Особенности и различия в народном танце белорусов

З-за таго, што танцы могуць мець рэгіянальныя і выканальніцкія варыяцыі, часта цяжка вызначыцца, да якой з груп ставіцца канкрэтны  танец, а часам ён утрымоўвае элементы ўсіх трох відаў.[8,c.27-33]

Згодна са структурным  прынцыпам класіфікацыі харэаграфічнага  фальклору вылучаюць наступныя  жанры: карагоды, традыцыйныя танцы, кадрылі, полькі і гарадскія бытавыя  танцы.[9,c.12]

 

Карагоды — найбольш старажытная форма. Меркавана, з'явіліся ў канцы I тысячагоддзя нашай эры. Карагод ўяўляе сабой трыадзінства песні, гульнявога (абрадавага) дзеяння і харэаграфічнага малюнка. Па тэматыцы беларускія карагоды разнастайныя: Яны, адлюстроўваюць працоўную дзейнасць, сямейны ўклад, любоўныя адносіны, народныя святы. У карагодах народная харэаграфія паступова выпрацавала свае ўстойлівыя прыёмы, пэўныя сродкі выразнасці, якія ператварыліся ў традыцыйныя і фарміравалі аснову харэаграфічнай вобразнасці. У залежнасці ад сілы аднаго з трох асноўных складнікаў карагоды дзеляць на 3 вялікія групы: карагодныя песні, гульнявыя карагоды і танцавальныя карагоды:

• Песенныя карагоды маюць простую харэаграфічную структуру, з фігур асноўнымі з'яўляюцца кола, лінія, змейка, вароты і калона. Крокі таксама простыя, пераступы, крокі з прыпаданнем, крок з прыстаўкай. Як правіла адпаведнасць тэксту песень і рухаў, якія ілюструюць яго, не назіраецца.
• Гульнёвы карагод ствараецца найбольш поўнай еднасцю ўсіх трох кампанентаў, харэаграфічная структура ўскладняецца, часта назіраецца змена рытму з павольнага на хуткі. У танцы дадаюцца выступленні салістаў, якія ўзбагачаюць выступ скачкамі, Кружэнне, притопами і присядками, важнае значэнне надаецца міміцы і актыўнай працы рук.
• У танцавальным карагодзе сувязь паміж тэкстам песні і танцавальнымі рухамі, як і ў песенным карагодзе, невялікая, але на галоўнае месца выступае менавіта танец, а песня выконвае толькі ролю музычнага суправаджэння.

Беларускія карагоды адрозніваюцца  разнастайнасцю рухаў, малюнкаў і тэмпаў. У залежнасці ад змены тэмпу карагод  здзяйсняе змяненне ад пабудовы геаметрычных малюнкаў пры павольнай мелодыі  да актыўных рухаў салістаў у рытм хуткай музыцы. Часцей за ўсё традыцыйныя  карагоды не суправаджаліся інструментальнай музыкай, пакідаючы гэтую ролю спевуа капэла[10,c.8-10].

 

Кадрылі ў сваёй аснове маюць замежнае паходжанне. Яны прыйшлі на Беларусь у сярэдзіне XIX стагоддзя. Этнографы канца XIX стагоддзя адзначалі, што ці ледзь не кожная вёска мае сваю кадрылю. Гэта адбілася ў назвах танцаў: «Турэйская», «Воранаўская», «Лядкоўская», «Смаргонская», «Ляхаўская» і г. д. У розных рэгіёнах Беларусі зафіксавана шмат разнавіднасцяў кадрыляў: тоўстыя кадрылі (танцуе вялікая колькасць пар), тонкія (танцуе мала пар), былі і такія кадрылі, дзе танцавалі 40 пар. Зафіксаваныя такія кадрылі, як «Шор, шэр, шыр», «Казачковая», «Бычок», «Чыжык» і мноства іншых.[12,c.61-68]

 

Полька — танец чэшскага паходжання. Полька хоць і з'яўляецца запазычаным танцам, блізкая народнай беларускай харэаграфіі, яна моцна трансфармавалася ў нацыянальным плане пры гэтым аказаўшы моцны ўплыў на іншыя танцы. 2/4 памер полькі добра зліўся з беларускім традыцыйным танцам, які меў аналагічны памер. Так, напрыклад, «Трасуха» з'яўляецца сімбіёзам тыпавога народнага танца, ад якога яна і атрымала сваю назву, і полькі.[10,c.76-85]

Беларускія полькі надзвычай  багатыя па сваіх харэаграфічным і музычным малюнкам, яны адрозніваюцца  вялікай ладавай і інтанацыйнай разнастайнасцю. Полька патрабавала  ад танцораў i майстэрства, i фiзiчнай вынослiвасцi.

Як і кадрыля, полька таксама  мае мноства лакальных варыянтаў: «Барысаўская», «Віцяблянка», «Гаўкаўская», таксама назвы даваліся па асаблівасцях харэаграфіі: «Цераз нагу», «З падкіндэсам», «З прысюдамі», «На пяце», «Вінтом» і гэтак далей.[11,c.158]

 

Гарадскія бытавыя  танцы з'явіліся ў канцы 19 — пачатку 20 стагоддзя. Асноўныя малюнкі — пары ў калону, пары па крузе.[13,c.16]

 

 

 

2.2 Агульныя рысы беларускіх  народных танцаў

 

Беларускі танец мае своеасаблівы малюнак, часам выкарыстоўваюцца дастаткова складаныя кампазіцыйныя прыёмы. Кожны танец мае сваю групу  элементаў руху, сваё музычнае суправаджэнне, свой ​​рытмічны малюнак; «народны танец не толькі сцвярджае розныя тыпы рухаў. Ён надае ім вельмі разнастайнае пластычнае аблічча».

Беларускія танцы амаль  усе масавыя, парныя. Рухі танцораў поўныя дынамізму, унутранага эмацыйнага напалу і народнага духу. Асаблівасцю  многіх беларускіх народных танцаў з'яўляецца таксама іх сюжэтнасць. Рухамі танца  выканаўца распавядае аб сваім жыцці, аб сваёй працы, адносінах да прыроды.

Кампазіцыі танцаў часта нагадваюць малюнкі народнага мастацкага ткацтва і вышыўкі, выкарыстоўваюцца простыя геаметрычныя фігуры: квадрат, трохвугольнік, палоска. Пабудовы аб'ядноўваюцца ў адзінае цэлае з дапамогай перастраення, пераходаў і перапляценняў. Запісаны ў Беларусі К. Галяйзоўскім (рус.) вясновы карагод, уяўляў сабой разгорнуты і вобразны харэаграфічны малюнак працэсу ткацтва. Яго фігуры, якія завуцца «навіваць», «снаваць», «кішку здымаць», «апранаць», «ткаць», дасціпна ілюстравалі адпаведныя працэсы, а тэксты суправаджаючых песень да іх адносінаў не мелі.

Рукі ў танцы акампануюць  яму, дапамагаюць перадаць настрой  танцора. Палажэнні рук раскрываюць  і ўзмацняюць ўнутранае мастацкае  ўтрыманне танца.[14,c.4-8]

М. Я. Нікіфароўскі адзначаў, што ў сумесных танцах абодвух палоў мужчыны не бралі жанчыну за талію, а тыя, у сваю чаргу, не клалі рукі на плечы мужчын, у цэлым паводзіны былі досыць сціплымі.[13,c.55]

Беларускія танцы часта  нясуць у сабе нейкі сюжэт, яны  напоўнены пэўнай доляй тэатральнасці  і акцёрства.

У беларускім танцы часцей за ўсё сустракаюцца чатыры пазіцыі  ног — першая, другая, трэцяя і шостая, — для якіх, у адрозненне ад пазіцый ног класічнага танца, характэрна паўвываратнае становішча. Таксама можна, сустрэць яшчэ дзве пазіцыі ног: другую паралельную і чацвёртую паралельную. Ва ўсіх пазіцыях цяжар корпуса размяркоўваецца раўнамерна на абодве ногі.

Рухі танцаў досыць плыўныя, адмысловых мудрагелістых фігур  не выкарытана. Хлопцы паказваюць сваю ўдаласць моцным прытопваннем абцасамі ў такт музыкі, ламанні шапкі набакір, размахваннем рукамі, прысвістам і  спевам.[14,c.9-11]

Характэрнымі элементамі рухаў для беларускага танца  з'яўляюцца «па-дэ-баск», «галубец», «падбіўкі», «круткі», «прытоп», «галоп», «прыпаданне», «кавыралачка», «драбушачкі» ці «дробнікі». Некаторыя з іх маюць агульныя назвы з рухамі рускага і ўкраінскага  народных танцаў, але каларыт і  нацыянальная форма іх выразу розныя.

Музычную структуру традыцыйных  танцаў адрознівае перш за ўсё памер 2/4, хоць сустракаюцца і іншыя памеры, квадратная пабудова мелодыі. Інструментальнае суправаджэнне танца мае нярэдка  тую ж ладава-інтанацыйную аснову, што і хараводная песня, бо з'яўляецца як бы перакладам вакальнай мелодыі на мову інструментаў, якія суправаджаюць танец.

Беларуская народная танцавальная музыка мае маляўнічую мелодыку, але  пры гэтым дастаткова простая. З  музычных інструментаў выкарыстоўваліся дуда, скрыпка, цымбалы, бубен, пазней гармонік, віяланчэль. На Беларусі былі вядомыя і старажытнарускія гуслі.

Асаблівай папулярнасцю ў  народзе карысталася дуда.:

Часта танцы ўзнікалі як музычнае суправаджэнне да пэўных песень або гульняў. Іх назвы маглі супадаць з назвай такіх песень. Працэс меў  і зваротную сілу, так прыпеўкі у розных месцах Беларусі насілі назвы  «Скакушкі», «Плясушкі», «Плясухі»  і таму падобнае. Прыкладамі танцаў, прывязаных да тэксту пэўнай песні, з'яўляюцца «Лявоніха», «Таўкачыкі», «Шастак» і  г. д.[15,c.59-61]

 

 

.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ЗАКЛЮЧЭННЕ

 

У рабоце былі вызначаны  рэгіянальныя  танцы,   напрыклад танцы Брэсцкага Палесся: “Дрэмо”,  ”Карэлафінская”полька, ”Геспансер”, “Рабэка” і г. д.   , Віцебскага Паазер’я : танцавальныя карагоды “Завіўся, завіўся пляцень”,  ”Мая Марусенька маленька”,  танцы ”Па зефір”, ”Зявака”, ”Месяц” і г. д., Гомельскага Палесся :“Бычок”,”Чобаты” і г.д., Гродзенскага Панямоння: ”Казаў бацька, казу дам”, ”Каханачка”, ”Абэрак”, ”Кракавяк”, ”Мазурка” і г.д. , Магілёўскага Падняпроў’я: ”Сідар”, ”Рошча”, ”Зялены гай”, ”Сустэп”, “Матлет”,” ”Матылек” і г.д. , Цэнтральнай Беларусі:”Какетка”, ”Па загонах”, ”Галеп”, ”Бабка з хлапкамі”, ”Скальзуха” . Была дадзена класіфікацыя беларускіх народных танцаў.Вызначаны агульныя рысы такія як, своеасаблівы малюнак ,спецыфічныя рухі,музычная кампазіцыя і г.д., а таксама танцы ,якія існуюць ва ўсіх рэгіёнах:“Боб малаціць”, ”Лявоніха”, ”Полька”, ”Мікіта” , ”Крыжачок”, ”Журавель”, ”Каза” і г.д.

На сеннішні дзень танцавальнае народнае мастацтва часцей развіваецца сіламі прафесійных і самадзейных харэографаў у танцавальных калектывах.Сярод самыя вядомыя з якіх — Дзяржаўны ансамбль танца Беларусі, ансамбль «Харошкі», «Лявоніха».

Народныя танцы, як неад'емная  частка культуры і побыту беларусаў  былі згаданы ў вялікай колькасці этнаграфічнай і фальклорнай літаратуры.. Але часта у гэтых крыніцах прыводзіцца мала харэаграфічнай інфармацыі, а часам там даецца толькі назва танца, пакідаючы за рамкамі тэксту яго сутнасць, таму важнае значэнне мае збор этнаграфічных звестак аб народных танцах, пакуль яны не страчаны беззваротна.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Спіс выкарыстаных крыніц

 

1.Гуткоўская, С.В. Гарадскія бытавыя танцы/С.В. Гуткоўская. - Мінск: “Чатыры чвэрці”, 2008. -140с. з іл.

 

2. Традыцыйная мастацкая культура беларусаў: У 6 т. – Т. І. – Магілёўскае Падняпроўе / аўт. кал.: Варфаламеева Т.Б. (нав. кір. і скл.). – Мінск : Бел. навука, 2001. – 790 с.

 

3. Традыцыйная мастацкая культура беларусаў:у6т.-Т.2-Віцебскае Падзвінне /Т.Б. Варфаламеевай,А.М.Боганева,М.А.Козенкаі інш. - Мінск: Бел.навука, - 2004. -910с.

 

4. Традыцыйная мастацкая культура беларусаў:  У 6 т. Т. 3. Гродзенскае Панямонне. У 2 кн. Кн.1.  / В.І. Басько [і інш.]; аўт. ідэі Т.Б. Варфаламеева;  агул. рэд. Т.Б. Варфаламеевай. – Мінск : Выш. шк., 2006. – 608 с.

 

5. Традыцыйная мастацкая культура беларусаў:у 6т.Т.4. Брэсцкае Палессе.У 2 кн.Кн.1 / В.І.Басько [і інш.];ідэя і агул. Рэдагаванне Т.Б. Варфаламеевай. - Мінск: Вышэйшая  школа.,2008.-559с.

 

6.Традыцыйная мастацкая культура беларусаў:  У 6 т. Т. 5. Цэнтральная Беларусь. У 2 кн. Кн.1.  / В.І. Басько [і інш.]; ідэя і агул. рэдагаванне Т.Б. Варфаламеевай. – Мінск : Выш. шк., 2010. – 847 с.

 

7.Королева Э.А.Танец и художественная культура. От возникновения человечества до первых великий цивилизаций/Э.А.Королева. - Минск: «Армита - Маркетинг, Менеджмент»,1997.-189с.

 

8. Смольский, Б.С. Белорусский музыкальный театр/Б.С. Смольский. –Минск: ,1963.-170с.

 

9. Чурко, Ю.М. Белорусский народный танец. Историко-теоретический очерк/Ю.М.Чурко.- Минск:   , 1972.-250с.

 

10. Алексютович, Л.К. Белорусские народные танцы, хороводы, игры /     Л. К. Аклексютович; под ред. М. Я. Гринблат. — Мінск: Вышэйшая школа, 1978. — 528 с.

 

11.Гребенщиков, С.М.Сценические белорусские танцы/С.М.Гребенщиков. – Минск: Наука и техника, 1974.-236с.

 

12.Гребенщиков, С. М.  Белорусская народно-сценическая хореография/С.М.Гребенщиков.- Минск : Наука и техника, 1976. — 233 с. : ил.: нот.

 

13.Гребенщиков, С.М.Белорусские танцы/ C.М. Гребенщиков.- Минск:Беларусь, 1978.-200.

 

14.Чурко , Ю. М. Белорусский хореографический фольклор/ Ю. М. Чурко. - Минск: Беларусь,1990.-130.

 

15.Чурко, Ю. М. Вянок беларускіх танцаў/ Ю. М. Чурко. - Мн.: Беларусь, 1994. — 88 с.

 

16.Чуркін, М. В. Беларускія народныя песні і танцы/ М.В.Чуркін.- Мн., 1949.-154с.