Мәліметтер қоры және мәліметтер қорын басқару жүйесі

 

КІРІСПЕ

 

Ақпараттардаң құрылымы мен қасиеттерін біліп, оны іздеп табу, ақпаратты алу, жинақтау, сақтау, өңдеу, тарату және күнделікті тіршілікте керегінше пайдалана білу өркениет өріне бет бұрудың негізі.

Қазіргі уақытта адам іс-әрекетінің барлық салаларында компьютерлік технология кеңінен қолданылатын болды және оның маңыздылығы барған сайын арта түсіп отыр. Осыған байланысты, жаңа программалардың тасқыны, көптеген адамдарға кәсіптік-ақпараттық технология құралдарын жоғары дәрежеде білу қажеттігін көрсетеді. Бұл салаға мемлекеттік тұрғыдан да барынша көңіл бөлінуде. Осы орайда жоғары және орта кәсіптік мамандар үшін информатика және компьютерлік техника пәнінің ана тілімізде оқытылуы, қазақ тілінді компьютер программаларының жасалуы бүгінгі өмірдің өзекті қажеттілігіне, сұранымына айналды.

XXI ғасыр адамзат дамуының жаңа  сатысы – ақпаратты қоғамға  өтуімен сипатталады. Сондықтан  да, таза қазақ тілінде сөйлеуге  тиісті салалардың бірі – информатика  және компьютерлік техника.

Ақпараттың қазіргі әлемдегі маңызы бұрын-соңды болмаған дәрежеге жетті. Осы тектес жұмыстардың сапасы мен тиімділігі экономикамыздың сапасы мен тиімділігін анықтай бастайды. Академик А.А.Харкевичтың есебі бойынша ақпараттық ағынның жалпы мөлшері орташа есеппен өндірістік потенциалдың квадратына пропорционал түрде өсіп отырады. Басқаша айтқанда, еліміздегі өндірістік күштердің екі есе өсуі ақпараттық ағынның төрт есе өсуін қажет етеді. Барған сайын ұлттық дамудың барысы ақпараттық ресурстардың жағдайына тәуелділігі арта түседі. Соғыстан кейінгі дәуірде ең бірінші болып «ақпараттық революцияның» жемісін өз пайдасына қолдана білген халық –жапондықтар болды.

XXI ғасырдың бас кезіндегі адамзаттың  даму процесі информациялық қоғамның  қалыптасуымен ерекшеленеді, оның  негізгі бағыты информация және  оны өңдеу ұғымымен анықталады. Осыған байланысты бірінші кезекке қарапайым еңбек құндылығы мен табиғи байлықтар емес, білім құндылығы шығады. Информация мемлекеттің даму деңгейін анықтайтын стратегиялық ресурсқа айналып, ақпараттық мәдениетті қалыптастыру, яғни мәлімет өңдеу мен оны тасымалдау ісін атқару өркениетті дамудың қажетті шарты болып табылады.

«Ақпараттық революцияның» негізінде басымыздан өткеріп отырған қазіргі кездегі микропроцессорлық техника мен оның технологиясының қарқынды өсуі жатады. Көшірме машиналардан бастап телекске дейін, электронды – есептеуіш машиналардан (ЭЕМ) бастап байланыс серіктеріне дейін әр түрлі техниканы өндіретін ақпаратты – индустрия қарқынды дамуда.

Соңғы кездегі жеке пайдаланылатын компьютерлердің өндірісте, бизнесте кеңінен қолданыла бастауы жалпы көпшілікке кәсіби информациялық технологияларды пайдалана білудің аса қажеттігін көрсетеді. Біздің қоғамымызда болып жатқан өзгерістер орта білім беру саласының дамуына да өзгерістер енгізуге себепші болды. Айта кету керек, еліміздегі мыңнан аса мектептерге интерактивті тақталар орнатылды. Міне, осының бәрі ақпараттық қоғамның жоғарылағанын, дамып келе жатқандығын, әлі де дами беретіндігін көрсетпей ме?!

Ақпараттық қоғамға көшу перспективалары әлеуметтік, құқықтық және техникалық сипаттағы көптеген мәселелерге қозғау салды. Мысалы, өндірісте автоматтандырылған техниканы пайдалану адамның қатысуына бағдарланған бүгінгі технологияны толық өзгертуге әкелді деуге болады. Мұндай технологияларды жасау ісі басталып та кеткен. Жаңа қоғам мүшесін өз бетінше өмір сүруге дайындау да өзгеріп келеді. Оқытудың жаңа түрлерін жасаудағы ізденіс жұмыстары да жанданып келеді. Олар келешекте бүгінгі дәстүрлі түрлердің орнын баспақ. Мамандықтар, кәсіпкер номенклатурасы мен еңбекті ұйымдастыру әдістері де толығынан өзгерістерге ұшырамақ.

Американдықтар ең соңғы ғылыми – техникалық жетістіктерді біліп отыру үшін қазіргі таңда «шет елдерде барлық маңызды зерттеулер бойынша шығатын ақпараттарға иелік жасау керектігін» мойындап отырғандай. Ақпараттық тұрғыдағы надандық бұл күндері технологиялық банкроттыққа, ұлттық тоқыраушылыққа соқтырады, Елді шикізаттық колонияға және көнеленген технологияны үйіп тастайтын қоқыс алаңына айналдырады.

Жаңа технологияның маңыздылығы – оның көптүрлілігінде және барлық саланы қамту сипатында. «Ақпараттық экономика теория ғана емес, өндірісте немесе қызмет көрсету аясында экономикаға бет бұрмаған бір де бір сала жоқ», - дейді американдық экономист П. Хауке. 70-жылдар шамасында Батыс елдеріндегі ғылыми және техникалық прогрестің көшбасшылары «ақпараттық қоғам» туралы бір ауыздан айтқан еді. Бүгінде пайда болған сол қоғамның қазіргі талабы мен ұраны: «Неғұрлым көбірек және тезірек ақпарат алу» болып отыр.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

            1.  Мәліметтер қоры және мәліметтер  қорын басқару жүйесі

1. Мәліметтер қорының негізгі түсініктері және мәліметтер қорын басқару жүйесіне шолу

 

Мәліметтер қоры дегеніміз ақпаратты сақтауға және жинақтауға арналған ұйымдасқан құрылым. Ең алғаш мәліметтер қоры ұғымы жаңадан қалыптасқан кезде онда шындығында мәліметтер сақталады. Бірақ қазіргі кездегі көптеген мәліметтер қорын басқару жүйелері өздерінің құрылымдарында тек мәліметтерді ғана емес, сонымен қатар олардың тұтынушымен және басқада ақпараттық - бағдарламалық кешендермен қарым-қатынасының әдістерін қамтиды. Сондықтан біз қазіргі заманғы мәліметтер қорында тек мәлеметтер ғана емес, ақпаратта сақталады деп айта аламыз.

Мәліметтер қорын басқару жүйесі жаңа мәліметтер қорын құруға, оны мәліметтермен толтыруға, оның мазмұнын редакциялауға, оларды реттеуге, безендіруге және баспа құрылғыларына шығаруға немесе байланыс арналарына жөнелтуге арналған бағдарламалық құралдар кешені.

  Дүние жүзінде мәліметтер қорын басқару жүйесінің түрлері өте көп. Олардың әрбіреуінің түрлі объектілермен жұмыс істеу ерекшеліктеріне, қолданушыға ұсынатын қызмет түрінің өзгешелігіне қарамастан, оларда ортақ ұғымдар кешені қалыптасқан. Солардың ішіндегі Microsoft Office бағдарламасының құрамына енетін Microsoft Access 2000 мәліметтер қорын басқару жүйесін таңдадым.

Мәліметтер базаларын басқарудың жүйесі бағдарламалық жүйе деп аталады, көптеген міндеттерді шешу үшін пайдаланылатын мәліметтердің жалпы базасын ЭЕМ-да құру үшін тағайындалады. Мұндай жүйе өзекті жағдайда мәліметтер базасын қолдау үшін қызмет етеді және пайдаланушыларға берілген өкілеттіктер шеңберінде ондағы мазмұндалған мәліметтерге тиімді қол жеткізуді қамтамассыз етеді.

МҚБЖ бұл жүйеде барлық еңбек етушілердің мүддесіне мәліметтер базасын орталықтандырылған басқару үшін белгіленеді.

Әмбебаптық дәрежесі бойынша МҚБЖ екі класқа айырылады:

•    жалпы тағайындау жүйесі;

•    мамандандырылған жүйе;

Жалпы тағайындалған МҚБЖ әлдебір пәндік салаға немесе әлдебір пайдаланушылар тобының ақпараттық тұтынушылығына бейімделмейді. Мұндай түрдегі әрбір жүйе белгілі бір операциялық жүйеде ЭЕМ үлгісінің кейбір функциялауға қабілетті бағдарламалық өнім ретінде іске асырылады және коммерциялық ұйым ретінде көптеген пайдаланушыларға жеткізіледі. Мұндай МҚБЖ нақты мәліметтер базасының жұмысқа бейімделу құралдарына ие. Жалпы тағайындалған МҚБЖ мәліметтер базасының технологиясының негізделген автоматтандырылған ақпаратты жүйені құру үшін аспаптық құрал ретінде өңдеу мерзімін елеулі қысқартуға, еңбек ресурстарын үнемдеуге мүмкіндік береді. Мұнымен МҚБЖ функционалдық мүмкіндіктерін дамыту және тіпті белгілі бір функционалдық артықшылыққа тән.

Мамандандырылған МҚБЖ жалпы тағайындалған МҚБЖ-на пайдалану мүмкін болмағанда немесе мақсатқа сай келмеген сирек жағдайда құрылады.

Жалпы тағайындалған МҚБЖ — ақпараттық жүйедегі мәліметтер базасын құру және пайдалануға байланысты функциялардың барлық жиынтығын орындау үшін белгіленген күрделі бағдарламалық кешен.

Бағдарламалық комплекс бағдарламалық қамтамассыз ету рыногы жалпы тағайындалған мәліметтер базасын басқарудың коммерциялық жүйесінде өзінің функционалдық мүмкіндіктері бойынша саналуан үлкен санын иеленеді, сондай-ақ барлық бұқаралық машиналар үлгілері үшін және түрлі операциялық жүйе үшін олардың құралдарымен іс жүзінде қоршалған. Қазіргі кезде пайдаланып жүрген МҚБЖ мәліметтердің тұтастығы мен қауіпсіздігінің сенімділігін қамтамасыз ету құралдарына ие, бұл өңдеушілерге төмен деңгейдегі бағдарламалауда аз күш жұмсап, мәліметтердің үлкен қауіпсіздігіне кепілдік береді. Өңдеушілілерге бейімделген МҚБЖ қосымшалар жасау үшін дамыған құралдарды иеленеді. Өңдейтін аспаптар жинағының элементтеріне мыналарды жатқызуға болады:

•    бағдарламалаудың қуатты тілі;

•    мәзірді, мәліметтерді енгізу - шығарудың экрандық түрлері және есеп берушіліктің таралу құралдары;

•    файлдарды орындайтын таралу (қолданбалы бағдарлама);

•    қосымшалардың таралу құралдары;

 

Мәліметтер үлгілерінің функционалдық мүмкіндіктері оның тілдік құралдарының арқасында МҚБЖ пайдаланушыға жеткізіледі.

Интерфейстердің тілдік құралдарын іске асыру түрлі әдістермен жүзеге асырылуы мүмкін. Жоғары квалификациялы пайдаланушылар үшін (күрделі қолданбалы жүйені өңдеушілер) тілдік құралдарына бәрінен бұрын олардың нақ синтаксистік түрі ұсынылады. Басқа жағдайларда тілдердің функциясына жанама түрде қол жеткізілуі мүмкін, онда олар мәзірдің түрлі түрі, диалогтық сценарийлер немесе пайдаланушы толтыратын кесте түрімен іске асырылады. Осындай ену мәліметтері бойынша интерфейстік құралдар интерфейс тілінің теңбе - тең синтаксистік конструкциясын қалыптастырады және оларды орындауға береді немесе таралатын қосымшаның бағдарламалық кодына қосылады. Интерфейсті тілді жасырын пайдалануымен жеке ЭЕМ үшін МҚБЖ кеңінен пайдаланылады. Мұндай тілдің мысалы QBE (Query - By - Example) тілі болып табылады.

Тілдік құралдар екі негізгі функцияны орындау үшін пайдаланылады:

-    мәліметтер базасын  ұсынуды суреттеу;

-    мәліметтердің күрделі  әрекет операцияларын орындау;

Бұл функциялардың біріншісі мәліметтердің тілдік суреттеуімен (МТС, анықтау). МТС құралдарымен мәліметтердің базаларын суреттеу мәліметтер базасының схемасы деп аталады. Ол мәліметтер базасының құрылымын суреттеумен және МҚБЖ - да пайдаланылатын мәліметтер үлгісімен реттелетін сол ережелер шеңберінде оларға салынатын тұтастықты шектеулерді қосады. Бірқатар МҚБЖ-нің МТС-ін мәліметтерге қол жеткізудің шектеу міндеттерінің мүмкіндіктерін немесе пайдаланушылардың өкілеттілігін қамтамасыз етеді.

МТС дербес тіл ретінде әрдайым синтаксистік толтырыла бермейді. Ол мәліметтерді анықтау мүмкіндіктерін және мәліметтерді манипуляциялауды үйлестіретін мәліметтердің бірыңғай тілінің құрамдас бөлігі бола алады.

Мәліметтердің күрделі әрекет тілі (МКТ) мәліметтер базасынан мәліметтерге операция жүйесінде қарастырылғанды сұрастыруға мүмкіндік береді.

  Мәліметтерді суреттеу мүмкіндігін және бірыңғай синтаксистік шеңберде мәліметтерді күрделі әрекетін біріктіретін МҚБЖ (СУБД) тілдерінің көптеген мысалдары бар. Мұндай түрдегі танымал тіл SQL реляциялық тілі болып табылады. Access Basic бағдарламалау тілі OLE 2.0 - ге сиыстырылатын басқа қолданбалы бағдарламалар нысандарын басқаруға мүмкіндік беретін OLE 2.0 хаттамасы бойынша байланысты қамтамасыз етеді. Одан басқа, бұл тіл мәліметтер (сұраныс, кесте) базаларының нысанын құруға, мәліметтер базаларының құрылымдарын өзгертуге және тікелей қолданбалы бағдарламалардан индекстер жасауға мүмкіндік береді.

 

1.2. Мәліметтер қорын  басқару жүйесінің объектілері

 

Microsoft Access 2000 мәліметтер қорын басқару  жүйесі жеті түрлі объектілерді  құруға және қолдануға мүмкіндік  береді.

Кестелер. Бұл кез-келген мәліметтер қорының негізгі объектісі болып табылады. Біріншіден, кестелерде мәліметтер қорындағы барлық ақпарат сақталады, екіншіден кестелер мәліметтер қорының құрылымын анықтайды.

Кесте құру үшін МҚ терезесін ашып, кестелер құру командасын беру керек. Жаңа кесте сұхпаттық терезесі көрінеді. Онда кесте құрудың 3 әдісі бар:

1.  Кесте режимі

2.  Кестелер шебері

3.  Конструктор

Кестені қолдан құру технологиясы:

"Жаңа кесте" терезесінен "Кесте  режимі" қатарын таңдап "ОК" батырмасын шерту керек. Ретімен  оның Өріс 1, Өріс 2,... тақырыптарын  екі рет шертіп, олардың орнына құрылатын кестенің өріс тақырыптарын енгізу.

Ұяшықтарға жазу элементтерін енгізу. Кесте не басқа МҚ объектілерінің берілгендері перне тақтадан енгізіліп, бекітілген сайын Access оларды автоматты түрде сақтап қояды.

Кесте құрудың келесі әдісі - "Кесте шебері" ішкі бағдарламасы арқылы автоматты түрде құру.

Кесте конструкторын түрлі әрекеттер үшін пайдалануға болады:

-    өріс атауын өзгерту;

-    өріс типін өзгерту;

-    өріс өлшемі мен форматын  қайта орнату;

-    жаңа өріс қосу, өрісті кілттік ету;

-    жаңа кесте құру; өрісті  индекстік ету және т.б.;

Әр кестенің өз құрылымы бар. Құрылым оның өрістер құрамы мен олардың қасиеттерінен тұрады. Өрістің негізгі қасиеттері - оның типі мен өлшемі. Access құрылған кестенің өріс қасиеттерін автоматты түрде орнатып қояды. Қажет болса, оны қолдан өзгертуге де, ал жаңа кесте үшін қолдан орнатуға да болады.

Сұраныс. Бұл объекті кестедегі мәліметтерді қолданушыға ыңғайлы түрде шығарып береді. Сұраныстың көмегімен мәліметтерді сұрыптау, сүзгілеу амалдары орындалады. Сұраныстың көмегімен бұрыннан бар кестенің негізінде жаңа кесте құрылады, басқа мәліметтер көзінен импортталады, кестелерде қарапайым есептеулер жүргізіледі. Жай кестелермен жұмыс істегенде кез-келген уақытта ондағы мәліметтерді байқаусызда жоғалтып алуымыз мүмкін. Ал сұраныстың көмегімен ол кестелерге қатынау шектелінеді.

Сұраныстың ерекшелігі – олар негізгі кестелердегі мәліметтердің негізінде уақытша қорытынды кесте құрады. Негізгі кестемен жұмыс істегенде біз қатқыл дискімен жұмыс істейміз, ал оған кез-келген кезде қатынау көп уақытты алады. Ал сұраныстың көмегімен алынған уақытша кестеде біз тек экрандағы бейнемен жұмыс істейміз, ал оған қатынау тез уақытта жүзеге асырылады.