БОРОДИНО 26 АВГУС. 1812 Г. ОТКРЫТЬ 26 АВГУС. 1839 Г." . Аўтарам абедзвюх манет з'яўляецца Губе. [8, c. 20].

У 1841 годдзе спадчыннік прыстола вялікі князь Аляксандр Мікалаевіч спалучаўся шлюбам з гессен-дармштадской прынцэсай Максіміліянай Вільгельмінай Аўгустай Сафіяй Марыяй, якая прыняла імя Марыі Аляксандраўны (1824-1880). У гонар шлюбу будучага імператара Аляксандра II (1818-1881) у 1841 годдзе быў адчаканены рубель без пазначэння наміналу. Гэта манета адрозніваецца ад памятнага медалю ў гонар той жа падзеі некаторымі дэталямі афармлення і ніжэйшай спробай срэбра. Яна адчаканена са срэбра 83 1/3 спробы, якое ўжывалася для чаканкі ўсіх рублёў таго часу. Аўтарам манеты і медалі з'яўляецца Губе. На аверсе манет размешчаны профільныя малюнкі вялікай князёўны Марыі Аляксандраўны і спадчынніка цэсарэвіча вялікага князя Аляксандра Мікалаевіча і надпіс па крузе: "В.К. МАРIЯ АЛЕКСАНДРОВНА В.К. АЛЕКСАНДРЪ НИКОЛАЕВИЧЪ". Рэверс адрозніваецца адмысловай вытанчанасцю: на шчыце, апавітым вянком, змешчана манаграма найяснейшых асоб, над шчытом - імператарская карона; па баках шчыта - Псіхея са сцяблом квітнеючай лілеі ў правай руцэ і надпіс - дата шлюбу "16 АПРЪЛЯ 1841 Г.". Пачатковы тыраж гэтай манеты складаў 100 штук, аднак дакладны тыраж яе невядомы: магчыма, быў выраблены дачыкан. Вага гэтай манеты 20,71 грама. [7].

Адкрыццё помніка Мікалаю I з'явілася падзеяй, якая таксама была адзначана чаканкай памятнага рубля і двух памятных медаляў. На аверсе манет размешчана профільны малюнак Мікалая I і надпіс: "НИКОЛАЙ I ИМПЕРАТОРЪ И САМОДЕРЖЕЦЪ ВСЕРОССIЙС.", на рэверсе -малюнак коннага помніка і надпісы: "ПОВЕЛ. ИМПЕР. АЛЕКСАНДРА II ВСЕЯ РОССIИ САМОДЕРЖЦА" і "IЮНЯ 25 ДНЯ 1859 ГОДА". Аўтарам штэмпеляў асабовага боку манеты з'яўляўся Аляксандр Паўлавіч Лялін (1799-1861), адваротнага боку - Уладзімір Аляксеевіч Аляксееў. Яны з'яўляюцца таксама аўтарамі адной з памятных медаляў па выпадку гэтай жа падзеі. Вага манеты 20,73 грам, тыраж 50 118 асобнікаў. [8, c. 28].

Пасля памятныя рублі  былі адчаканены ў гонар адкрыцця яшчэ двух помнікаў: Аляксандру II (1898) і Аляксандру III (1912). Абодва помніка былі размешчаны ў Маскве і не захаваліся да нашых дзён. Аўтарам першай манеты, прысвечанай адкрыццю помніка Аляксандру II, з'яўляецца Гріліхес. На аверсе - малюнак імператара Аляксандра II і кругавы надпіс: "АЛЕКСАНДРЪ II ИМПЕРАТОРЪ И САМОДЕРЖЕЦЪ ВСЕ-РОССIЙСКIЙ. РОДИЛСЯ 17 АПРЕЛЯ 1818 ГОДА. СКОНЧАЛСЯ 1 МАРТА 1881 ГОДА". На рэверсе манеты - малюнак узведзенага ў Маскоўскім Крэмлі помніка, акружанага адкрытай галерэяй, пад шатамі - статуя, якая паказвае стаячага на пастаменце імператара Аляксандра II у парфіры, са скіпетрам у левай руцэ. Надпісы, размешчаныя па крузе ў два радкі: "ИМПЕРАТОРОМЪ АЛЕКСАНДРОМЪ III ЗАЛОЖЕНЪ ВЪ 1893 ГОДУ" і "ИМПЕРАТОРОМЪ НИКОЛАЕМЪ II ОТКРЫТЬ ВЪ 1898 ГОДУ" і ніжэй - "ВЪ КРЕМЛЯ МОСКОВСКОМЪ". На гэту падзею былі выпушчаны два памятныя медалі. Вага манет 20,00 грам, тыраж: 5000 асобнікаў. [7].

Манета, прысвечаная адкрыццю помніка Аляксандру III, уяўляе сабою копію медалю, выпушчаную ў выпадку той жа падзеі. На асабовым боку манеты размешчаны профільны малюнак Аляксандра III і надпісы па крузе: "АЛЕКСАНДРЪ III ИМПЕРАТОРЬ И САМОДЕРЖЕЦЪ ВСЕРОССIИСКIЙ" и "РОДИЛСЯ 26" ФЕВРАЛЯ 1845 ГОДА" і "ВЪ БОЗЪ ПОЧИЛЪ 20 ОКТ. 1894 ГОДА", на рэверсе - малюнак помніка Аляксандра III і надпісы па крузе: "СООРУЖЕНЪ КАХАННЕМ НАРОДА ИМПЕРАТОРОМЪ НИКОЛАЕМЪ II" і "ВЪ МОСКВЪ ОТКРЫТЪ ВЪ 1912 Г." Рублі прызначаліся для раздачы ніжнім чынам, якія ўдзельнічалі ў імпрэзах адкрыцця помніка. Вага 20,0 грам, тыраж 5000 асобнікаў.  Манета адчаканена на Санкт-Пецярбургскім манетным    двары. [7].

У гонар каранавання  двух імператараў - Аляксандра III у 1883 г. і Мікалая II у 1896 г. таксама былі адчаканены памятныя рублі. Да гэтага каранацыйныя імпрэзы суправаджаліся выпускам памятных жэтонаў і каранацыйных медаляў. Аўтарам каранацыйнай манеты 1883 г. быў медальер Леапольд Штейнман. Аўтар "каранацыйнай" манеты 1896 г. невядомы. На аверсе манет змешчаны профільныя малюнкі адпаведна Аляксандра III і Мікалая II. На рэверсе першай манеты ў апраўленні лаўровай і дубовай галін размешчана вялікая імператарская Расійская карона васпана-імператара, скіпетр, увянчаны залатым двухгаловым арлом і вядомым гістарычным каштоўным каменем - дыяментам "Арлоў", і залатая, упрыгожаная дыяментамі дзяржава - знакі дзяржаўнай улады, якія ляжаць на  падушцы. На асабовым боку манеты намаляваны імператар Аляксандр III і кругавы надпіс: "Б.М. АЛЕКСАНДРЪ III ИМПЕРАТОРЪ І СА-МОДЕРЖ. ВСЕРОСС. КОРОНОВАНЪ ВЪ МОСКВЪ 1883 Г.". На аверсе другой манеты намаляваны імператар Мікалай II і кругавы надпіс: "Б.М. НИКОЛАЙ II ИМПЕРАТОРЪ И САМОДЕРЖЕЦЪ ВСЕРОСС. КОРОНОВАНЪ ВЪ МОСКВЪ 1896 Г.". На рэверсе другой - у апраўленні лаўровай і дубовай галін, перавязаных падвойнай стужкай, - спараваныя скіпетр, упрыгожаны двухгаловым арлом, і меч, у цэнтры - дзяржава і вышэй - імператарская карона, упрыгожаная стужкамі. [7].

У 1912 г. па ўсёй Расіі адзначалася  стагоддзе з дня пачатку Айчыннай вайны 1812 г. У выпадку юбілею была выпушчана рублёвая памятная манета. Хоць манета выраблена па наказе Мікалая II ад 24 траўня 1912 г., яна адзіная, на якой няма малюнка кіруючай асобы. Асабовы бок манеты ўяўляе сабою паменшаную копію малой дзяржаўнай пячаткі Аляксандра I, на якой намаляваны дзяржаўны герб - двухгаловы арол са скіпетрам, дзяржавай і вялікай Імператарскай каронай у асяроддзі гербаў Вялікага Княства Фінляндскага, Царствы Казанскага, Царствы Сібірскага, Кіева, Ноўгарада і Астрахані і надпіс: "АЛЕКСАНДРЪ I БОЖIИЮ МИЛОСТIЮ ИМПЕРАТОРЪ І САМОДЕРЖЕЦЪ ВСЕРОССIИСКIЙ". На адваротным баку манеты  у апраўленні юбілейных дат "1812" і "1912" змешчаны тэкст, узяты з маніфеста: "Славный годъ сей минулъ, но не пройдутъ содъянные въ немъ подвиги". Аўтар штэмпеляў асабовага боку манет М.А.Скудноў, штэмпель адваротнага боку быў выкананы разьбярамі Санкт-Пецярбургскага Манетнага двара з дапамогай пуансонаў. Манета была адчаканена ў колькасці 26 тысяч 500 штук і была прызначана для раздачы ніжнім чынам, якія ўдзельнічалі ў юбілейным парадзе ў Маскве. [8, c. 36].

У 1913 г. у гонар 300-годдзі кіравання Дому Раманавых велізарным тыражом быў адчаканены рубель тыражом каля паўтары мільёнаў асобнікаў. На аверсе манеты на першым плане - апошні расійскі імператар Мікалай II у ваеннай форме, за ім - заснавальнік дынастыі - цар Міхаіл Фёдаравіч Раманаў у царскім адзенні і ў шапцы, на адваротным боку - двухгаловы гербавы арол са скіпетрам і дзяржавай, намінал і юбілейныя даты "1613-1913". Асабовы бок манеты ўяўляе сабою паменшаную копію медалю працы скульптара М. Керзіна. Аўтарам штэмпеля асабовага боку гэтай манеты з'яўляецца А. Васюцінскі . Вядомыя дзве разнавіднасці памятнай манеты, прысвечанай 300-годдзю Дому Раманавых, якія адрозніваюцца адзін ад аднаго вышынёй рэльефу малюнкаў на асабовым баку. [8, c. 41].

Апошнім у 1914 г. Чаканіўся  рубель у памяць 200-годдзі перамогі рускага флота ў марской бітве  пры мысе Гангут. На аверсе манеты, прысвечанай юбілейнай даце, размешчана профільны малюнак Пятра I, юбілейныя даты і слова "ГАНГУТЬ". На рэверсе замест звычайнага герба знаходзіцца малюнак: двухгаловы гербавы арол без скіпетра і дзяржавы з чатырма геаграфічнымі картамі (Белага, Каспійскага, Азоўскага і часці Балтыйскага мароў) у дзюбах і лапах. Аўтар штэмпеля манеты - П. Стадніцкій. Памятны рубель 1914 г. з'яўляецца самай вядомай і дарагой з памятных дарэвалюцыйных срэбных манет. Распачатая першая сусветная вайна перашкодзіла яе выпуску ў зварот. Пасля рэвалюцыі, у 1927 г., сапраўднымі штэмпелямі на сапраўдных манетных кружках была адчаканена вялікая колькасць наваделаў. Манета дарэвалюцыйнага чакана, ляжала ўвесь гэты час у сховішчах Манетнага двара, а таксама наваделы савецкага часу былі прададзены праз Савецкую філатэлістычную асацыяцыю (СФА) калекцыянерам-нумізматам за мяжой і ўсярэдзіне краіны. Гэта манета часта фальсіфікавалася. Манета адчаканена на Санкт-Пецярбургскім манетным двары.[7].

Чаканка памятных манет  з каштоўных металаў мае ў Расіі даўнюю традыцыю. Памятныя (медальныя ці мемарыяльныя) манеты чаканіліся ў Расіі на працягу дзевятнаццатага і напачатку дваццатага стагоддзяў па выпадку знамянальных падзей ці юбілеяў і выпускаліся ў зварот. У адрозненне ад данатыўных (падарункавых) і сувенірных манет з золата і срэбра (якія прызначаліся для раздачы чальцамі імператарскага прозвішча ў выглядзе заахвочвання ці ў сувязі з якой-небудзь падзеяй) былі хадзячай манетай, іх можна было набыць у абмен на звычайныя манеты на Санкт-Пецярбургскім манетным двары.

1.2 Памятныя манеты СССР

Чаканка памятных манет  у СССР аднавілася толькі да юбілею Вялікай Перамогі ў красавіку 1965 гады. У зварот была выпушчана медна-нікелевая манета добрай якасцю 1 рубель, прысвечаная 20-годдзю Перамогі над фашысцкай Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941-1945 гадоў. На асабовым боку першай памятнай манеты СССР - ваяр-вызваліцель - вядомы помнік у Трептаў-парку ў Берліне. Гэта манета паслужыла пачаткам новага кірунку ў манетнай справе - чаканкі памятных і іх разнавіднасці - юбілейных манет, якія выпускаюцца ў памяць пра якія-небудзь падзеі, у гонар выбітных дзеячаў, вядомых помнікаў культуры, у адзначэнне юбілейных дат. [9, c. 238].