Электрондық оқулық

 

 

2.2 Электрондық оқулықтың жұмыс жасау режимдері

 

Электрондық оқулықтың жұмыс істеуіндегі 3 негізгі режимді  атап айтуға болады:

• Тексерусіз оқыту;
• Тексерілетін оқыту, әрбір бөлімнің (параграф) соңында оқушың берілген материалды қаншалықты ұйғарғанын тексеру үшін  бірнеше сұрақтарға жауап беруі керек;
• Қадағалау, қорытынды бағасын шығару [16].

Интернет ауқымды жүйесінде  әр түрлі пәндер бойыншав электронды оқулықтар саны өте көп: информатика (Шауцукова, 2004; Jonins, 2004, Короткова, 2004), компьютерлер теориясы (Гуров, 2000), анатомия (Никитов, 2003), ағылшын тілі  (Горчаков, 2004; Mathe, 2004мектеп пәндері (Горелов, 1999) және т.б. Зерттеу үрдісінде 100-ден  астам электронды оқулық талдаудан  өтті, оларды салыстыру үшін алты критерий қолданылды.

1) Жұмыс істеу режимі. Критерий  электронды оқулықта қандай режимдер  қолданылатынын анықтауға мүмкіндік  береді. Сонымен, барлық қарастырылған  оқулықтар теориялық материалды  оқу режимін қамтамасыз етеді,  90% -і өзін-өзі бақылау тапсырмаларынан  тұрады,  73% -іне білімді бақылау  кіреді,  70% -і көмекті ұсынады, 56% — анықтама және 16%-і оқулықтардың  басқа режимдерін қарастырады:  викторина, лаборатория және т.б.

2) Қолданушыларды тіркеу. Критерий электронды оқулық қолданушылардың қандай класына арналғанын орнатуға мүмкіндік береді. Қарастырлған оқулықтардың үшінші бөлігі (34%) қолданушылардың тіркелуін қарастырмайды және тағыда сондай бөлігі тек студенттердің тіркелуін қамтамасыз етеді. Электронды оқулықтың қалғаны екіден төртке дейін қолданушыларды қарастырады: студент, оқытушы, автор және басқарушы.

3) Ақпаратты берудің тәсілдері.  Критерий оқу материалының берілу  тәсілдерін анықтауға мүмкіндік  береді. Гипермәтін электронды оқулықтағы  ақпаратты берудің негізгі жабдығы  болып табылады, бірақ оқу материалдарын  шығару үшін (93%) арнайы жазылған  программалар қолданылады. Кейбір  электронды оқулықтар суреттерден  (43%)  және графиктерден (38%) тұрады. Сирек болса да анимациялар  және видео кездеседі.

4)   Навигация. Критерий электронды  оқулықтың ішінде басқару қалай  жүргізілетінін орнатуға және  осы мақсат үшін интерфейстің  қандай элементін қолданылатынын  білуге мүмкіндік береді.

5)   Тарату технологиясы. Критерий  электронды оқулықтарды тарату  үшін қолданылатын жабдықтар  мен тілдерді анықтауға мүмкіндік  береді.оқулықтарды жасағанда көбінесе  HTML (80%) тілін , бірақ басқа да  технологияларды қолданады: Macromedia Flash – 73%, JavaScript – 67%, MySQL – 47%, PHP –  40%, Java – 13%

6) Тапсырмалар типтері. Критерий  тестілеу мен өзін-өзі бақылау  үшін қарастырылған тапсырмалар  мен сұрақтар типін анықтауға  мүмкіндік береді. Барлық электронды  оқулықтарда «меню» (93%) типті сұрақтар  қолданылады. «Сөзді енгізу» (87%) типті тапсырмалар да жиі кездеседі.  Кейбір электронды оқулықтар  басқа типті тапсырмалардан да  тұрады [17].

Электронды оқулықтарды салыстыра  отырып, келесі тұжырымдарға тоқталуға  болады:

1) Электронды оқулықтардағы қолданылатын  жұмыстың негізгі режимдері болып  табылады: оқу. Бақылау, тесттен  өту, көмекші және анықтама;

2) Электронды оқулықтың көбісі  қолданушылардың тіркелуін қарастырады:  студент, оқытушы, автор және  басқарушы;

3) Гипермәтін мен бейнелер оқу  материалының негізгі жабдықтары  болып табылады, сонымен бірге  арнайы программаларды шақыру  жүргізіледі, жеке жағдайларда  анимация мен видеолар қолданылады;

4) Сілтемелер мен батырмалардың  көмегімен бір тараудан екінші  тарауға өту жүргізіледі;

5) Электронды оқулықтарды тарату  үшін бірнеше тілдер мен технологиялар  қолданылады. Ең жиі қолданылатындары: HTML, Macromedia Flash и JavaScript [27].

Электронды  оқулықты жасау төрт сатыдан тұрады: (Башмаков, 2003):

1) Негізгі жобалау. Бұл сатыда  электронды оқулықтың негіздемесі  қалыптасады, оның негізгі фуцнкциялары  анықталады, мазмұнды бағыты мен  архитектурасы құрастырылады, дидактикалық  және программалы-техникалық шешімдер  қабылданады;

2)  Бөлшектеп жобалау. Саты  қолданушы интерфейсін және ақпараттық  базаның құрылымын  құрумен,  ақпараттық компоненттердің шаблондарын  жасаумен байланысты. Қажетті жағдайда  электронды оқулықтардың прототипі  мен алгоритмін құру да қолға  алынады;

3) Жүзеге асыру. Саты электронды  оқулықтың программалық жабдықтауын  программалық жүзеге асыруды  қарастырады;

4) Өнімді тарлымға дайындау. Бұл   сатыда құрылған электронды оқулық  коммерциялық интеллектуалды өнім  ретінде рәсімделеді [18].

Осылайша негізгі жобалау сатысының  құрамына дидактикалық есептер мен  програмалы-техникалық сұрақтарды шешу кіреді [30].

Қазіргі кезде  оқулықтарға келесі талаптар қойылады: құрылымдылығы,  жұмыс істеу қолайлығы, материалдардың  көрнекілігі. Осы талаптарды қанағаттандыру үшін гипермәтіндік технолгияларды пайдалануымыз қажет. Электрондық  оқулық ішіне қадағалау құралдары  кіреді, білімді қадағалау оқытудың басты мәселелерінің бірі болып  табылады. Бұрынғы кезден бері білім  беру жүйесінде білімді қадағалау  ауызша формада өтіліп жүрді. Ал қазіргі  кезде әртүрлі тесттік әдістер  қолданылуда. Көп адамдар, бұл әдістің  қолайлығына сенбейді, олардың ойынша бұл әдіс, келесі  әдеттер мен  дағдыларды жояды мысалға анализдеу, салыстыру және т.б. Сондықтанда  білім беру беруде жаңа технолгияларды  пайдалану оқу ісі сапасын  жоғарлатады деп сенеміз және оқушының дайындалу процесіндегі ең керекті құралы болады деп ойлаймыз

Бір ғылыми сала бойынша білімді  қамту үшін жалғыз теорияны білу аз, сондықтан да  есептерді шығаруға арналатын  тәжірибені  де білу  керек.Осы мақсаттарға жету үшін электрондық оқулық құрамына модельдік  программалар енгізілген [22].

Жасаған электрондық оқулық «Алгебра» және «Геометрия» пәні бағдарламасы бойынша қазақ тілінде  білім алатын студенттер үшін жасалған.

Білім беретін сайтты әзірлеу  кезінде Front Page 2003 сайттарын жазу үшін жеңіл түрдегі қарапайым бағдарлама қолданды. Электронды оқулық кредиттік  жүйесі арқылы оқыту процессін жүргізу  үшін қажетті мүмкіндіктерін қамтыған.

Электрондық оқулықты жазуды бастамас бұрын, мен өзімнің жұмысымды  жоспарлап оны бірнеше кезеңдерге бөлдім. Электрондық оқулықты жасау бойынша методикалық нұсқаулар [19].

Электрондық оқулықты жасаудың бiрiншi кезеңiнде қайнар көздерi ретiнде  басылған және электрондық баспаларды таңдау керек. Олар:

• Көбiнесе стандарттық программаға толық сәйкес келу керек
• Гипертексттердi жасау үшiн ыңғайлы
• Көптеген мысалдар мен есептердi қамтиды
• Ыңғайлы форматта болады [26].

Екiншi кезеңде алынған қайнар көздер жиынынан бағасы және сапасы бойынша оптималды қарым – қатынастардан келiсiмдер жасалынады.

Үшiншi кезеңде мазмұны  өңделедi, яғни көлемi бойынша минималды, бiрақ мазмұны бойынша тұйық модульдерден тұратын бөлiмдерге материалды бөлу орындалады. Сонымен қатар пәндi меңгерiп алуға қажеттi және жеткiлiктi ұғымдар тiзiмi қарастырылады.

Төртiншi кезеңде модульдер құрылымына, индексiне және мазмұнына сәйкес қайнар көздердiң мәтiндерi өңделедi; тiзiмiнде қамтылмаған мәтiндер алынып тасталынады; контексттiк анықтамалар (Help) жүйесi өңделедi; модульдер және басқа гипертексттiк байланыстар арасындағы байланыстар анықталады.Осындай тәсiлмен, компьютерлiк реализация үшiн гипертексттiң жобасы дайындалады.

Бесiншi кезеңде гипертекст электрондық формада шығарылады. Нәтижесiнде оқу мақсаттарында пайдалануға болатын электрондық басылым құрылады [20].

Алтыншы кезеңде компьютерлiк қолдау өңделедi: әрбiр нақты жағдайда компьютерге берiлетiн қандай математикалық әрекеттер және компьютердiң жауабы қандай формада ұсынылу керектiгi анықталады; интеллектуалдық ядро жобаланады және шығарылады; математикалық есептердi шешу үшiн интеллектуалдық ядроны қолдану бойынша пайдаланушылар үшiн нұсқаулар өңделедi.

Нәтижесiнде студенттерге қажеттi аудиториялық сабақтарға пайдалы  және мұғалiмдерге ыңғайлы болатын  қасиеттерi бар жұмыс жасайтын электрондық  оқулық құрылады.

Ендi электрондық оқулық мультимедиалық құрылғылар арқылы одан ары қарай жетiлуiне дайын.

Жетiншi кезеңде жеке ұғымдардың түсiндiру тәсiлдерi өзгертiледi және мультимедиалық материалдармен ауыстырылатын мәтiндер iрiктелiнедi.

Сегiзiншi кезеңде оқушының есте сақтау қабiлетiн пайдалану, яғни оқылатын материалды түсiнуiн және есте сақтауын жеңiлдету үшiн және мәтiндiк ақпаратты экраннан алып тастау мақсатында жеке модульдердiң дыбыстық мәтiндерi өңделедi [21].

Тоғызыншы кезеңде өңделген дыбыстық мәтiндер диктафонға жазылады және компьютерде шығарылады.

Оныншы кезеңде оқушының оқылатын материалды түсiнуiн және есте сақтауын жеңiлдету үшiн эмоциялық  жадын пайдалану тексттiк ақпараттан экранда максималды түрде алып тастауын жеңiлдету және көрнекiлiгiн арттыру  үшiн модульдердi визуализациялау  сценариi өңделедi.

Он бiрiншi кезеңде мәтiндердiң  визуализациясы орындалады, яғни өңделген сценарийлердi суреттердi, графиктердi және анимацияны пайдалану арқылы компьютердiң  жүзеге асуы [23].

Қортынды кезеңде құрылған барлық сілтемелердің жұмыс істеу  қабілетін тексердік, сілтемелердің  түзету жұмысын жүзеге асырдыұ.

Электрондық оқулықты құруды жоспарлау кезінде уақыт пен  қаражатты үнемдеу жүзеге асырылады.

Енді құрылған оқулықтың  интерфейсі мен құрылымын қарастырайық.

Егер электрондық оқулықтың  бастапқы бетіне назар салатын болсақ, ол көптеген қосалқы програмалар  арқылы жасалғаны байқалады.

Электронды оқулықтың 1-ші бетіндегі интерфейстерді қарастырайық

 

 

Сурет 2.1 – Электронды оқулықтың 1-ші бетіндегі интерфейсі

Ескертпе – [автормен ұсынылған]

Енді осы беттегі элементтерге жеке тоқталайық:

1. Егер Силлабус батырмасын  бассақ онда алдыңызда келесі  терезе ашылады ( 2.1-Сурет ). Ол терезеде студенттер өздерінің тапсырмалары туралы ақпарат ала алады.

2. Дәрістер тезистері  деген ұяшыққа назар салсақ  оның төменгі жағында дәрістер  тізімі дерілген ( 2.2-сурет ), ондағы пернелердің біреуін бассақ дәріс мазмұны көрсетілген терезе пайда болады (2.3-сурет )

 

 

Сурет 2.2 – Дәрістер тізімінің аймағы

Ескертпе – [автормен ұсынылған]

 

3. Прақтикалық сабақтарға  арналған батырманы бассақ онда  келесі терезе пайда болады ( 14-сурет  ) осы ттерезеде студенттер практикалық  сабақтардың тапсырмаларымен таныса  алады және әдістемелік нұсқаулар  туралы мағлұмат ала-алады.

Сурет 2.3. – Автор және бағдарлама туралы терезесі

Ескертпе – [автормен ұсынылған].

Тестті құру бағдарламасы

Жаңа проект құрып Тест программасын жазамыз. Жаңа проект қойған себебіміз, бағдарлама қосылған кезде  «Тест» батырмасы бір рет қана істейді, ал  жаңа проект кезінде  ол қалағанымызша істейді. Сұрақтар мен жауаптарды Блокнотқа тереміз. Мұнда 3 тест, яғни 3 деңгей және бұл  тестте  30 сұрақтан бар, әр сұрақта 5 жауаптан болады. Оның төртеуі қате көрсетілген , ал бір жауабы дұрыс  көрсетілген. Алдымен бұл тестті басқа жаңа формада жасау керек. Бұл жаңа форманың Caption қасиетіне  Тест деген атау беріледі. Оның Color қасиетіне  кез-келген түсті беруге болады.Терілген сұрақтар мен жауаптар келесі суретте  көрсетілген (2.4-сурет).

Сурет 2.4 - Терілген сұрақтар мен жауаптар.

Ескертпе – [автормен ұсынылған].

 

Оларға қолданатын компоненттер төменгі кестеде көрсетілген.

Компонент	Қасиет	Мән
Form1 Button1 Button2 Button3 Button4 Button5 Button6 ComboBox1 Image1 Image2 Image3 Image4 Label1 Label2 Label3 Label4 Label5 Label6 Label7 Label8 RadioButton1 RadioButton2 RadioButton3 RadioButton4 Image1	Caption Caption Caption Caption Caption Caption Caption Caption Caption Caption Caption Caption Caption Caption Caption Caption Caption Caption Caption Caption Caption Caption Caption Caption	МФТ пәнінен тест Аяқтау Таңдау Шығу   Repeat Exit 1тест, 2тест, 3тест бос ету бос ету бос ету бос ету бос ету бос ету бос ету бос ету бос ету бос ету бос ету Дұрыс жауаптары бос ету бос ету бос ету бос ету