Развития информатики

эфир уақытының 20 пайызынан  аспауы ғана... өнімін көруге мәжбүр болмайды. Сол арқылы біз

олардың құқығын қорғаймыз. Жас мамандарға да жұмыс - деп... жағалай  мақұлданса да, жапырылып іске

аспады. Себеп біреу-ақ,......болған жоқ.

Шетелде бұл мәселе баяғыда  қаралып, арнайы да... пен дамыту және қорғау

бағдарламасы бар. Осы  бағдарлама негізінде прокатқа келген фильмдерден

түскен қаржы... екен. Фильмдерінің

бәрі сапалы, әлемдік киноайналымда  рейтингі де жоғары. Сондықтан да оларда

шетел... киноға деген сұраныс  өз күшінде

қалып...... ақша бөлінудей-ақ...да......халық  көріп

жатқан жоқ. Тіпті киноның  өзін көрерменін әбден сарылтып барып,... фильміне 25 млн. доллар (іс

жүзінде одан да көп...... есебінде

түсірілген осы көп  үміт... Оның өзі... ма деп қалдық. Мына бір мәлімет пен өзі көп... фильмін  түсіру

27– қыркүйекте аяқталды. Оны монтаждау жұмысы... жерінде  ХVIII ғ. өткен нақты тарихи

оқиғалар негіз етіп алынғаны көпшілікке белгілі. Жоңғар батыры Шарышты... және ақылгөйі Ораздың рөлін Джейсон  Скотт – хан оның...Куно Беккер мен

Джей Эрнандес бейнеледі. Қалдан Церен мен Әбілқайыр... пен  ойнады. Көріп отырғанымыздай, басты

рөлдің көбін шетел  сомдағанмен, олар қазақи

болмысты аша алды ма? Міне, гәп сонда. көп...да айтылды.

Соңғы 15 жылда жарық көрген қалған фильмдердің бір тобы —... өз ойын өзі кететін авторлық

шығармалар, екінші бөлігі —  халқымыздың есте жоқ ескі... әрі... үшін туралы тәспірлейтін тарихи

туындылар, тағы бірсыпырасы  —...... тырысқанымен, кәсіби жағынан  талап биігінен көріне алмай жатқан

ала-құла жобалар.......... әр елдің  фильмдерін салыстырып... ең көрейінші!» - дейтіндей жаңа қазақ кинолентасын

таппайсың.

Мәселен, қазіргі қазақ  киносында... режиссерлер бір-бірінен  аумайтын іш пыстырарлық дүниелер

түсіреді. Бізде басынан  аяғына дейін деміңді ала... атыс-шабысы мен қуғын-сүргіні аралас

криминалды вестерндер,...өзі  қызық

шытырман оқиғалы экшн-туындылар, өмірге деген құштарлығыңды арттырып,

кинозалдан шыға сала да... тамаша отбасылық-тұрмыстық мелодрамалар, күлдіре отырып

ойландыратын лирикалық  комедиялар, езу... қиюласқан мюзиклдер  жоқ? Қазақ киносының көрермендері... деген құштарлық жоқ. Жартысы  авторлық,

жартысы тарихи, жартысы өзінің не орыс, не қазақ екенін білмейтін... болады. Дегенмен бұған тағы

да көрерменді кінәлау  қиын. Олардың бәрі бірдей...... тарихи тұлғалардың қаһармандық

бейнесіне сүйсінуден......... дүниелерден  ләззат ала алмайды. Яғни, ересектерге

де шындыққа бергісіз ертегілер  керек. Әйтпесе жұрт неге отыз жылдан...тәлкегіне» телміріп келеді? Неге Франсис Вебердің

«Қашқындарынан» жалықпайды? Жаттап алған сюжетін, сұраса түсінде  де айтып

бере...... үшін бе? Жоқ. әр сайын  өмір сүргің келеді, ертеңнен...... келеді. Ал бізде

көрерменге осыншалықты  әсер бере қазір жоқ.

Режиссерлар актер және натура таңдауда ешқандай... да,... бірде-бір

кинолентасынан көркіне  көз тоятын, сымбатына жан... көре...түсіп  жүрген кейіпкерлердің түр-

тұлғасына қарап отырып, «режиссерлер жүз ең ба?» ой келеді. Біздің киногерлер үшін әртістің сырт

келбеті ешқандай рөл Қай... да, не не мұрны жапырайған, не көзі сығырайған, не мойны... не беті біреулер жүреді...

Кино — эстетикалық  талғамды қалыптастыратын өнердің  бір түрі.

Адам, әсіресе жас үлгі... көркемдіктен қуат алуға тырысады. Жас ұрпақ өзіне үлгі тұтар, нағыз

жігіттің және нағыз...... Орыстарда  кеше Андрей Миронов пен Татьяна  Друбин болса, бүгін

Михаил Пореченков пен......... пен болса, бүгін Брэд Питт пен  Анжелина Джоли

бар, үнділерде кеше Амитабх  мен... Хан мен

Айшварья Рай бар... Әрине  тұлғалы серілер мен сымбатты сұлулар қазақтан... әуре байқамадым.

Сол сияқты біздің филъмдерден  қазақ даласының тамаша табиғатын... — өз ұлтыңның керемет

сұлулығын ұғыну мен өз жеріңнің ғажайып көрікті екеніне  көз жеткізу Оның әдейі кино түсіруге жаралғандай көркем жерлер көп

қой! Киногерлеріміз әзірге бұл да аса мән жоқ.

Қазіргі қазақ киносында  ұлттық мінез, салт-дәстүр, әдет-ғұрыпты

кездестіру... олардың

іс-әрекетінен, ой-санасынан  қазақылық байқалмайды. Шәкен...... парызындағы»

ақсақалдардың әр қимылынан  байқалып тұратын ұлттық мінез бүгінгі  фильмдерде

жоққа тән. қыз шілдехана, тұсау кесу секілді

қазақы той-думан, әке мен  баланың, келінмен......тек ғана тән, басқалар үшін таңсық...... да экраннан

көрініс тапқанын аңғармадым. Ал... кім... бірі осы кино емес пе? Біз  корейдің, үндінің,

иранның немесе түріктің қандай халық екенін солардың фильмдеріне  қарап

білеміз.

Біздің бүгінгі ойын жоқ....актердің ойынын ашатын, соның шеберлігіне  сүйенетін сценарийлер сол етіп де шамалы.

Дәріжан Өмірбаев сияқты киногерлер тіпті «маған актердің ойнағаны керек

емес, тек менің өйт, бүйт талабымды бұлжытпай орындаса

болғаны» деп ашық айтады.[25] Негізінде... ең ұстамды

деген көрерменнің өзінің жүрегін елжіретіп, жанарын... ашу-ызасын оятатын осы актердің шеберлігінде емес

пе?

Қазақ киносында музыкаға маңыз бермейді. Фильмнің түсіру тобына

композитор тартуды қажет... Олар «нашар

режиссерлер ғана... деп... жүрмеген, актердің ойыны араша түсе алмаған  эпизодтарда бүкіл

буырқанған... жеткізеді. «Қалқанмен семсер»

фильміндегі Иоганн Вайстың  сүйгенімен жолығысатын сәті немесе «Монте-Кристо

қазынасындағы» тұтқынның  зынданнан... кезі тек музыка құдіретімен  ғана түйсінуге болатын ғажап  көріністер

қаншама. Осындай...... тек ғана тамашалай алады.

Ендеше, тележурналистиканың  интегративті функциясы қазіргі  тәуелсіз

мемлекетіміз тарихи кезеңде  бұрынғыдан да айрықша

маңызға ие болып отыр. Қазіргідей экономикалық белсенділік алдыңғы... баласына тән құндылықтарды

насихаттау адамгершілік тұрғыдағы абзал борышқа, күн  тәртібіндегі бірінші

мәселеге... және телеарналарындағы  адамзатқа тән құндылықтарды

насихаттайтын бағдарламалардың шығармашылық сипаты.

Уақыт үрдісіне сай...... атқа... баспасөз, заман жаңалықтарына сәйкес......одан...осы... және коммуникация

құралдарынмен толықты.

Ғылыми - техникалық прогрестің қарқынды дамуы............ үйреншікті

құбылысқа айналды. Бүгінгі...... тоталитарлық

езгіден құтылған елдер үшін телевидениенің маңыздылығы өркениеттің

күшіне...... қарағанда әлдеқайда

артық. Сол себептен де қазіргі...... кері... ойдың қалыптасуына зор ықпал...Бұл... елімізде теледидар тек ақпарат

алу көзі ғана сол... ұлт......... бянды етудің аса

маңызды құралы екені даусыз. Ал... халқымыздың

ғасырлар бойғы арманы - Тәуелсіздігімізге ие болып, өз......... рөлі

одан сайын арта түсті. Содан да келіп көп...............ұлттық

арналардың басты ұстанымы етіп...Ал осы зор...... жолында «Қазақстан»  Ұлттық...мен......... бекем буғандығын

байқатуды бастады.

«Қазақстан» ұлттық мен... мемлекет екендігін, оның... тілі бар...... көңілімізге  жұбаныш ұялататынын

бірден-бір арна болды. Тыңдарман  қауым қай... қай......... сәтте қадірлі  қонағы

келгендей әсерде болады.

Мен сөз етіп екі...... музыкалық, спорттық және өзге де бағдарламаларды

тамашалауға... сериалдар, деректі

және көркем фильмдер рейтинг... ең...... бастап, ең таралымға ие блокбастерлерге

дейінгі жанрлар қамтылған. Тек бір айы,...шөліркеп барып көріп  жатады. Олардың жүйелі түрде көрсетілуі, әлі

де болса қолға алынбай  отыр. Бұл сол...... сол арнадан отандық  фильмдердің көрсетілуі, еліміздің

болашағын тәрбиелеуде зор  үлес қоспақ.

Әрбір уақыты... толы ағымдағы өмірдің

тереңіне оны қаз.........назарына жеткізу бұл – деректі фильмнің көтерер жүгі. Тарихқа

айналған сол кешегі күндерді тура со бүгінгі замандастармен сырластыру, өмірде болған оқиғаларға шынай

куәгер кейіпкерлермен жүзбе-жүз  сұхбат сыры... пен...сол қым-қуыт өмір өрнектерін кестелеуге тырысатын сол  деректі

фильмдер қалай дайындалады? Әрі бұған дейін де... уақыт  ағымымен салыстырмағанда шынымен  қазір заман......Кеңес одағы кезіндегі  деректі

фильм жасаудың өнері мен  өндірісін жоғарыда да атап...ХХІ  – ақпараттың, дамыған техниканың дәуірі. Шынайы өнерді

қастерлеп, мәдениетті шын... үшін бар заман.

Қазіргі деректі фильм  жасауға қажетті алғышарттардың біразын атап

өткеннің өзінде телевизия  өнерінің осы бір... қоймайтынын түсінеміз. Мысалы: түсірілім... монтаж жасау, бейнеқатар мен дыбыстың үндестігі,

идея іздестіру, дикторлық...ал... деректі фильмді ұйымдастыру, маркетинг  т.б көптеген

қажеттіліктер артылып жығылады. Бұның сыртында жалпы продюссерлік жеке...... көш

ілгері дамығандары саналатын  Батыстың елдерінен үнемі деректі  туындыларды

көшіріп, оны тәржімалап халықты  алдай беруге болмас?.. Сонда…

Жалпы, деректі...саралап, таразылап,

байытуға келгенде берері мол берекелі шығармашылық өнім деп...Ең оның халықты тәрбиелеуге қосатын  үлесін айрықша... Осы дәл... отандық  телевизиядағы деректі

фильмдердің орны мен мәртебесін қалай бағалаған... өзі көрсеткішке  ие

боп жүргендігін атай... Олай... оның

біреуінде – жаңалықтар басты  маңызға ие,... –...мол, ал енді біреуінде  сәтті, көңіл көтеретін хабарлар

басым. Кейбіреулері «Мәскеу  мен Санкт-Петербургтағы......... көрермендерді

шетелдік және ресейлік фильмдер арқылы Оның... де көріңіз?

Қазір еліміздегі көрермендердің түгелдейінің назарына ие әрі

маңыздылығы жоғары арналар  деп мен... да... мен сапалылығына зор  ие аудитория талғамы үдесінен шығып  отырғанын

айтқан жөн. Әрі... ие бола тұра бұл қос...де жоқ емес. Соның  ішінде олардағы деректі

фильмдердің алар орны мен... “Еларна”, “31 канал”, “Рахат”, “Астана  ТВ”, өз сай ие олай, кейде бұлай” күй кешіп жатады. Бұның түпкі  себептері де айқын.

Әріберіден соң сол  телеарнаның құрылтайшысы, оның бөлетін......көпшіліктің  көкейіндегісін дөп

басар танымдық, тағылымдық, рухани құнды дүниелер шығарудың  жетіспеушілігін

салмақтап... бір ұшы... де айтпақ ойымыз да осы еді.

Жалпы елдегі телевизиялық ақпарат  құралдарының түгелін айтпағанда

республикалық жиіліктің  басым ие......қамтылуы көңіл көншітерліктей емес. Мысалы,... арналарды (“КТК”, “31 канал”, “НТК”,

“Астана ТВ”, алып... фильм  беруі

жағынан әлі артта келе жатыр деуге......үшін,

аталған арналардың көрсетілімдеріне көз жібертсек, олардың арасындағы

деректі фильмнің бір апта бойындағы үлесі ғана Оның...Ал өн бойынан тіпті бір апта

бойына деректі фильм  табудың өзі қиын.... деректі

сериалдардан көрі батыстық телесериалдарға толып кетті. Бұл  да тән. ағымды дәл бейнелейтін, адамдар

образын аша білетін деректі  сериалдар мүлдем... бару... Ұлы Жеңістің 60 жылдық

мерейтойы қарсаңындағы көрсетілімдерінен  байқауға болады.... де,...одна на всех…”, ал “31

арнадағы” “Отқа оранған  жылдар” айдарымен берілген деректі... сериалдар “Қазақстан” мен

“Хабарда” да көрермендер  назарына молынан жол тартты. Олардың...аударған “Майдангер лебізі”, “60 жыл, 60......фильмдер бар. “Қазақстан” телеарнасынан

берілген “Мәншүк” атты жеке айту “Қазақстан” мен “Хабар”  телеарналарындағы деректі фильмдердің

берілуі әлі де болса мол  шығармашылықты қажет етеді. Себебі, бұл...басым көпшілігі шетелдік туындылар. Оған

“Хабар” арнасындағы “Табиғат әлемі”, “Еуропаның ғажайып қамалдары”,...джунгли” сияқты фильмдерін жатқызсақ болады....... және өмір”, “Адамның

микроорганизмдері”, “Хайуанаттар әлемі”, “Жер жаһанға... Қос... өнімдердің әрине,

көременге аударма арқылы тарап жатқаны Ал тура...осы жасауына шамасы жетер еді. Әрине, бұл

телеарналардағы деректі  туындылардың барлығын жоққа шығаруға... беріліп тұратын “Бір сәт және бүкіл

ғұмыр”, “Солай болған”, “Сәулет... фильмдер үнемі

көрермен назарында келеді. “Хабар” арнасы В.Реррихтің басшылық да... бірнеше тың тақырыптарды қаузауға бет

бұрған еді. Мысалы, Елбасы Н.Назарбаев... –... дүниеге әкелудегі  зор ізденісті жоғары

бағалағанымыз жөн. Деректі  фильмде... жолында шыңдалғанына шейінгі  ғұмырнамасы баяндалады. Әрине, фильмді

түсіруші топ президентіміздің балалық шағына сапар... жоқ қой? Бірақ, фильм өзінің ғажап көріністік қатарлары  арқылы

Н.Әбішұлының сол ашып зор  жасайды.

Және еңбек еткен... да... мен ой-толғамдары арқылы беруге тырысады. Сол

үшін де деректі......болады. “Хабар” арнасының

әйгілі Рим Папасы Иоан Павел ІІ-нің Қазақстанға жасаған  сапарынан жеке де... оң бір кездері  “Қазақстан” телеарнасындағы арнайы түсірілімге ие

болаған деректі туындылар  – “Бір бала”, Ауғанстандағы ахуалға  арналған......... жоғары

болды.[29] Дәл осындай өнімдерге  тәуекел етуге шынымен елдегі коммерциялық

арналардың шамасы жете бермейді. әр... 18 24 сағатқа дейін қамтыса, мұншама  уақытты

бағдарламамен толтыра білу де оңай Сол үшін...... Бұл бір жағы көрерменнің

ынтасын аударып, тәрбиелік  ой сала білуде зор ие......отандық  бақта тәуелсіз......айналысатын мұндай студияларға

барлық ақпарат құралдарына  беріліп отырған салық жеңілдіктері де... партиясының лидері Маргарет

Тэтчер мен жергілікті қоғамдық телеарна ВВС-дің... те болғанда да, “темір леди”

Премьер-министрлік таққа  мығым отырған соң, елдегі жүргізілмек  стратегиялық

тұжырымдамаларында телесаясатты да кеңінен қамтыған.

Демократиялық... ВВС-дің қоғамдық

телевизия ретінде халықтың ақшасынан күн көріп отырғанын  алға...әр...25... шмирек бөлігін қоғамдық

студияларға алып береді. Қазір  бізде де.........қарағайдай телеарналардың бағдарламалар

кестесіне орналастыра сол  уақыттары Ұлыбританияда да

кездескеніне күмән жоқ. Ал, ВВС-дің әр......тұратынын ескерсек, қоғамдық студиялар бір күнде...орын алып қана... де... ие болғандығын ескеру... Оның... Қуатты қаражат ақыл-ойды алға сүйреп,...... бәсекелестік күшейді. Креативтік (ерекше ұсыныстары...мен ашық әділ бәсекелестік майданына