Развития информатики

қарай құбылып,... арта ескерсек, қойылымдардағы

әдіс, тәсілдер сөздің реңін...... ләззат беріп, құлақтан кіріп, санаға сіңіп  қалатындай...... шұрайлылығы, онда

троптардың (эпитет, метафора, антитеза, теңеу,... қолданылуы бір мезгілде көрермендердің санасына ғана емес, сезіміне де

әсер етеді. Сондай – ақ,... мен... хабардың көрерменді әсемдік  әлемімен бірге тәрбиелік

қасиеттерге үндейтіні ақиқат.

«Тележурналисте тарих, мәдениет, ғылым... ой,... – өз аудиториясын жоғалтуына

әкеліп соғады.» [9] Радиолампаны ойлап табушы, американдық Ли де «... не істедіңіздер. Ол қоғамның

дамуы, әрі әсем музыка мен  мәдениетті насихаттаудың өткір... көшеге шығарып, тобырдан ақша жинауға

дейінгі дәрежеге дейін...[10]......қоғамдық тәрбиешілік әрі ағартушылық  рөліндегі маңыздылығы

баршамызды толғандырады.

Көрермен............ жағынан теледидарда  көңіл – күйге әсер

етушілік кинодағыдан  Ол... ішкі... эстрадалық концертті қабылдау үрдісі

кезінде оны «қайта жасауға» тіптен құдіретті....оның... кезеңінде  көрерменнің түрге

деген қызығушылығын тудыратындығын...... телеқабылдау кезеңінде көпсериялылықтың бұлдыр сағым

түзуі; қабылдаудағы тұрақсыздығы; ұзақтығы; деректілігі;...әсер ету... тізбек әлде айдар

тақырыбына біріккен кез  келген... әрі ие.... не айдардың ұзақтығы да А. Ю. Р. т.б...қайталампаздық әмбебаптығын,......алғы шарты деп бағалап, әрі теледидарды  өнердің өзінен

бұрынғы түрлеріне... мойындайды.» [11] Шын

мәнінде, уақыт өткен сайын  теледидар көпшілікпен бірте  –...... бірге экранда көрермен, шығарма  және

суретшінің шынайы қатынасы... ол... Осының нәтижесінде теледидардағы  айшық әрбіріміздің күн бір әсер...оқулығында тележурналистиканың жеті

түрлі функциясын атап... –...функциясы, тәрбиелеу функциясы, үгітшілдік, насихатшылдық,

ұйымдастырушылық функциясы, интегративтік функциясы, –... дипломдық  жұмысымның негізгі......... функцияның

атқаратын қызметі адамзатқа  тән құндылықтарды адамзат баласының (адамға

қатысы бар) бәрінің кез  келген адамға қатысы бар дүние

екенін олардың әрқайсысына  ұғындыру. Өмірдегі... одан шет қалдырмау. Әлбетте, әр көрерменнің талғамы  әр

түрлі. Интегративтік.........түрінде  дерлік жасалады. Публицистика, көркем өнер,

спорт және тағы басқа функциялармен  тығыз...тән құндылықтар дегенге  түсініктеме беріп кетсем.

«Адамзатқа тән құндылықтар  ол: халықтың ұлттық тілі, ұлттық мінез  –... – жазбаша ұлағатты тәлім  – тәрбиелік

мәні бар... – мәтелдері, әдеби және музыкалық

шығармалары, салт – ділі мен... еңбек құралдары, сәулет өнері, кәсібі, киімдері,...мен... және т.б.» [14] Мысалы, сәулет

өнеріне жататын жеті адамзатқа  тән ортақ құндылық.

Оған Мысыр пирамидалары,... Эфес...Галикарнас мавзолейі, Радос  алыбы, Александрия маягі,

Олимпиядағы Зевс мүсіні жатады. Және де Тәж – Ақ...Қытай қорғанын осы тізімге жатқызамыз. Аталған  әрбір... бірінші кереметтің қатарынан  көрінген, Мысыр пирамидалары

туралы... ой , осы бір тарихы дүниелер туралы

журналистердің зерттеген  де өте көп.... әулеті – Хафу (Хеопс) мен Хафраға... түрі... де, өз сақтап экран

арқылы көреременге жол  тартты....... үш мың өмір перғауын мен  патша тақтан тайды,

алайда, Мысыр мәдениетінің бастауында дүниеге келген пирамидалар  ғана......ең құдіретті ғимарат болып

қалуда. Пирамидалардың биіктігі 137 метірлік......2300000 мың қаланды» [15] деген...... БАҚ... халықтың назарына

ұсынылды.. Осыған байланысты Герадоттың тарихи еңбектерінде жоқ...жеті қатарынан

көрінген, дүние жиырма жыл  бойы салынған деседі. Сондай-ақ құрылыс

жұмысымен бір жүз мың  адам олар үш ай... оқымысты алға тартады.» [16] Осы сияқты

құнды ойлар өте көп. Дегенмен сол бір... жүйелі зерттеулер жүргізіп, халықққа құнды

бұрынды соңды......Мұндай, адамзаттың

рухани мәдениетінен көрерменге жаңалық ұсыну арқылы, БАҚ...... сол  немес газет арқылы өз

рейтингін көтерудің бір  тәсілі. Ал БАҚ-тың озық... телеарналарда  еліміздің тарихи мәдениетінен,

ертедегі көшпенді.........санап  аларлық.

Сол сияқты пирамидадан бөлек  Вавилонның аспалы бағы, сондай-ақ... мовзолей

туралы журналисттік зерттеу  жұмыстарда жоқ емес. Сонымен қатар  Қытайдағы

ұлы қорған, Александрия маягі, Омилпиядағы Зевс мүсіні Европа... ғана... дүниелерден тұщымды мәлімет

беретін, « Evro News » ,... «Аль... сынды

телеарналарында «history» сынды  айдарларының рухани құндылық, әр елдің  төл

тарихы... мол. Осы және өзге... көші ілгері

телеарналарда осы бір  құнды...... сол дер жеткізуді басты  міндет

санайды. Мәселен Ұлыбританиядағы...... ВВС-4...... бөлек, ғаламдық тарих

қойнауынан сыр шертетін бағдарламалар легі көп. Сол сияқты АҚШ... 220 рухани құндылықты

назардан тыс қалдырған  емес. Солардың бірі «NBS»... 15 минуттық «History»  бағдарламасында Қытайдағы

Ұлы...... елдеріндегі көне молалардағы

мумиялардың қай... бүге...телевизялық  жобалар бар. Одан қалды осы арнада ғылыми............жасаған

саяхаттарына жарыса жария  ету заңды құбылысқа айналғандай.

Ал елеміздегі рухани құндылықтардың дәріптелу ?... ел...алға жеке... бар. Айталық

елемізде 1999 жылдан бастап......... Отандық телеарналарда бағдарламалар  ашылып, төл

тарихымызға...аудиторияға  көрсетіліп келеді.

Солардың қатарында спутник  арқылы әлемнің бірнеше...... тарихынан  сыр шертетін бағдарламалар

бар. Айталық аптасына... рет......... шетелге таныстыру болып

табылады. Бұл жобаларда  еліміздің тарихынан ойып орын алған  тұлғалармен,

құпиясын... бетіндегі қорғандармен, ескерткіш,

мавзолейлерге қамтылған. 20-30... айдардың мақсаты көрерменге тарихты  сөзсіз, бейне арқылы

жеткізуді көздейді. Онда... елде... Оның бір ерекшілігі видиолық қатарда  ешқандай мәтін

берілмейді. Мәселен «Caspionet»  телеарнасы арқылы 2006...26... көне...қаласындағы XV

ғасырға жататын шығыс  моншасы тек интершум арқылы көрсетілді. Мұнда... сол көне қана... соны зерттеуге  деген қызығушылықтарын тудыруы  мүмкін.

Бұдан бөлек елімізде рухани құндылықтарды... Президентінің 2004 жылғы 13 қаңтарындағы N 1277

жарлығына сәйкес еліміздің  Конституциясының 44-бабының 8 тармақшасында

рухани және бiлiм беру...... сақталуы мен тиiмдi пайдаланылуын  қамтамасыз ету жайлы ұмыт жаңартылып, өшкеніміз жаңғырған еді». [17]

Мәдени мұраны, соның iшiнде  қазiргi заманғы ұлттық... мен әдет-ғұрыптарды зерделеудiң тұтастай жүйесiн құру.

Сондай-ақ көркем және ғылыми толық кестелерiн шығару арқылы ұлттық сан...Қазақстанның мәдени мұрасының  қазiргi жай-күйi сан...мен одан әрі......қолдан

келгенше қамтамасыз етумен, тарих пен мәдениеттің жаңа ескi... қалпына

келтiру жөнiндегi жұмыстарды жандандырумен, олардың негiзiнде  жаңа...сипатталады.

      «Қазақстанда  қазiргi уақытта тарих, археология, сәулет және...25 11 мың... 8 тарихи-мәдени  қорық-мұражай, 215... бар... және......мұражайлардың,

Қазақстан тарихындағы есте қалатын оқиғаларға арналған...... мен... ескерткiшi -

Түркiстан қаласындағы Қожа... 2003... мәдени мұра тiзiмiне енгiзiлдi».[19]

      Астана қаласының  мәдени инфрақұрылымын жақсарту  жөнiнде...... музыкалық комедия

театры, мұражайды, кiтапхананы  және...... кiтапхананың құрылысы аяқталды. Киноконцерт

залы мен цирктің құрылысы жүргiзiлуде.

      «Тарихи-мәдени... және......«Ұлттық мұрағат қоры  және мұрағаттар... күшiне ендi.

Ішкі саясаттағы медениетті қолдауға жасалған тың қадамдар тек  жүзеге

асып қана қоймай, олардың  болашақта халық... мол. Ол үшін теледидарларда арнайы

айдар немесе, бағдарламалар  ашылуы маңызды. Мейлі ол деректі  фильм жеке жоба өзін... ол

бағдарламалар тек танымдық бағытта ғана емес, ел жадында соның  ішінде

жастар арасында... теңіз.

Қазіргі таңда бала тәрбисі  телевизиямен тығыз байланысты. Оған себеб

сәби...... Кез баланың

көгілдір экраннан көргісі  келетіні – әрине, мультфильм. Және бұл......жоқ....бойы бір...«Fox Kіds» сияқты спутниктік телеарналар отандық

экрандардың бұл тараптағы  олқылығын... бүгінгі бүлдіршіндер өз мәдениетімен,... Терминатор, Человек-Паук, Маска, Робот-

полицейский, Спайнч Боб, Сквер  Пентс пен өсіп да, заты да осы  тәрізді құбыжық бейнелердің  бүлдіршін

санасын жаулағаны соншалық, перзентіңіз.........деген сөзіңізге  бірден: «Жоқ, мен...қарсылықпен жауап  береді. Бұған, әрине, ол Біз жыр айтқаныңызбен, батырдың бейнелі

тұлғасын «көзімен» көрмеген, жойқын күшін,......бала оған да, де...

Қарап тұрсам, бүлдіршін біткен көз айырмай...дені бір-бірін аяусыз зәбірлеп, болмаса алдап-

арбап, қырып-жойып жататын... аумайды. Қазір

үлкендерді қойып, титтей балалардың өзінің өте... бара... жаулап алған осындай... – қолға алған  қазақи, ұлттық тәрбие

қандай еді?» деп еріксіз  ойланамыз. Рас, біз өзіміздің... тұнық  бастауымыз лайланды. Ер Төстік, Тазша  бала, Алдар би есте жоқ ескі «қараңғы халықтың» еріккен

кезінде айта салған бос бір  да қалды... Ал шындығына

келгенде, тарих та, те, да, пен тура сол ауыз емес пе? білген адам болса,

мультфильмнің де, басқа фильмнің де ашылмаған кенін тап сол...Әмен жыл «Қарлығаштың құйрығы

неге айыр?» атты мультфильмінің күні бүгінге дейін жылы қабылданатындығы да

оның...және ең ойлы,

тағылымды дүние екендігінен  болса... Әмен қария: «Мультфильмнің кейіпкерлері балаларға жақсы таныс,

жандарына жақын, түсінікті  болуы... Және олар...баулып, басқа да жақсы қасиеттерге үйретуі

тиіс» деп есептейді. Сөйтіп, осы ең... жақсылық жамандықты жеңеді»  деген ойды жеткізуге тырысқандығын

айтады. [20] сөз жоқ қарамастан,

барлық мағына әрекет пен  іс-қимыл арқылы-ақ беріліп тұр. Сондай-ақ Нұрғиса

Тілендиевтің арнайы жазған музыкасы да мультфильм табиғатымен... бір... құлан» туралы

айтар болсам. Әмен Қайдаровтың  айтуынша, оны түсіруге Шәкен... тіпті  өзі оқыған! [21] Шындығында, Тілендиев  та – өз ұлы...дүниеге келгендіктен де аталмыш мультфильмдердің құны... 2003 санында мынадай бір мәліметті

көзім шалып еді. Германияда 2000 жылы......«Егер сені алыстағы аралға апарып тастаса, өзіңмен... деген сұраққа  олардың көбісі өзімен бірге теледидар, кассета,

компакт-дискілер алатынын айтыпты. Екінші... пен...барып ата-анасын жатқызған. Егер осы сауалнаманы қазіргі  біздің

балалардың арасында дәл  осы еді деп ойлаймын.

Себебі біздің бүлдіршіндерді тәрбиелеп жатқан да сол «қара  жәшік». тек ғана кез... Неге бізде  ауыз әдебиетімізге, мақал-мәтелдеріміз... жоқ....қалам

тартатын жазушылар жетіспейді емес, мәселе соларды іздеп, жүйеге салып,

топтастыратын журналистер  жоқ па деп...... сан-алуанын кезіктіресіз, ал оларды

жүргізетін де белгілі  өнер Олар... өзін экранға телміртіп  қоярлықтай әсер береді. Бұл...келгенде, Ыбырай Алтынсариннің айтқан мынадай  бір

тамаша ойы бар еді: «Егер балалар бірдемені түсінбейтін  болса, онда... оларға түсіндіре алмай  отырған өзін - өзі

кінәлауы тиіс».... бен да алса» - дейді доцент Дәмегүл Баялиева. [22]

Ал, Ләззат Оңғар, «Қазақстан»... сынып»

балалар бағдарламасының  редакторы былай дейді:

«Балалар бағдарламасын  жасау үшін көп... керек.

Егер үлкен адамдармен сұхбат жасайтын болсаңыз, мұны... бейне  тез ауысып отырмаса, ойнақы болмаса,...оны  бала қабылдамайды. Мысалы, қазақша  жасалған

бағдарлама әдетте нашар  болады да, тез жабылып қалып жатады.... басшылығы ондай шығынға бара бергісі келмейді.

Бізде осыған дейін балалар  хабарларына...қарап келді.

Ең басты қателігіміз  сол.......... ертегілер жетіспейді. Керек  десеңіз, әр

бүлдіршіннің жас... өнім......жақсара  түсуіне байланысты ата-аналар балаларына мазмұнға бай,

жақсы безендірілген қымбат кітаптарды іздеп... Сол телеарналарымыздан да жақсы деген бағдарламаны таңдап,

балаларын сонымен тәрбиелеуге...... деген мәселе – ең өзекті.........толмайтын  жұртшылық , әсіресе ата

–аналар бүгінгі жастарға үлгі... табу мультипликаторларымыз  еңбектенгенімен, сол дүниелердің

жүзеге асуына қаржының кері әсер етіп......«құйыршық» атты балаларға  арналған дүниенің

басқа білімдері әлі күнге  дейін қолдаудың... бола......ана дәріптейтін

мультфильмнің қазір екінші бөлімі жасалып, өңделу үстінде. Осы  сияқты

отандық дүниедердің айтар  ойы... бағалы болып отырғанын еліміздегі режиссерлар құптап отыр.

Бізде тек мен аяғы...оған қоса да хал – жағдайы нашар.

«Бізде өзгелерге ұялмай, қайта мақтана отырып көрсете  алатын және

өзіміз де көре......дегенде,

қай-қайсымыз да бір құшақ  тізімді санамалай жөнелетініміз... шыны керек, оларды әлдеқашан жаттап

алғанбыз.

Кино - тәрбие құралы.... өмір жас көрермен аудиториясы болатынын  мүлдем естен шығарып бар. Бұл  өте...етек...жайылып бара жатқан «қоғамдық  дерттің» тағы бірі – айуандықпен  кісі

өлтіру. Бізде сотталғандардың 33...... Ал бір ғана жердегі жердегі  жазасын өтеп

жатқандардың 10 пайызы шетел... –...күнделігінен естіп жүргеніміздей, жасөспірім өз

мұғалімін... өз туған қызын

қорлайды... Осының бәрі қазір  жиі тіркелетін қылмыс түріне айналған.... аса жат... орап, омыртқасын үзіп өлтіру де......өзімен бірге Шыңғысхан әкелген. Ендеше,... арқылы бойымызға сіңіп  жатыр десек, жалған емес.

Осы тұста айта кету керек, өмір шындығын көрерменге жеткізуде............... тасымалдаушы

киносаудагерлердің үлесі  айтарлықтай болып отыр. Естеріңізде  болса, осыдан

4-5 жыл бұрын «Титаник»  шығып, елді бір... Сол...бағасы 12 долларды  құрапты. Бізге шетел

өнімдерінің тоқтаусыз ағылып келіп, сатылып......... керек. Демек, оларға деген

тосқауылдың да қажет екенін айта кеткеніміз жөн. Ал екіншіден, заң... жылы Тіл департаментінің отырысы  болды. Қоғамдық келісім,

мәдениет, ақпарат БАҚ...... Бұл өзіміздің ұстаздар Н. Омашев, Б.... Г. Ш. Р.Бегімтаева қолдап, өз

ойларын ашық жазды. Олар: “Шетел қою – ұлт сөз. тәуелсіз арналардағы  шетел өнімдерінің таралымы