Шпаргалка по "Информатике"

26. Әрбір электрондық – есептегіш машина (ЭЕМ, компьютер) өзінің оперативтік жадына енгізілген программа бойынша жұмыс істейді. Компьютердің жұмысы дұрыс жүруі және оның ресурстарын толық пайдалану үшін тиісті программалардың белгілі бір құрамы болуы қажет. Қазіргі кезде компьютерлер үшін өте көп программалар дайындалған. Олардың белгілі бір бөліктері компьютермен бірге сатып алынады. Ал кейбір қажетті программаларды пайдаланушы тауып немесе сатып алады, кейбіреулерін өзі құрастырады.

ЭЕМ-нің  немесе ЭЕМ жүйелерінің жұмыс істеуін, олардың аппараттық құралдарын диагностикалау  мен тестеуді қамтамасыз ететін, пайдаланушыға  қажетті есептердің  программаларын құрастыруға, қалыптауға және орындауға көмек беретін программалардың жиынын программалық жабдық  (Software) деп атайды.Программалар пайдалану сипаты бойынша екі категорияға бөлінеді: утилитарлық программалар және  программалық өнімдер. Утилитарлық программалар  құрастырушылардың өз қажеттерін өтеуге арналған, ал программалық өнімдер басқа пайдаланушыларға кеңінен таратуға немесе сатуға арналған. Утилитарлық программалар көбінесе деректерді өңдеу технологиясында сервистік (қызметтік) роль атқарады.

Программалық  өнім дегеніміз көпшілікке қажетті  белгілі бір есепті шешуге арналған, сату үшін дайындалған программа  немесе бір-бірімен байланысқан программалар кешені.Программалық өнімдерді сипаты бойынша әртүрлі жіктеуге болады. Көбінесе оларды пайдалану облыстары бойынша жіктейді:ЭЕМ-нің аппараттық бөліктері мен тораптары;

программаларды  құрастыру технологиялары;әртүрлі  салалардың функционалдық есептері.Осыған байланысты программалық өнімдерді үш топқа бөлуге болады:жүйелік программалық жабдық;программалау технологияларының инструменттері;қолданбалы программалардың дестелері. Қазіргі кезде деректер базасымен жұмыс істеуге арналған программалық жабдықтардың түрлері өте көп: FoxPro, dBASE және т.б.  Офистік программалар құрамына енгізілген ДББЖ  Microsoft Access. . Алгоритм командалар деп аталынатын басқарушы сөздердің тізбегінен тұрады; әрбір команда орындалатын амалдар мен оған қатысушы информациялық сөздерді анықтайды. Машина командалары арқылы құрастырылған алгоритмді программа деп атайды.Есептеулердің орындалу тәртібі алгоритммен анықталып, командалардың тізбегімен (программамен) сипатталынады.Осы аталынған принциптер бойынша ЭЕМ–нің келесі түрдегі құрылғылары болуы тиіс:арифметикалық-логикалық құрылғы екілік сан жүйесіндегі сандарға арифметикалық және логикалық амалдарды орындауға арналған;басқару құрылғысы программаның орындалу үрдісін ұйымдастырады;жад немесе еске сақтау құрылғысы  программалар мен деректерді сақтауға арналған;сыртқы құрылғылар информацияны енгізу және шығару үшін қолданылады.Компьютерлік құрылғыларды қарастырғанда олардың архитектурасы мен құрылымы туралы сөз болады.

27. Жүйелік программалық жабдық немесе жүйелік программалар ЭЕМ-нің барлық ресурстарын (процессорды, жадты, енгізі-шығаруды) басқарып, оның информация өңдеу процестерін ұйымдастырады; пйадаланушы адам мен ЭЕМ, аппараттық пен программалық құралдардың арасындағы байланысты  (интерфейсті) орнатады. Олар қолданбалы программаларды тиімді пайдалануды қамтамасыз етуі тиіс.Жүйелік программалық жабдық (System Software) – ЭЕМ-нің немесе оның тораптарының жұмысын қамтамасыз ететін программалар мен программалар кешенінің жиыны.Жүйелік программалар ЭЕМ-де шешілетін есептердің түріне байланыссыз, бірақ компьютердің типімен тығыз байланыста болады. Оларды екі топқа бөлуге болады:

1) Базалық  программалық жабдық;2) Сервистік  (қызметтік) программалық жабдық.Базалық  программалық жабдық  компьютерді  сатып алғанда бірге беріледі; ол келесі бөліктерден тұрады:

базалық енгізу-шығару жүйесі (BIOS –Basic Input/Output System);операциялық  жүйе (тораптық операциялық жүйе);операциялық  қабықшалар.

BIOS – Basic Input/Output System  (базалық енгізу - шығару  жүйесі) дегеніміз келесі функцияларды орындауға арналған программалар жиыны:компьютер электр тогыныа қосылғаннан кейін барлық құрылғыларды автоматтты түрде тестілеу;операциялық жүйені оперативтік жадқа жүктеу (енгізу);операциялық жүйе мен қосымшалардың компьютердің әртүрлі құрылғыларымен байланысын қамтамасыз ету.Компьютерді электр тогына қосқаннан кейін автоматты түрде компьютердің негізгі аппараттық құрылғылары тексеріліп, тестен өткізіледі.  Осыдан кейін операциялық жүйені жүктеу үшін арнайы жүктеуші программа («загрузчик») ізделінеді және оның көмегімен дискідегі операциялық жүйе оперативтік жадқа жүктелінед. Программаны жүктеу дегеніміз оны іске қосу мақсатымен оперативтік жадқа енгізу, себебі кез-келген программа жұмыс істеуі үшін оперативтік жадқа орналасуы тиісті. Тестеу нәтижесінде компьютердің құрылғыларының жағдайы туралы монитор экранына мәлімет шығарылады. Егер операциялық жүйе дұрыс жүктелініп, компьютер құрылғыларының  барлығы (клавиатура, видеоадаптер, дискі жүргізушілер, және т.б.) тестен өтетін болса, компьютердің жұмыс істеуге дайын екендігі туралы мәлімет пайда болады. BIOS – тың модульдері тұрақты түрде тұрақты жадта  (ROM – Real Only Memory - ПЗУ) орналасқан. Модульдердің адрестері белгілі болғандықтан  оларды енгізу-шығару функцияларын  жүзеге асыру үшін пайдалануға болады. Жүйелік программалық жабдық немесе жүйелік программалар ЭЕМ-нің барлық ресурстарын (процессорды, жадты, енгізі-шығаруды) басқарып, оның информация өңдеу процестерін ұйымдастырады; пйадаланушы адам мен ЭЕМ, аппараттық пен программалық құралдардың арасындағы байланысты  (интерфейсті) орнатады. Олар қолданбалы программаларды тиімді пайдалануды қамтамасыз етуі тиіс.Жүйелік программалық жабдық (System Software) – ЭЕМ-нің немесе оның тораптарының жұмысын қамтамасыз ететін программалар мен программалар кешенінің жиыны.Жүйелік программалар ЭЕМ-де шешілетін есептердің түріне байланыссыз, бірақ компьютердің типімен тығыз байланыста болады. Оларды екі топқа бөлуге болады:1) Базалық программалық жабдық;2) Сервистік (қызметтік) программалық жабдық.Базалық программалық жабдық  компьютерді сатып алғанда бірге беріледі; ол келесі бөліктерден тұрады:базалық енгізу-шығару жүйесі (BIOS –Basic Input/Output System);операциялық жүйе (тораптық операциялық жүйе);операциялық қабықшалар.BIOS – Basic Input/Output System  (базалық енгізу - шығару  жүйесі) дегеніміз келесі функцияларды орындауға арналған программалар жиыны:компьютер электр тогыныа қосылғаннан кейін барлық құрылғыларды автоматтты түрде тестілеу;операциялық жүйені оперативтік жадқа жүктеу (енгізу);операциялық жүйе мен қосымшалардың компьютердің әртүрлі құрылғыларымен байланысын қамтамасыз ету.Компьютерді электр тогына қосқаннан кейін автоматты түрде компьютердің негізгі аппараттық құрылғылары тексеріліп, тестен өткізіледі.  Осыдан кейін операциялық жүйені жүктеу үшін арнайы жүктеуші программа («загрузчик») ізделінеді және оның көмегімен дискідегі операциялық жүйе оперативтік жадқа жүктелінед. Программаны жүктеу дегеніміз оны іске қосу мақсатымен оперативтік жадқа енгізу, себебі кез-келген программа жұмыс істеуі үшін оперативтік жадқа орналасуы тиісті. Тестеу нәтижесінде компьютердің құрылғыларының жағдайы туралы монитор экранына мәлімет шығарылады. Егер операциялық жүйе дұрыс жүктелініп, компьютер құрылғыларының  барлығы (клавиатура, видеоадаптер, дискі жүргізушілер, және т.б.) тестен өтетін болса, компьютердің жұмыс істеуге дайын екендігі туралы мәлімет пайда болады. BIOS – тың модульдері тұрақты түрде тұрақты жадта  (ROM – Real Only Memory - ПЗУ) орналасқан. Модульдердің адрестері белгілі болғандықтан  оларды енгізу-шығару функцияларын  жүзеге асыру үшін пайдалануға болады.

28. Операциялық жүйе пайдаланушының программаларының орындалуын, ЭЕМ-нің ресурстарын жоспарлау мен басқару функцияларын орындайтын программалардың жиыны. Ол пайдаланушы мен оның программаларының және компьтердің аппараттық құрылғыларының арасындағы байланысты қамтамасыз етеді.

Операциялық жүйе компьтердің сыртқы жадында (дискіде) сақталынады. Компьютер іске қосылғанда дискіден алынып, оперативтік жадқа  орналастырылады. Мұны операциялық  жүйені жүктеу деп атайды.Операциялық жүйенің негізгі атқаратын қызметтері:пайдаланушы мен компьютер арасындағы диалогты орнатады;деректерді енгізу-шығару және оларды басқару;программаларды өңдеу процесін жоспарлау және ұйымдастыру;ресурстарды бөлу (оперативтік жадты, процессорды, сыртқы құрылғыларды),программаны орындауға жіберу;барлық көмек беруші қызметтік операцияларды орындау;әртүрлі ішкі құрылғылар арасындағы информация алмасуды орындау;сыртқы құрылғылардың (дисплейдің, клавиатураның, дискілік жинаушылардың, принтердің және т.б.) программа бойынша жұмысын қамтамасыз ету.Операциялық жүйелердің түрлері:қатар орындалатын программалардың саны бойынша, бір және көп есепті;пайдаланушылар саны бойынша, біржәне көп пайдаланушылар жүйесі;сетке қосылғандығына байланысты, сетке қосылмаған және сеттік жүйе.Әрбір операциялық жүйенің командалық тілі болады. Олар пайдаланушыға келесі амалдарды орындауға мүмкіндік жасайды:каталогтарды қарауға; сыртқы  информация тасымалдаушыларды белгілеу;программаларды іске қосу және т.б.Аталынған амалдарды операциялық жүйенің командалық процессоры орындайды. Операциялық жүйелердің түрлері мен оларды құрастырушы фирмалардың көпшілігі белгілі. Мысалы, бұл істе алдыңғы қатарда IBM, Microsoft, UNISYS, Novell фирмалары орналасқан. Операциялық жүйелердің ең көп тарағандары туралы қысқаша мәлімет берілсін.MS DOS (Microsoft Disk Operating System) операциялық жүйесі. Бұл жүйе  16-разрядты дербес компьютерлер үшін ең көп тараған жүйе болып есептеледі. Оның негізгі модульдері мыналар:алғаш жүктеуші блок (Boot Record) немесе «загрузчик»;базалық енгізу-шығару жүйесін кеңейтетін модуль (IO.SYS); үзілістерді өңдеу модулі (MSDOS.SYS);командалықпроцессор(COMMAND.COM);MSDOS утилиттері.«Загрузчиктің» орындайтын қызметі біреу ғана – ол дискіден оперативтік жадқа екі модульді (IO.SYS пен MSDOS.SYS) жүктеу. IO.SYS сыртқы құрылғыларға қызмет көрсететін қосымша драйверлерді пайдалануға мүмкіншілік жасайды. COMMAND.COM пайдаланушы енгізген командаларды орындайды. Утилиттер - жеке дайын программалар, әртүрлі қызметтерді орынлдауға арналған, мысалы, дискілерді тексеру, форматтау, дефрагментация жасау және т.б.

29. Windows операциялық жүйелері.  1996 жылдан бастап MS DOS жүйесінің орнына 32-разрядты Windows операциялық жүйелері қолданыла бастады. Алғашқы Windows 95 операциялық жүйесі – графикалық интерфейс пен желімен (сетпен) жұмыс істейтін кеңейтілген  мүмкіншіліктері бар интегралдық орта. Ол жеке программалар арасында информация алмасуды қамтамасыз ететін, мәтіндік, графикалық, аудио және видео информацияларды өңдеуге мүмкіншілік беретін жүйе. Сонымен бірге, электрондық поштаны, факсты пайдалануға болады.

Windows 98  жүйесінің Windows 95 жүйесінен  айырмашылығы –Internet Explorer браузерімен  біріктірілгені. Internet Explorer браузері  дегеніміз Дүниежүзілік сеттің (Internet) беттерін қарауға, байланыс жасауға, информация алмасуға және т.б. арналған программалар кешені. Сонымен қатар,  компьютердің жаңа аппараттық құралдармен жұмыс істеуі жеңілдетілген.Windows NT (New Technology)  жүйесі локальдік желілерде пайдалануға ыңғайлы, әсіресе  пайдаланушылар ұжымы бір жобамен жұмыс істегенде, информация алмасу қажет болған жағдайларда.Windows 2000 – операциялық жүйелердің жаңа буынына жатады. Ол кішігірім портативті компьютерлерден бастап, серверлерге дейін қолдануға болады. Ол Windows 98  және   Windows NT жүйелерінің қасиеттерін біріктіреді. Windows XP  -  операциялық жүйелердің жаңартылған, жүйелік файлдары қорғалған, жаңа мультимедиалық мүскіншіліктері бар түрі. Қазіргі кезде дербес компьютерлердің көпшілігінде орнатылған.Аталынған операциялық жүйелермен  қатар, Unix, Linux  және т.б. жүйелер кеңінен тараған. Операциялық қабықтар дегеніміз пайдаланушының операциялық жүйенің командаларымен жұмысын жеңілдетуге арналған арнайы программалар. Олардың кең тараған түрлері: Norton Commander;Far;Windows Commander;XTree Gold 4.0;Norton Navigator  және т.б.

30.