Мәдени төңкеріс

"Мәдени  төңкерістің" аяқталу сатысындағы (1971-1976) саяси қақтығыс. Мао Цзедун мен Лин Бяо арасындағы араздықты қарсыластары прагматиктер мен "мәдени төңкеріс" фракциясы пайдаланды. Олар әскерилерге қарсы шығу үшін өздерінің күштерін уақытша біріктірді. ІІ пленумнен кейін, Цзян Цин, Джоу Энлай сияқтылар Мао Цзэдунды әскери төңкеріс жасауға иетрмеледі, және төңкерістің басшысы етіп Лин Бяоны тағайындауды ұсынды.

1971 жылы қыркүйекте  Лин Бяо мен оның жанұясы  ұшақ апатына ұшырап, қаза тапты. Ресми ақпараттарға сәйкес Лин Бяо әскери төңкерісті ұйымдастырғалы жатқанынын қарсыластары біліп қойып, оған қастандық жасаған.

Қыркүйек айындағы жағдайлардың нәтижесі Лин Бяо тобына кірген әскери қызметкерлердің репрессияға ұшырауымен аяқталды. Әскерилердің партияда ықпалының әлсіреуі қалған екі фракцияның күшеюіне жол ашты.

"Прагматиктер" партия  ішінде анархизмге және «ультрасолшылдарға» қарсы науқанын бастады. Ал Мао Цзедун бастаған «солшылдар» 1972 жылы күзде,  "прагматиктердің" әрекетіне жауап ретінде «ультраоңшылды» әшкерелеу қозғалысын ұйымдастырды.

1973 жылы тамызда өткен  Х съезд -  "прагматиктер" мен «солшылдар арасындағы өзара  келісімге жол ашты. Баяндаманы Чжоу Энлаймен бірге "мәдени төңкерістің" өкілі Ван Хунвен де жасады. Мао Цзедун Ван Хуңвенді партия басшылығында өзінің орынбасары етіп тағайындағысы келді. Съездің негізгі мазмұнында "мәдени төңкеріске" жоғары баға беріліп, бірқатар кадрлар қалпына келтірілді. Ден Сяопин алғашында, ОК құрамына, кейін саяси бюра құрамына кірді, ал бірнеше айдан соң ҚКП ОК төрағасы болып сайланды.

 

                                              

                 Ван Хунвен             Чен Бода

 

Партияның жаңа басшылығында "мәдени төңкеріс" топтарының ықпалы нығайды. ҚКП ОК саяси бюросында  Цзян Цин «төрттік тобын» құрды. Топқа: Цзян Цин, Ван Хунвен, Чжан Чунцяо, Яо Венюан кірді. Ал Мао Цзедунның партиядағы ізбасарлары Чжоу Энлай мен қорғаныс министрі Е Цзянин болды.

1975 жылы БКҰП-ң (бүкілқытайлық-кеңестік  ұлттық партия (ВСНП)) сессиясы фракциялар арасынндағы тартыстың күшеюіне әсер етті.

Сессияда Чжоу Энлай «4 модернизация» (өндіріс, ауылшаруашылық, ғылым, армия) бағдарламасын ұсынды. Съездің нәтижесінде ҚХР-ң жаңа конституциясы қабылданды.

 

Мао Цзедунның  «Цитаталар жинағы».

Мао Цзедунның «Цитаталар жинағы».(Máo zhǔxí yǔlù), 1966 жылдан бастап қытай үкіметі шығара бастаған кітап. Ол Мао Цзедунның сөйлеген сөздерінен алынған үзінділерден тұрады. Бұл кітап маошылдық саяси бағытының иманшарты және оны зерттеудегі маңызды дерек көзі болып саналады.Осы кітаптың көптеген тілдерде шамамен 1 миллиардқа жуық данасы жарық көрген. Ол Қытайда 1966-1976 жылдар аралығында болған Мәдени төңкеріс кезінде зор маңызға ие болған. Оны әрбір қытай азаматы әрқашан өзімен бірге алып жүруге тиіс болған.

                                                                                                                       

Кітаптың неміс тіліндегі

басылымының мұқабасы,

Бейжің, 1972

 

Алғысөзі: Мао Цзедунның  «Цитаталар жинағы» үлкен секіріс  науқанынан кейін қорғаныс министрі Лин Бяо халық-азаттық армиясының жауынгерлеріне саяси тәрбие беру құралы ретінде құрастырылды.

Лин Бяоның екінші басылымға  жазған алғысөзінен үзінді:

«Мао Цзедун жолдас –  біздің заманымыздың ең көрнекті марксист-ленинисі. Мао Цзедун жолдас марксизм-ленинизмді кемеңгерлік, творчестволық және жан-жақты  түрде мұра ретінде қабылдап алып, оны қорғап, одан әрі дамытты. Ол марксизм-ленинизмді жаңа сатыға көтерді. Мао Цзедун ілімі – имперализм өзінің толық күйреуіне бет алып, социализм бүкілдүниежүзілік салтанат құрып жатқан заманның марксизм-ленинизмі. Мао Цзедун ілімі – имперализмге қарсы күресте қолданатын қуатты идеологиялық қару, әрі ол ревизионизм мен догматизмге қарсы күресте қолданатын қуатты идеологиялық қару. Мао Цзедун ілімі – бүкіл партияның, бүкіл армияның, бүкіл елдің бірлесе еңбек етуіндегі басты қағида...»

Мазмұны: бұл кітапша 33 бөлімге бөлінген, солардың әрқайсысында Мао Цзедунның шығармалары мен сөздерінен алынған 25 шақты үзінді топтастырылған.

Дәйексөздер 40 жыл аралығында айтылған сөздер мен жазылған шығармалардан  алынған. Олардың басты тақырыптары  – ҚКП, соғыс жүргізу өнері, Революциялық тәрбие, тәртіп, өзін-өзі сынау, мәдениет және басқа да тақырыптар. Ол дәйексөздер бір ортақ тақырыппен біріктірілген және ешбір түсініктемелерсіз бір-біріне тізілген.

Кітапта келтірілген  дәйексөздердің ұзын саны 427, тақырып  бойынша кітап 33 тарауға бөлінген.

Әсері: Басып шығарылған даналарының саны 900 миллионнан астам. Кітаптың мұншалықты кең тарауының себебі, Мао билігінің соңғы он жылында Қытайдың әрбір азаматы оны иемденіп, оқып, әрқашан өзімен бірге алып жүруге тиіс болатын. Коммунист партиясы күдікті деп санайтын адамдар сол кітапты қалтасынан алып көрсете алмаған кезде оларды қызыл сақшылар дәл сол жерде ұрып-соғып, тіпті бірнеше жылға дейін еңбекпен түзеуге жібере алатын.

Мәдени төңкеріс кезінде кітапты мектептерде ғана емес, жұмыс орнында да зерттеу міндетті болып саналған. Өнеркәсіп, сауда, ауыл шаруашылығы, әкімшілік және әскери салаларда барлық қызметшілер жұмыс кезінде жиналып, осы кітапты оқып-зерттеуге уақыт бөлінетін. Мао Цзедунның «Цитататлар жинағы» кітабынан алынған үзінділерді барлық шығармалар, тіпті ғылыми шығармалар да келтіруге тиіс болған.

1960-шы жылдары осы  кітап бүкіл Қытай Халық Республикасы  бойынша өте кең тараған болатын,  тіпті Мао төрағаның бейнелерінен  де көп тараған. Коммунистік  партияның үгіт-насихат құралдарында  бейнеленген барлық дерлік кейіпкерлер сол кітапты ұстап жымиған немесе белді бекем буған күйде бейнеленетін.

1976 жылы мәдени төңкеріс  біткен соң және 1978 жылы Ден  Сяопин билік басына келген  соң Мао Цзедунның «Цитаталар  жинағы» кітабының маңызы азайып, оны қолдану солшыл-бұрмалаушылық  және жеке басқа табыну деп қарастырыла бастады.

 

 

                                             Қытайдағы "мәдени төңкеріске" арналған ескерткіш.

               

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

«Мао Цзедунның идеясын» елдегі жалғыз ұлттық идеологияға айналдыру мақсатында өткен "мәдени төңкеріс" күткен нәтижесін ақтамады. Менің ойымша, бұған негізгі себеп – Маошылдардың Қытайдағы бір күштерді екінші күштерге қарсы қою арқылы әртүрлі әлеуметтік топтар мен партиялық бірлестіктер арасындағы «таптық қақтығысты» жандандыру тактикасының нәтижесінде, ҚХР-да таптық келіспеушілік пен дағдарысқа жол ашылуы болып табылады.

Партия мен профсоюз бірлестіктерін талқандау, жұмысшы  таптың мүддесін қорғау мақсатында ең төменгі деңгейдегі жұмысшыларды пайдалану – таптық күресті күшейтіп, оның саяси позициясының одан әрі әлсіреуіне ықпал етті.

Мао Цзедун өзінің Дачжай тәжірибесін халық арасында іске асыру нәтижесінде шаруалардың наразылығына ие болды.

Жастарды партияны жоюдағы  негізгі құрал ретінде пайдалану, ал кейіннен оларды әскери топтардан күштеп ығыстыру және ауылдарға жаппайжер аудару саясаты «хуңвейбиндер» мен «цзаофандардың» наразылығын туғызды.

Сонымен, қорыта айтқанда, Мао Цзедунның өз идеясын халық  арасында жаппай енгізуге тырысуына  қарамастан, елдң дамуындағы жүйелі бағдарламаның болмауы, «көсемнің құбылмалы» бұйрықтарының орын алуы Қытай халық Республикасының мәдени, экономикалық және саяси артта қалушылығының бірден-бір себебі болды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер:

 

1. «История Китая»
2. Лев Петрович Делюсин «Культурная революция в Китае». Москва, 1967.
3. И.М.Надеев «Культурная революция» и судьба китайской литературы. Наука, 1969.
4. «Новейшая история Китая»
5. Ленин В.И. «Обновленный Китай»
6. Тайбэй «Сборник важных документов культурной революции». 1968.
7. В.Н Усов «Культурная революция в Китае» Китай:  история в лицах и событиях. М.1991.
8. Вестник КазНУ. Серия востоковедения, №37
9. Электронды ақпарат жүйесі.